Loại cây xóa đói giảm nghèo ở vùng 'rốn lũ' Hà Tĩnh

Ở thôn Kim Sơn, xã Hương Trạch cũ (nay là xã Phúc Trạch, tỉnh Hà Tĩnh), gia đình bà Cao Thị Hường (65 tuổi) được đánh giá là một trong những hộ có diện tích trồng bưởi lớn. Hiện gia đình bà trồng hơn 200 gốc bưởi, năm nay dự kiến cho thu hoạch trên 5.000 quả. Theo bà Hường, bí quyết để bưởi cho chất lượng ngon, chín đều và sai quả là phải chăm sóc cẩn thận sau mỗi vụ thu hoạch. Đó là cắt tỉa cành xấu, đào xới đất bón phân, đến mùa hoa thì thụ phấn nhân tạo từ hoa bưởi chua nhằm tăng tỷ lệ đậu quả.

Theo bà Hường, bưởi ở vùng đất này ngon, có độ ngọt thanh nhờ thổ nhưỡng đặc trưng gió lào bỏng rát, mỗi năm đất được bồi đắp phù sa từ mưa lũ. “Khí hậu khắc nghiệt, nhưng mảnh đất này lại phù hợp với trồng bưởi. Nhờ trồng loại cây ăn quả này đã giúp gia đình tôi có điều kiện nuôi con cái ăn học, có tiền xây nhà, mua xe. Tại thôn giờ nhà nào cũng giàu lên nhờ trồng bưởi, có gia đình thu nhập hàng trăm triệu mỗi năm”, bà Hường chia sẻ.

Mảnh đất Phúc Trạch, huyện Hương Khê (cũ) được xem là vùng "rốn lũ" của tỉnh Hà Tĩnh. Hầu như năm nào cũng chịu ảnh hưởng nặng nề bởi mưa lũ. Nhưng từ mảnh đất khắc nghiệt này đã tạo nên một thứ quả có múi nổi tiếng. Hầu như người dân ở đây, nhà nào cũng trồng bưởi, ít thì vài chục gốc, nhiều lên đến hàng nghìn gốc. Nhờ áp dụng khoa học kỹ thuật, năng suất và chất lượng quả ngày càng ổn định, góp phần cải thiện thu nhập đáng kể cho người dân.

Theo người trồng bưởi Phúc Trạch, loại quả này không phải đến hôm nay mới nổi tiếng. Từ đầu thế kỷ 20, bưởi Phúc Trạch từng được thưởng huy chương tại cuộc đấu xảo quả ngon toàn Đông Dương, và những năm 1938 đã được xuất bán sang Liên Xô (Nga).

Bưởi từng nằm trong danh sách bảy loại quả quý hiếm quốc gia, cấm xuất khẩu giống. Năm 1994, nhận thấy giá trị kinh tế cao, lãnh đạo huyện Hương Khê (cũ) đã vận động người dân chuyển đổi đất trồng màu kém hiệu quả sang trồng bưởi.

Tuy vậy, con đường phát triển của bưởi Phúc Trạch không hề bằng phẳng. Giai đoạn 1998–2007, nhiều diện tích bưởi không cho quả, chi phí chăm sóc cao khiến người dân chán nản, chặt bỏ để trồng dó trầm.

May mắn thay, nhờ sự vào cuộc của chính quyền, ngành nông nghiệp và sự kiên trì của nông dân, cây bưởi dần được phục hồi. Năm 2004, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) đã cấp giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu hàng hóa “Bưởi Phúc Trạch”. Đến năm 2020, bưởi Phúc Trạch trở thành 1 trong 39 chỉ dẫn địa lý của Việt Nam được Liên minh châu Âu (EU) cam kết bảo hộ. Đây là cú hích quan trọng để mở rộng thị trường và khẳng định thương hiệu.

Nhờ trồng bưởi, nhiều hộ gia đình vươn lên thành hộ giàu.

Ông Nguyễn Xuân Liễn (70 tuổi, xã Phúc Trạch) nhớ lại: “Có thời điểm cây bưởi xanh tốt nhưng nhiều hộ gia đình phải chặt bỏ vì không bói quả. Nhưng giờ đây, nhờ áp dụng được khoa học kỹ thuật, người dân đã có kinh nghiệm trồng, chăm sóc nên bưởi mang lại hiệu quả năng suất lớn. Nếu như không có cây bưởi thì nhiều gia đình ở Phúc Trạch vẫn còn nghèo khó. Nay bưởi đã trở thành cây xóa đói giảm nghèo, thậm chí giúp nhiều hộ làm giàu. Chúng tôi coi đây là tài sản quý của quê hương”.

Theo đại diện UBND xã Phúc Trạch, hiện toàn xã có gần 500ha trồng bưởi, trong đó 470ha đã cho thu hoạch. Các thôn Phú Lễ, Ngọc Bội, Kim Sơn, Trung Lĩnh, Bắc Lĩnh, Tân Hương, Tân Dừa, Tân Thành là những vùng trồng nhiều nhất. Với năng suất bình quân hàng chục tấn mỗi vụ, bưởi Phúc Trạch mang lại nguồn thu nhập lớn cho người dân, nhiều hộ đã vươn lên khá giả, xây nhà kiên cố, nuôi con học hành đầy đủ.

Người dân Hà Tĩnh phấn khởi thu hoạch bưởi.

Không chỉ dừng ở trồng bưởi, nhiều hộ còn mở rộng diện tích trồng cam Khe Mây và các loại cây có múi khác, đa dạng hóa sản phẩm để tránh rủi ro, nâng cao thu nhập. Nhờ đó, diện mạo nông thôn ở các xã vùng “rốn lũ” Hà Tĩnh đang dần đổi thay khi đường làng, trường học, nhà cửa khang trang hơn, tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh.

Để bảo tồn và phát huy giá trị đặc sản, nhiều hộ dân đang chú trọng chăm sóc cây đầu dòng để nhân giống, giữ nguyên chất lượng. Chính quyền địa phương cũng khuyến khích xây dựng chuỗi sản xuất tiêu thụ khép kín, liên kết với doanh nghiệp để mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Từ một loại quả từng được xem là xa xỉ, ngày nay bưởi Phúc Trạch đã thực sự trở thành cây trồng “thoát nghèo” của vùng rốn lũ Hà Tĩnh.