Một dấu ấn Truyện Kiều trên đất Tiên Điền

Ấn phẩm đặc biệt thể hiện tấm lòng tri ân và tôn vinh Nguyễn Du - danh nhân văn hóa kiệt xuất của dòng họ Nguyễn Tiên Điền nói riêng và thế giới nói chung, đồng thời, nhằm không ngừng lan tỏa và phát huy giá trị di sản Truyện Kiều, nhân kỷ niệm 260 năm năm sinh và 205 năm ngày mất của đại thi hào.

Tâm nguyện của gia tộc

Cầm trên tay cuốn Truyện Kiều (bản Tiên Điền), lật giở từng trang giấy màu dày dặn, in sắc nét, hệ thống chú giải khoa học, chỉn chu, cảm nhận ban đầu là sự trân trọng, tỉ mỉ, tâm huyết của đội ngũ biên soạn.

Nhà thơ Vương Trọng - Ủy viên Thường vụ Hội Kiều học Việt Nam đã viết lời giới thiệu: Người họ Nguyễn Tiên Điền có nhiều niềm tự hào, nhưng niềm tự hào lớn nhất, thường trực nhất là thi phẩm Truyện Kiều của Đại thi hào Nguyễn Du, một tác phẩm văn chương kiệt xuất của nước nhà. Nếu như bản gốc Truyện Kiều đang còn, dòng họ giữ làm bảo bối thì quý giá biết bao! Nhưng trải qua thời gian, trải qua thăng trầm của lịch sử, theo các nhà nghiên cứu, bản Kiều gốc không còn nữa, là một điều thiệt thòi lớn của đất nước, nhất là với họ Nguyễn Tiên Điền! Cho đến nay, chúng ta đã có rất nhiều bản Kiều khác nhau, cả chữ Nôm và Quốc ngữ, họ Nguyễn Tiên Điền muốn có riêng cho mình một bản, không chỉ để thưởng thức văn chương kiệt tác, mà còn để tự hào về tiền nhân.

Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Tiên Điền ghi nhận nhóm biên soạn, họa sĩ, những người đồng hành tâm huyết làm nên ấn phẩm Truyện Kiều (bản Tiên Điền).

Trước tâm nguyện đó, Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Tiên Điền đã cử ông Nguyễn Hải Nam - Chủ tịch Hội đồng, tổ chức biên soạn cuốn Truyện Kiều của dòng họ, gọi là bản Tiên Điền. Ông Nguyễn Hải Nam chia sẻ: Chúng tôi khát khao có một bản Kiều gọi là di sản và gia bảo của dòng họ. Suốt những năm qua, anh em con cháu Hội đồng gia tộc đã cùng Hội Kiều học, các nhà nghiên cứu chung tay để khảo cứu, biên soạn lại Truyện Kiều bản Tiên Điền. Trong quá trình làm, chân thành cảm ơn nhóm biên soạn, họa sĩ, những người yêu Truyện Kiều… đã rất nhiệt tình và cùng dòng họ làm việc bằng cả trái tim, để có bản Kiều này.

Truyện Kiều không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là một kho tư liệu sống về ngôn ngữ, tập tục, tâm thức xã hội... Bởi vậy, mỗi lần một bản Kiều mới được giới thiệu, điều đáng quan tâm không phải là sự xuất hiện thêm một ấn bản nữa trên kệ sách, mà là phương thức biên soạn, tiêu chí chọn lọc và thái độ của người biên soạn trước những biến thể lịch sử của văn bản.

Bản Truyện Kiều Tiên Điền được thực hiện trên tinh thần khoa học, kế thừa có chọn lọc các công trình hiệu đính suốt gần 2 thế kỷ. Nhóm biên soạn đã dành nhiều thời gian kỳ công rà hết những bản Kiều chữ Nôm và Quốc ngữ hiện có, phân loại, phân đoạn, đối chiếu, ghi chép, bình giải, chú giải, làm rõ…; loại bỏ những câu chữ bị cho là thêm bớt tùy tiện, giữ lại những câu có căn cứ truyền thừa rõ ràng, tinh thần chung là lựa chọn tinh hoa trong những bản Kiều đã xuất bản, ghi nhận những đóng góp, sáng tạo trở nên phổ biến, với mong muốn bạn đọc hôm nay, đặc biệt là người trẻ, dễ hiểu, dễ tiếp cận Truyện Kiều hơn.

Truyện Kiều (bản Tiên Điền) được biên soạn công phu.

Những điểm đặc biệt của bản Kiều Tiên Điền

Một trong những điều đặc biệt ở Truyện Kiều (bản Tiên Điền) mà độc giả dễ nhận thấy, đó là hệ thống tranh minh họa được tuyển chọn công phu, từ dòng tranh minh họa dân gian, tranh của các họa sĩ khuyết danh, các họa sĩ xuất thân từ Trường Mỹ thuật Đông Dương…

Không chỉ đơn thuần thêm màu sắc cho ấn phẩm, mà những bức tranh như một lớp ngôn ngữ thứ hai, góp phần mở rộng biên độ cảm thụ và tái hiện thế giới nghệ thuật của Nguyễn Du bằng đường nét, sắc màu, bút pháp của nhiều thời kỳ. Mỗi bức tranh gợi lại hơi thở thẩm mỹ của từng vùng miền, từng giai đoạn lịch sử khác nhau.

Ở đó, nhan sắc Kiều, vẻ đĩnh đạc của Từ Hải hay sự xa hoa nơi lầu xanh hiện lên với nhiều dấu ấn tinh tế. Mỗi họa sĩ, mỗi dòng tranh đều có cách lý giải riêng về nhân vật và không gian truyện. Vì vậy, khi được đặt cạnh nhau, các tranh minh họa trở thành một bản đồ đa chiều của mỹ thuật Việt Nam trong quá trình tiếp nhận Kiều.

Nhóm biên soạn cũng lý giải về lựa chọn trong trình bày trang thơ. Bản chữ Nôm của Đoạn trường tân thanh - tức Truyện Kiều - chỉ có chữ Nôm, không có khái niệm viết hoa và không có bất kỳ ký hiệu nào như dấu chấm, dấu phẩy, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, dấu hai chấm, dấu đóng mở ngoặc kép... Để bạn đọc hiểu đúng ý của văn bản, khi phiên âm sang Quốc ngữ, người biên soạn phải viết hoa các từ chỉ tên người, tên đất và một số từ khác, cũng như các loại dấu vào những nơi cần thiết theo quy định hiện hành. Để tiện cho độc giả theo dõi nội dung Truyện Kiều, nhóm biên soạn phân làm 143 đoạn trên cơ sở tham khảo phân đoạn của Kim Vân Kiều hội bản 1894, bản Nôm lưu tại Thư viện Anh quốc.

Truyện Kiều (bản Tiên Điền) được xem là ấn phẩm hội tụ những tinh hoa của nhiều bản Kiều hiện có.

Truyện Kiều (bản Tiên Điền) sẽ xuất bản dưới các hình thức khác nhau, bên cạnh bản khổ rộng, giấy đẹp, minh họa và trình bày công phu, coi như gia bảo để trưng bày ở Bảo tàng Nguyễn Du, trong nhà thờ Đại tôn... cũng như đáp ứng mong muốn của những người yêu thích và chơi sách Kiều, thì còn có bản phổ thông, in số lượng lớn để sách có thể đến tay đông đảo bạn đọc. Được biết, một số nhà sưu tầm sách quý đã đăng ký mua bản sách số đẹp để góp thêm phong phú cho tủ sách gia đình.

Từ góc nhìn văn hóa, sự tham gia tích cực của dòng họ vào quá trình bảo tồn là một điểm sáng đặc biệt. Trong đời sống đương đại, nhiều di sản bị giao phó hoàn toàn cho các thiết chế công. Nhưng thực tế cho thấy, khi gia tộc và cộng đồng địa phương chủ động, di sản sẽ có đời sống bền lâu hơn. Ở Tiên Điền, Truyện Kiều không chỉ tồn tại trong sách vở, mà hiện diện trong lễ giỗ tổ, trong nhà thờ họ, trong những câu chuyện đời thường, trong lời ru của bà, của mẹ... Ấn phẩm Truyện Kiều (bản Tiên Điền), vì thế không chỉ hoàn thành tâm nguyện của một gia tộc, mà còn như một “điểm neo” khẳng định sức sống của Truyện Kiều trong tâm thức bao thế hệ. Nó là cách để khẳng định rằng, di sản văn hóa có thể được bảo tồn qua những thiết chế rất căn bản từ gia đình, dòng họ, cộng đồng.

Có mặt tại lễ giới thiệu sách, nhiều người yêu Truyện Kiều nhất trí rằng, thành công của ấn phẩm được kết hợp bởi hai yếu tố: Góc nhìn học thuật và tình cảm gia tộc dành cho đại thi hào Nguyễn Du. Tình cảm giúp nhóm biên soạn làm việc tâm huyết, kiên trì, nhưng chính cách làm khoa học mới tạo ra ấn phẩm có giá trị nghiên cứu. Truyện Kiều (bản Tiên Điền) càng thêm ý nghĩa khi ra mắt đúng vào dịp kỷ niệm 260 năm năm sinh và 205 năm ngày mất của đại thi hào. Một bản Kiều được ra đời trong bối cảnh như thế tự khắc có thêm chiều sâu, bởi nó là kết tinh của tri ân và trách nhiệm, của khoa học và văn hóa, của ký ức và đời sống.