Mencari bunga pokok kapas…

11(2).jpg — Melewati musim bunga kapas. Foto: Duc Quang.

Walaupun masa menolak memori itu lebih jauh dari kita hari ini setiap hari. Walaupun penuaan badan biologi secara beransur-ansur boleh menyebabkan otak manusia melupakan segala-galanya. Walaupun dunia berubah, hidup ada pasang surut...

Anehnya, semakin kita hidup dalam pasang surut nasib hari esok, semakin terpancar keindahan kenangan lalu. Mungkin kerana mereka sentiasa kenangan indah yang dihidupkan semula dalam ingatan penjaga. Dan setiap kali mereka menghidupkan semula, mereka diserlahkan lagi oleh nostalgia dan cinta.

Suatu ketika musim luruh yang lepas, bukan di tengah-tengah musim bunga, tiba-tiba saya merindui pokok-pokok kapuk kampung saya. Nostalgia diwarnai pilu dan kesal terhadap dua pokok kapuk di tengah kampung yang sudah uzur dan berpenyakit, penduduk kampung terpaksa menebangnya bagi meredakan keresahan orang ramai yang lalu lalang.

Nama anak saya ialah Gao. Itulah nama yang menyimpan kenangan manis bagi saya sepasang pokok kapuk di tengah kampung. Apabila setiap hari zaman kanak-kanak, saya bermain bola tampar dan lompat tali di bawah pokok kapuk. Apabila setiap musim bunga Mac, saya memegang topi saya dan pergi mengutip bunga kapuk yang gugur. Setiap kali musim padi, saya duduk di bawah pokok kapok menunggu kereta padi adik saya pulang, untuk membantunya menolak pedati melintasi jambatan bata melengkung. Dan apabila saya jatuh cinta, saya memberitahu kekasih saya tentang kampung, sungai, dermaga batu, jambatan dan sepasang pokok kapok…

Cerita rakyat sering menyebut "dewa pokok beringin, hantu pokok kapok". Orang dahulu percaya bahawa setiap kampung/setiap tanah dilindungi oleh dewa, maka tempat yang dianggap tanah suci mempunyai kuil untuk menyembah dewa penjaga.

Dalam keluarga, biasanya terdapat mezbah untuk tuhan-tuhan tempatan. Atau jika tidak, setiap kali ulang tahun kematian, dalam doa kepada nenek moyang, selalu ada ayat pembuka: "Saya tunduk kepada dewa tempatan...". Semasa upacara pecah tanah, atau apabila berpindah ke rumah baru, doa pertama sentiasa "Saya dengan hormat tunduk kepada tuhan tempatan...", walaupun kita tidak tahu siapa tuhan tempatan yang spesifik. Maksudnya, tuhan sentiasa berada dalam kesedaran manusia. "Tanah ada tuhan tempatan, sungai ada tuhan sungai", "semua benda ada roh". Di kampung-kampung yang tidak mempunyai kuil yang berasingan untuk menyembah tuhan, tetapi mempunyai rumah komunal untuk menyembah tuhan pengasuh, yang merupakan orang yang telah menyumbang kepada penubuhan kampung, membina dusun, dan mewariskan profesion nenek moyang; atau kuil untuk menyembah wali atau tokoh sejarah yang disanjung setaraf wali, orang masih menganggap rumah/kuil perkauman itu juga memuja dewa.

Semangat orang apabila pergi ke rumah persekutuan untuk membuat persembahan dan berdoa sentiasa merangkumi makna berikut: menyembah tuhan, menyembah wali, menyembah tuhan pengasuh kampung... Dan dalam doa, semua tuhan/wali yang mempunyai nama dan tanpa nama, dalam sejarah dan bukan dalam sejarah selalu dipanggil, walaupun rumah komunal/kuil biasanya menyembah seorang tokoh sejarah dengan sebutan yang khusus " orang suci dan tuhan"...

Tetapi selalu dan hampir di setiap kampung, di sebelah rumah perkauman yang menyembah dewa/wali atau roh penjaga kampung, orang akan menanam sekurang-kurangnya satu pokok beringin. Di institusi kampung lama, biasanya terdapat sungai, rumah komunal, pokok beringin, dan perigi. Di samping maksud pokok beringin untuk pemandangan dan teduhan, pastinya apabila pokok itu membesar menjadi pokok purba, semua orang akan menyangka bahawa pokok itu adalah tempat para wali/dewa datang bersemayam...

Bagaimana dengan pokok kapuk? Mengapa ia dipanggil "semangat pokok beringin, hantu pokok kapok"? Cerita rakyat sering takut kepada hantu, jadi mengapa orang menanam pokok kapok di kampung, di sepanjang tebing sungai, dan di dermaga bot? Saya sering memikirkan perkara ini, mungkin kerana kenangan. Kenangan mengandungi terlalu banyak imej yang indah, membangkitkan banyak kenangan sambil mengimbau perkara yang samar-samar dan suci. Dalam keluarga saya, orang yang paling kurang saya simpan gambar ialah datuk dan nenek saya. Kerana datuk saya meninggal dunia ketika saya masih kecil, baru berusia lima atau enam tahun; nenek saya tinggal bersama bapa saudaranya dan jarang berada di rumah.

Tetapi saya masih ingat nenek saya pernah memberitahu saya bahawa setiap kali saya melewati rumah komunal atau pagoda, saya harus memperlahankan dan menundukkan kepala sedikit. Sejak saya kecil, saya ingat bahawa pagoda dan kuil adalah tempat suci, dan saya selalu berjinjit dan teragak-agak apabila saya pergi ke sana, jadi tanpa sebarang penjelasan, saya tahu mengapa saya perlu perlahan dan menundukkan kepala sedikit.

Tetapi nenek saya juga memberitahu saya bahawa apabila melalui pokok beringin atau pokok kapok, saya harus menundukkan kepala sedikit sebelum mendongak untuk mengaguminya. Kata nenek saya, kerana pokok beringin adalah tempat kediaman para dewa, maka pohon kapuk adalah tempat tinggal orang-orang yang zalim, yang mengembara, dan hanyut. Sekarang saya terfikir, orang tanam pokok kapok, adakah supaya jiwa yang zalim, merayau, dan hanyut mendapat tempat berlindung? Orang takut pada hantu, tetapi mungkin jika kita takut, kita harus menghormati mereka, menghormati mereka untuk mengurangkan ketakutan kita dan percaya bahawa jika kita dihormati, hantu itu tidak akan menimbulkan masalah...

Semasa saya kecil, baru berusia dua tiga tahun, nenek saya mempunyai khemah menjual minuman dan gula-gula kecil di bawah pokok kapas besar di pintu masuk kampung. Di sebelah pokok kapas itu ialah Sungai Vinh Giang, mengalir melalui Istana Kedua, turun ke Hanh Cung Thien Truong, di Tuc Mac hari ini, di mana Kuil Tran terletak, menyembah raja-raja dan jeneral Dinasti Tran. Di seberang pokok kapas itu ialah sekolah vokasional Nam Dinh semasa tempoh pemindahan. Kemudian, apabila sekolah itu berpindah ke Loc Ha, tempat itu menjadi sekolah rendah, untuk kelas darjah satu dan dua generasi kita.

Ingatan saya hanya teringat satu ketika, nenek saya membawa saya ke kedai. Pondok jerami itu dibina di atas empat tiang, dua di tebing, dua di sungai. Kedainya hanya mempunyai sebuah katil kecil, yang dipamerkan seperiuk teh hijau, balang gula-gula kacang, gula-gula bijan, gula-gula sosej, beberapa biji pisang; terdapat juga beberapa kerusi.

Dia duduk saya di dalam khemah dan menyuap saya gula-gula kacang. Tapi saya ingat sangat pokok padi tu. Ia adalah imej yang telah bersama saya sejak itu, sepanjang zaman kanak-kanak saya hingga dewasa. Setiap kali kawan-kawan saya mengusik saya, saya akan berlari ke pokok padi, membenamkan muka saya di belalai dan menangis. Ketika itu, saya tidak takut kepada tuhan atau hantu, saya hanya melihat batang pokok yang besar itu sebagai penyangga, mampu menyembunyikan mata orang lain yang melihat saya menangis. Di sebelah pokok padi itu terdapat dermaga batu yang sejuk. Musim pokok padi berbunga juga musim hujan lewat musim bunga, jalan berlumpur. Kami mempunyai dermaga batu itu untuk mencuci kaki dan membasuh lumpur seluar kami setiap kali kami pergi ke kelas.

Hari itu, saya tidak tahu bagaimana ingatan saya berfungsi, atau mungkin ingatan saya ingin membuat filem slow-motion di luar kawalan saya, tetapi semasa saya kehilangan dua pokok kapas di tengah kampung, saya yakin bahawa di tebing sungai di awal kampung di mana sekolah rendah saya masih ada pokok kapas...

Pagi-pagi lagi bersemangat keluar jalan kampung, jumpa Tha tanya nak pergi mana, kata saya, nak ambil gambar pokok kapas di pintu masuk kampung. Kata Tha, tak ada pokok kapas lagi. Pada zaman dahulu, orang ramai membina jalan konkrit di sepanjang sungai. Saya terkedu, tidak percaya. Jelas saya masih melihat pokok kapas, berdiri tegak di atas rumput yang sangat besar, dan dermaga batu hijau, sungai di bahagian itu adalah yang paling luas tetapi sangat lembut.

Saya sangat yakin bahawa saya telah melihat pokok kapok baru-baru ini. Kepastian itu begitu yakin sehingga Tha mula meragui dirinya sendiri. Rumahnya berhampiran pokok kapuk. Tha menegaskan bahawa ia melalui pintu masuk kampung setiap hari, bahawa penduduk kampung telah mengadakan upacara kepada dewa pokok dan menebang pokok kapok itu sejak dahulu kerana ia mempunyai beberapa dahan yang dipenuhi cacing, yang memberi isyarat bahawa ia akan patah dan boleh membahayakan kanak-kanak. Namun saya masih ragu-ragu. Kata Tha, saya ingat dengan jelas pokok kapok tu, nenek awak buka kedai teh di bawah pokok itu.

Datuknya tinggi, kurus, dan kacak. betul tu. Dia adalah sepupu saya tetapi tiga tahun lebih tua daripada saya, jadi dia mesti ingat pondok itu lebih daripada saya. Berdiri di pintu masuk rumahnya, dia dapat melihat keseluruhan pemandangan pokok kapok setiap hari. Tetapi saya masih tidak dapat menerima kehilangan pokok kapok. Sepasang pokok kapok saya yang berada di tengah-tengah kampung telah hilang, dan kini ia adalah pokok kapok di pintu masuk kampung.

Sebaliknya, saya berkata, "Adik, duduk di sini, saya akan membawa awak untuk mencari pokok kapas." Saya hanya berdiri di situ, terpinga-pinga, Sungai Vinh Giang masih ada, sekolah itu telah dibina semula dengan lebih mengagumkan, bukan lagi deretan rumah yang cukup untuk beberapa kelas rendah seperti dahulu, kini sudah menjadi sekolah besar termasuk sekolah rendah dan menengah, hanya pokok kapas saya sahaja yang sudah tiada...

Melihat saya hilang akal, dia berkata, "Bawa saya untuk mencari pokok kapas yang lain, juga di sungai ini." Matahari lewat musim luruh masih cukup segar untuk membakar pipi saya. Kami pergi menentang matahari ke barat kampung, mencari pokok kapas di permulaan kampung Nhat De. Ia bukan musim berbunga, pokok kapas hijau segar terpantul di sungai musim kemarau, hampir kering ke dasar. Itu masih jauh dari sungai Vinh Giang.

Sebuah sungai purba dengan bot di tebing, tiang batu besar dibina dengan susah payah di sepanjang tebing sungai untuk bot berlabuh, kini mereka telah mengecut menjadi parit sahaja. “Dunia berubah daripada lopak kepada bukit” (puisi oleh Nguyen Binh Khiem), “Sekejap sahaja, laut dan ladang mulberi berubah” (Le Ngoc Han - Ai Tu Van), tidak hairanlah pokok kapas di kampung saya menjadi tua dan kemudian hilang…

Ambil gambar saya dengan pokok kapas. Saya berjanji, apabila tiba musim bunga pokok kapas, anda kembali, saya akan membawa anda mencari pokok kapas lagi…

Sekarang ini musim pokok kapas mekar, saya berhutang janji. Saya tahu saya masih mempunyai banyak kenangan dan keinginan, untuk kampung, pokok kapas dan sungai…

Sumber