Nhân rộng mô hình văn hóa cơ sở

Trích đoạn Lễ Cầu an của người Tày do Nghệ nhân ưu tú Hoàng Văn Hải trình diễn.

Xã Nghinh Tường là địa phương vùng đặc biệt khó khăn với phần lớn dân số là đồng bào dân tộc Tày. Thực hiện kế hoạch về xây dựng câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ và xây dựng mẫu mô hình làng bản văn hóa về cơ sở, Trung tâm Văn hóa tỉnh Thái Nguyên đã cử hướng dẫn viên đến tận các xóm bản giúp bà con xây dựng các tiết mục văn hóa văn nghệ mang tính đặc trưng của địa phương. Hoạt động trình diễn đã mang lại không gian văn hóa vui tươi, đoàn kết trong cộng đồng địa phương, đồng thời giúp các hạt nhân văn hóa cơ sở có sự thay đổi trong cách biểu diễn.

Cuối tháng 8-2025, hoạt động bế mạc, trình diễn kết quả mô hình diễn ra ở xóm Bản Cái, mở đầu bằng tiếng Then, tiếng đàn tính trong lễ cầu an của người Tày nơi đây vang lên trên sân khẩu được dựng chỉn chu giữa sân UBND xã.

Không phải lần đầu xem nghi lễ này nhưng đông đảo những người dân trong xóm vẫn chăm chú theo dõi tiết mục đặc sắc qua phần trình diễn của nghệ nhân ưu tú Hoàng Văn Hải. Trên khuôn mặt mỗi người là sự rạng rỡ pha niềm tự hào về truyền thống, phong tục đẹp của dân tộc mình.

Sau tiết mục biểu diễn, Nghệ nhân ưu tú Hoàng Văn Hải, 75 tuổi, người am hiểu và thực hành các nghi lễ truyền thống của dân tộc Tày ở địa phương chia sẻ: Tôi gắn bó với Then, với những nghi lễ then từ thuở nhỏ. Giờ thấy được Nhà nước bảo tồn, tôi như được sống lại tuổi thanh xuân của chính mình. Việc phục dựng nghi lễ không chỉ là để biểu diễn, mà là cách để giữ cái hồn dân tộc Tày giữa thời đại mớ cửa, nhất là với các cháu nhỏ.

Không chỉ phục dựng, biên đạo các nghi lễ của người Tày, ở mỗi địa phương khi triển khai hình mẫu hình làng bản văn hóa cơ sở, các cán bộ Trung tâm Văn hóa tỉnh Thái Nguyên còn hỗ trợ tái hiện nghi lễ đặc trưng của cộng đồng dân tộc nơi đó, với những trích đoạn đặc sắc nhất, như cấp sắc của người Dao, người Sán Chay, Lễ hội Óc pò của người Nùng, Tết nhảy của người Dao…

Mỗi mô hình là một câu chuyện, một lát cắt văn hóa được kể lại bằng chính ngôn ngữ của cộng đồng. Trong vòng một tháng, các hướng dẫn viên của Trung tâm Văn hóa tỉnh Thái Nguyên hỗ trợ dàn dựng, biên đạo các tiết mục văn nghệ ở mỗi thôn bản xây dựng mô hình.

Mỗi mô hình văn hóa cơ sở là một không gian mở - nơi nghệ thuật dân gian được khôi phục, đồng thời kết hợp với các tiết mục ca ngợi Đảng, Bác Hồ, quê hương, con người Thái Nguyên. Các hạt nhân còn được hướng dẫn cách dàn dựng chương trình, luyện thanh, biểu diễn, thậm chí học cả nghi thức pha trà, thưởng trà - một nét đẹp văn hóa đặc trưng của vùng đất Thái Nguyên.

Chị Hoàng Thúy Kiều, cán bộ của Trung tâm Văn hóa tỉnh Thái Nguyên, hiện đang hướng dẫn về nghệ thuật hát then đàn tính tại xã Sảng Mộc, chia sẻ: Khi về cơ sở, điều quý nhất là được sống cùng bà con, cùng tập, cùng hát. Bà con ban ngày đi làm đồng, làm rừng, nhưng đêm đến vẫn nhiệt tình lên nhà văn hóa xóm ở tới muộn để tập những câu hát then, cách đánh đàn. Chúng tôi không mang "văn hóa từ trên xuống", mà giúp họ kể lại chính câu chuyện văn hóa của mình.

Sau 5 năm, gần 50 mô hình, mẫu hình làng, bản văn hóa cơ sở đã hình thành, lan rộng khắp các địa phương, góp phần thúc đẩy phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, “Chung tay xây dựng nông thôn mới”. Từ đây, nhiều hạt nhân văn nghệ được phát hiện, bồi dưỡng. Các câu lạc bộ văn hóa văn nghệ của bà con được hình thành, trở thành những điểm sáng về văn hóa ở có sở. Ở nhiều nơi, những mô hình này còn được gắn với điểm du lịch cộng đồng, giúp bảo tồn văn hóa gắn liền với phát triển kinh tế.

Theo bà Hoàng Thị Hiền, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa tỉnh Thái Nguyên: Mục tiêu của mô hình không chỉ là tổ chức biểu diễn, mà là tạo "hạt nhân văn hóa" ở cơ sở. Khi người dân tự ý thức được vai trò của mình trong việc giữ gìn văn hóa, phong trào sẽ tự lan tỏa, ngày càng phát triển...

Nguồn: https://baothainguyen.vn/van-hoa/202510/nhan-rong-mo-hinh-van-hoa-co-so-7f209eb/