Phát triển xanh, có trách nhiệm và vì con người

Thảo luận ở hội trường về Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành", các đại biểu tán thành Quốc hội thông qua Nghị quyết giám sát chuyên đề này, khẳng định thông điệp mạnh mẽ: không đánh đổi môi trường để tăng trưởng, Việt Nam sẽ phát triển xanh, có trách nhiệm và vì con người.

Minh bạch là liều vaccine chống thờ ơ

Nhìn lại quá trình triển khai Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, ĐBQH Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) nhận định, với hơn 500 văn bản quy phạm pháp luật được ban hành từ năm 2021 đến nay, hệ thống pháp luật về quản lý môi trường đã cơ bản hoàn thiện. Đáng chú ý, tư duy quản lý đã chuyển từ “xin - cho” hành chính sang “trách nhiệm - nghĩa vụ” kinh tế, khuyến khích doanh nghiệp và người dân cùng tham gia bảo vệ môi trường.

ĐBQH Thạch Phước Bình (Vĩnh Long). Ảnh: Hồ Long

Theo đại biểu, nhiều địa phương đã có chuyển động rõ nét: Đà Nẵng, Quảng Ninh, Bình Dương đẩy mạnh phát triển đô thị xanh và kinh tế tuần hoàn; TP. Hồ Chí Minh khởi động dự án đốt rác phát điện Phước Hiệp; Cần Thơ vận hành hệ thống xử lý nước thải tập trung cho toàn đô thị.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, công tác bảo vệ môi trường vẫn đối mặt với không ít thách thức. Đại biểu Thạch Phước Bình chỉ rõ: công tác kiểm soát ô nhiễm tuy có tiến bộ nhưng chưa bền vững. Tỷ lệ thu gom rác đô thị đạt 97%, song chỉ 18% nước thải được xử lý; gần 60% rác thải vẫn chôn lấp, chủ yếu ở nông thôn và đô thị nhỏ. Nhiều bãi rác tồn lưu hàng chục năm như Nam Sơn (Hà Nội), Khánh Sơn (Đà Nẵng), Tân Long (Tiền Giang) vẫn là những “điểm nóng môi trường”. Ô nhiễm không khí và nguồn nước cũng ngày càng nghiêm trọng.

Theo đại biểu, khung pháp lý tuy tiến bộ nhưng vẫn còn “khoảng trống hành động”. Các cơ chế như thị trường carbon, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) chưa vận hành thực chất; chưa có quy định cụ thể về mua sắm xanh, tái chế nhựa, tái sử dụng nước thải. Nhiều địa phương phản ánh thủ tục môi trường còn rườm rà, chưa tách bạch giữa giai đoạn đầu tư và vận hành, khiến hàng trăm dự án xanh bị chậm tiến độ. Dù nhận thức xã hội đã nâng lên, nhưng hành vi chưa thay đổi tương xứng: chỉ khoảng 15% hộ gia đình phân loại rác tại nguồn; không ít doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là “gánh nặng”, thay vì “đầu tư cho tương lai”.

Từ thực tế đó, đại biểu Thạch Phước Bình cảnh báo: môi trường Việt Nam đang ở “ngưỡng giới hạn chịu đựng” - nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ cao gấp nhiều lần chi phí phòng ngừa.

"Cần cải cách thể chế, kiến tạo tư duy phát triển xanh, coi môi trường là chỉ số năng lực điều hành quốc gia, không chỉ là nhiệm vụ kỹ thuật. Quốc hội nên đưa các chỉ số như “GDP xanh”, “tăng trưởng carbon thấp”, “chỉ số sức khỏe môi trường (EPI)” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia; sớm sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường, ban hành Luật Kinh tế tuần hoàn, quy định rõ trách nhiệm của sản phẩm từ khi sinh ra đến khi rời thị trường - để doanh nghiệp không thể đẩy chi phí ô nhiễm cho xã hội", đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh.

Các đại biểu dự phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Đại biểu cũng đề xuất chuyển từ “kiểm soát” sang “giám sát thông minh”, phân cấp mạnh cho địa phương theo nguyên tắc “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm”. Bộ Tài nguyên và Môi trường cần tập trung vai trò kiểm chuẩn, giám sát, cảnh báo, thay vì chỉ cấp phép. Cần sớm triển khai Hệ thống dữ liệu môi trường quốc gia số hóa, kết nối thời gian thực, công khai các chỉ số về không khí, nước, rác thải để người dân, báo chí và tổ chức xã hội cùng giám sát. Công nghệ chính là cánh tay nối dài của trách nhiệm công quyền.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đưa ra 3 đột phá cần được thể chế hóa ngay. Theo đó, trước hết là, đột phá về tư duy phát triển, chuyển từ tăng trưởng theo số lượng sang tăng trưởng chất lượng - xanh - bao trùm; môi trường phải trở thành thước đo năng lực điều hành quốc gia. Thứ hai là đột phá về tài chính thông qua thành lập Quỹ xanh địa phương; áp dụng cơ chế “đầu tư xanh - ngân sách xanh” trong chi tiêu công; huy động nguồn vốn khí hậu quốc tế song song với ngân sách trong nước. Thứ ba là đột phá về công nghệ và minh bạch thông qua xây dựng Bản đồ ô nhiễm số quốc gia, cập nhật thời gian thực, giúp người dân “thấy” được chất lượng môi trường từng giờ. Theo đại biểu, mọi sự cố ô nhiễm phải được công bố trong 24 giờ vì minh bạch là liều vaccine chống thờ ơ.

Bảo vệ môi trường tạo nền tảng cho phát triển

ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn (Hải Phòng) nêu thực tế, đầu tư FDI chất lượng cao chỉ đến với những nơi có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng. Đơn cử như Apple, Samsung, Lego, Nike, Panasonic… đều đặt ESG và phát thải carbon là điều kiện tiên quyết. Nói cách khác, nếu không có tiêu chuẩn môi trường rõ ràng, nhất quán, Việt Nam sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu, kể cả khi có giá nhân công rẻ. “Chính môi trường là động lực cho đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp công nghệ nội địa. Không đợi có công nghệ rồi mới bảo vệ môi trường, mà chính môi trường sẽ tạo nhu cầu công nghệ”, đại biểu nhấn mạnh.

ĐBQH Nguyễn Ngọc Sơn (Hải Phòng). Ảnh: Quang Khánh

Để đưa môi trường trở thành động lực cho thu hút đầu tư và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn cho rằng, cần tiếp tục thể chế hóa nguyên tắc môi trường là trụ cột bắt buộc trong 3 trụ cột phát triển bền vững. Đồng thời, tăng đầu tư công và chi ngân sách cho môi trường; quy định tỷ lệ tối thiểu 1% tổng chi ngân sách nhà nước dành cho sự nghiệp môi trường; bố trí vốn đầu tư công trung hạn cho các dự án liên quan.

Bên cạnh đó, đại biểu đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu xây dựng hệ thống công cụ kinh tế môi trường thông qua điều chỉnh và thực hiện thu phí xả thải tại các khu công nghiệp, đô thị cho phù hợp. Vận hành sàn tín chỉ carbon quốc gia chậm nhất đầu năm 2026. Áp dụng bảo hiểm môi trường, đấu thầu dịch vụ môi trường công khai, hợp đồng môi trường theo kết quả (PbR)…

ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) bổ sung, bên cạnh việc “phạt” các hành vi gây ô nhiễm bằng thuế, phí, Nhà nước cần “thưởng” và khuyến khích nhiều hơn cho các hoạt động kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, tăng ưu đãi cho kinh tế xanh, như: hỗ trợ lãi suất tín dụng xanh, bảo lãnh vay vốn cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, và mở rộng phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn xã hội. Đồng thời, cần thực hiện phê duyệt dự án đẩy mạnh hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm tài chính xanh và công nghệ môi trường từ các nước phát triển, tham gia các quỹ khu vực để huy động vốn.

ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng). Ảnh: Hồ Long

Không chỉ nâng cao hiệu quả các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường, các ĐBQH đề nghị, về lâu dài phải có các giải pháp thiết thực để thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Bởi chỉ khi thuế, phí, thị trường carbon, tín dụng xanh… được vận hành hiệu quả, chúng ta mới tạo được sự thay đổi căn bản trong nhận thức xã hội huy động mạnh mẽ các nguồn lực cho công cuộc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững của đất nước.

"Có thể thấy, bảo vệ môi trường không phải là sự đánh đổi với tăng trưởng mà sẽ tạo nền tảng để phát triển lâu dài. Nếu không hành động mạnh mẽ hôm nay thì mai này mọi thành tựu kinh tế sẽ bị dòng nước ô nhiễm và không khí ngột ngạt cuốn trôi".

Do vậy, các đại biểu tán thành Quốc hội thông qua Nghị quyết giám sát chuyên đề về bảo vệ môi trường - một nghị quyết không chỉ mang ý nghĩa giám sát tối cao của Quốc hội mà còn là cam kết chính trị với thế hệ tương lai, khẳng định thông điệp mạnh mẽ của Quốc hội: không đánh đổi môi trường để tăng trưởng bằng mọi giá; Việt Nam sẽ phát triển xanh, phát triển có trách nhiệm và phát triển vì con người.

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/phat-trien-xanh-co-trach-nhiem-va-vi-con-nguoi-10393336.html