Trang chủNewsVăn hóa - Xã hộiSài Gòn qua bản đồ

Sài Gòn qua bản đồ


Bản đồ Trần Văn Học 1815

Địa phương Sài Gòn – Bến Nghé trở thành một thực thể địa chính trị (geo-politique), một thành phố rộng lớn như hiện nay đã trải qua nhiều bước xây dựng thăng trầm – mà trong bài này chỉ quan tâm đến hệ thống kênh rạch và thoát nước.

Sài Gòn qua bản đồ- Ảnh 1.

Bản vẽ Thành Gia Định xưa trong bản đồ Trần Văn Học 1815

ẢNH: TƯ LIỆU LƯƠNG CHÁNH TÒNG

Năm 1700, bộ tướng của Nguyễn Hữu Cảnh là Lão Cầm đắp lũy Lão Cầm ở phía tây Sài Gòn để bảo vệ thủ phủ Gia Định (bản đồ Trần Văn Học ghi lũy Cát Ngang). Năm 1772, tướng Nguyễn Cửu Đàm đắp lũy Bán Bích để bảo vệ cả ba phố thị Sài Gòn – Bến Nghé – Gia Định.

Năm 1790, Nguyễn Ánh xây thành Bát Quái rộng lớn trên đồi Tân Khai về phía Bến Nghé. Trần Văn Học được coi như công trình sư xây thành và chỉnh trang đường phố Bến Nghé.

Năm 1815, Trần Văn Học công bố bản đồ thành Gia Định trên địa bàn khá rộng lớn với những địa danh rõ ràng, đặc biệt vẽ đầy đủ các kênh và sông rạch cùng đầm lầy chính yếu. Đó là sông lớn Bến Nghé (sông Sài Gòn), rạch Bến Nghé, rạch Sài Gòn (kênh Tàu Hủ), rạch Lò Gốm, rạch Bến Củi, rạch Ông Lớn, rạch Ông Bé, rạch Thị Nghè, kinh Nhiêu Lộc, ngã tắt Mụ Trị (sau là rạch Cầu Bông), ngã tắt Mới (sau là rạch Văn Thánh), rạch Dầu, rạch Chợ Quán, bàu Tròn… Trong phạm vi nhỏ bé Quận 1 nay, Trần Văn Học vẽ rõ cả kinh Bến Thành (Nguyễn Huệ), kinh Cây Cám (Lê Lợi), rạch Cầu Sấu (Hàm Nghi), rạch Cầu Ông Lãnh, rạch Cầu Muối, rạch Cầu Kho…

Năm 1819, mở thêm đường kinh Ruột Ngựa (An Thông Hà) thẳng từ Cầu Bà Thuông tới rạch Cát để thủy vận đi lục tỉnh được dễ dàng thuận lợi.

Năm 1835, sau vụ loạn Lê Văn Khôi, Minh Mạng cho triệt hạ thành Bát Quái và xây tỉnh thành Gia Định nhỏ hơn nằm gọn trong góc đông – bắc nền thành cũ. Thành mới nằm xa sông Sài Gòn và gần rạch Thị Nghè.

Đầu năm 1859, liên quân Pháp – Tây Ban Nha rút quân từ Đà Nẵng vào chiếm phá thành Gia Định. Các cuộc hành quân đương thời đều qua đường sông rạch.

Năm 1862, Huế phải ký “hòa ước” bồi thường chiến phí cho liên quân Pháp – Tây Ban Nha và nhường quyền cai trị (thuộc địa) cho Pháp ba tỉnh miền đông Nam Kỳ là Biên Hòa, Gia Định, Định Tường.

Sơ đồ Coffyn 1862 và bản đồ Sài Gòn 1867

Ngày 30.4.1862, đại tá công binh Coffyn đệ trình một dự án xây dựng TP.Sài Gòn cho 500.000 cư dân, theo chỉ thị của đô đốc – thống đốc Bonard. Kèm với sơ đồ là những giải thích kế hoạch kiến trúc và quy hoạch địa bàn khá rõ ràng. TP theo kiểu Tây phương, rộng khoảng 2.500 ha (25 km2) nằm giữa rạch Thị Nghè – sông Sài Gòn – rạch Bến Nghé và kinh Vành Đai (canal de ceinture) mới đào từ chùa Cây Mai nơi gần rạch Bến Nghé vòng qua đồng Tập Trận (tương đương với lũy Bán Bích do Nguyễn Cửu Đàm đắp năm 1772), rồi thông thủy với rạch Thị Nghè.

Sài Gòn qua bản đồ- Ảnh 2.

Họa đồ thành phố Sài Gòn do kỹ sư hoàng gia Le Brun vẽ năm 1795, bên trong có thành Sài Gòn do sĩ quan công binh Olivier de Puymanel xây xong năm 1790

ẢNH: Thư viện Quốc gia Pháp – TƯ LIỆU NGUYỄN QUANG DIỆU

Trong nhiều vấn đề phải giải quyết cho một thành phố mới, có vấn đề thoát nước mưa và nước thải, Coffyn viết: “Việc thoát nước mưa và nước thải trong thành phố luôn là vấn đề khó khăn. Ở đây khó khăn ấy nghiêm trọng hơn bất cứ đâu, vì mặt đất Sài Gòn không cao hơn mức nước sông rạch bao nhiêu, nên không cho phép đặt những ống cống bình thường. Thay vào đó, phải làm những ống cống với cửa cống đóng mở tự động (des égouts à vannes automatrices)”…

“Có lẽ nên theo đô đốc Charner đề nghị, ta có thể bắt chước làm bể chứa nước như ở Calcutta (Ấn Độ), tức đào một hồ lớn ở trung tâm, từ đây chia ra 4 đường cống lấy nước của rạch Bến Nghé, rạch Thị Nghè, sông Sài Gòn và kinh Vành Đai. Được đóng kín bằng các cửa ngăn (écluses) có thể đặt máy tháo nước (chasse d’eau) vào các ống cống, đồng thời có thể dẫn nước vào hồ qua những đường cống lấy nước khi thủy triều lên cao. Theo cách đó, mỗi tuần 2 lần, ta có thể cho nước chảy ra chảy vào qua ống cống. Ta nên thiết kế những chiều dốc cho đường phố, bến sông và đại lộ, ngõ hầu đảm bảo cho việc thoát nước mưa, nước giếng và vòi phun bằng các rãnh cống dọc theo vỉa hè” (!).

Dự án Coffyn tốt đẹp thực, nhưng bị coi là ảo tưởng đối với tình thế đương thời, không thực hiện được.

Ngày 3.1.1865 có nghị định đặt ranh giới TP.Sài Gòn trong phạm vi giữa rạch Thị Nghè, sông Sài Gòn, rạch Bến Nghé, đường mới cầu Ông Lãnh (Boresse), tới Ngã sáu theo đường Thuận Kiều (Cách Mạng Tháng 8), vẽ rõ đường Chasseloup-Laubat (Nguyễn Thị Minh Khai) và thẳng tới rạch Thị Nghè. Sở công chính vẽ Bình đồ Thành phố Sài Gòn năm 1867 ghi khá đúng ranh giới như nghị định trên. Các kinh rạch nội thành cũng đúng như bản đồ cảng Sài Gòn. Ngoài ra, bình đồ này còn ghi vẽ thêm rạch Cầu Ông Lãnh, rạch Cầu Muối và những đường nước đầu nguồn của rạch Cầu Kho nằm trong đầm lầy gần cầu Ông Lãnh (bản đồ Pháp ghi Marais Boresse). (còn tiếp) 

(Trích Tạp ghi Việt Sử Địa của cố học giả Nguyễn Đình Đầu do NXB Trẻ ấn hành)




Nguồn: https://thanhnien.vn/sai-gon-qua-ban-do-185241011001650673.htm

Cùng chủ đề

Thủ tướng Phạm Minh Chính sẽ tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Tiểu vùng Mê Công mở rộng lần thứ 8

Nhận lời mời của Thủ tướng Quốc vụ viện nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa Lý Cường, Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam Phạm Minh Chính sẽ dẫn đầu Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Tiểu vùng Mê Công mở rộng lần thứ 8, từ ngày 5 - 8/11/2024. Nhân dịp này, Thủ tướng Chính phủ cũng sẽ tham dự Hội nghị Cấp...

Hơn 4.500 người tham gia đợt 2 Cuộc thi Tìm hiểu truyền thống ngành Công Thương

Theo Ban tổ chức, kết thúc đợt 2 (tháng 10), tính đến ngày 31/10, đã có hơn 4.500 thành viên cả trong và ngoài ngành Công Thương tham gia cuộc thi. Theo thống kê của Ban tổ chức, Cuộc thi Tìm hiểu truyền thống ngành Công Thương đợt 2 (tháng 10) tiếp tục có sự tham gia của nhiều đơn vị trong toàn ngành Công Thương. Trong đó, Ban tổ chức đã tiếp...

Những người Ukraine thấp thỏm trước viễn cảnh ông Trump thắng cử

(Dân trí) - Nhiều người Ukraine đã không giấu được nỗi lo lắng trước kịch bản ứng viên đảng Cộng hòa Donald Trump thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ ngày 5/11. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump (Ảnh: Reuters). AFP đưa tin, nhiều người Ukraine đang lo lắng theo dõi những ngày cuối cùng của chiến dịch tranh cử tổng thống Mỹ, khi một số người lo ngại rằng chiến thắng của ông Donald Trump có thể dẫn tới...

Giá nội địa giảm tuần thứ 5 liên tiếp

Giá cà phê trong nước tuần qua tiếp tục giảm sâu, với mức giảm từ 3.300 đến 3.500 đồng/kg, hiện dao động trong khoảng 106.000 – 106.500 đồng/kg. Các chuyên gia dự báo giá cà phê ngày 4/11/2024 tiếp tục chịu áp lực giảm do ảnh hưởng của vụ thu hoạch tại Việt Nam và điều kiện thời tiết thuận lợi tại Brazil. Theo phân tích của giới kinh doanh, lượng hàng xuất...

Hai bức tranh chính sách Trump – Harris

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ chuẩn bị tới giờ G, cùng điểm qua những nét nổi bật trong chính sách của hai ứng viên Donald Trump (đảng Cộng hòa) và Kamala Harris (đảng Dân chủ). Thanhnien.vn Nguồn:https://thanhnien.vn/hai-buc-tranh-chinh-sach-trump-harris-185241101152623341.htm

Nổi bật

Mới nhất

Cùng tác giả

Hai bức tranh chính sách Trump – Harris

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ chuẩn bị tới giờ G, cùng điểm qua những nét nổi bật trong chính sách của hai ứng viên Donald Trump (đảng Cộng hòa) và Kamala Harris (đảng Dân chủ). Thanhnien.vn Nguồn:https://thanhnien.vn/hai-buc-tranh-chinh-sach-trump-harris-185241101152623341.htm

Tạo điểm nhấn lớn nhờ phụ kiện nhỏ: quần tất giúp xua tan sự nhàm chán

Thiết kế đa dạng từ ren, lưới mỏng, họa tiết tinh tế đến những tông màu nổi bật,...

Bài đọc nhiều

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từ trần

Theo thông tin từ Ban Bảo vệ chăm sóc sức khỏe cán bộ Trung ương, đồng chí Nguyễn Phú Trọng, sinh năm 1944, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, sau thời gian lâm bệnh, mặc dù được Đảng, Nhà...

Chatbot Meta AI có khả năng tìm kiếm không phụ thuộc Google, Microsoft

Meta được cho là đang tự phát triển một công cụ tìm kiếm tích hợp trên chatbot để giảm phụ thuộc vào Google và Microsoft. The Information dẫn tin Meta đã phát triển các chỉ mục web (index) trong ít nhất 8 tháng vừa qua. Mục tiêu của công ty này là tích hợp chỉ mục vào Meta AI để cung cấp cho chatbot khả năng tìm kiếm thay thế cho Google Search và Microsoft Bing. Công ty mẹ Facebook đã...

OpenAI mang tính năng tìm kiếm đến ChatGPT, thách thức Google

OpenAI sẽ bổ sung một bộ tính năng tìm kiếm mới lên ChatGPT, leo thang cuộc chiến giữa startup này với Google. ChatGPT Search cho phép người dùng chatbot tìm kiếm thông tin kịp thời như họ vẫn làm trên web. OpenAI cung cấp nguyên mẫu vào tháng 7, độc lập với ứng dụng ChatGPT và chỉ dành cho một số người dùng giới hạn. Các tính năng tìm kiếm mới – sử dụng mô hình 4o của OpenAI – sẽ...

Trao giải Liên hoan ca khúc doanh nhân, doanh nghiệp toàn quốc năm 2024

Sáng 11/10, tại Hà Nội, trong không khí chúc mừng kỉ niệm 20 năm Ngày Doanh nhân Việt Nam đã diễn ra Chương trình trao giải Liên hoan ca khúc doanh nhân, doanh nghiệp toàn quốc năm 2024 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức.

Cùng chuyên mục

Tranh của hoạ sĩ Lê Quốc Lộc được bán với giá 12 tỷ đồng

(CLO) Bức tranh “Phong cảnh làng quê” của hoạ sĩ Lê Quốc Lộc, tác phẩm tâm điểm của phiên đấu giá số 3 “Nghệ thuật Việt Nam thế kỷ XX”, đã được giao dịch thành công với giá 480.000 USD. ...

Danh tính cô dâu chú rể trong đám hỏi có dàn siêu xe triệu đô ở Hà Nội, visual như “xé truyện” bước ra

Trước đám hỏi này, màn cầu hôn của cặp đôi ở Paris (Pháp) cũng khiến dân tình trầm trồ. ...

Người phụ nữ nhờ trông giúp bé trai 5 ngày tuổi rồi “biến mất”

(Dân trí) - Một phụ nữ đưa bé trai vào Trung tâm Y tế huyện Phù Mỹ (Bình Định) nhờ người khác trông giúp để ra ngoài lấy đồ, nhưng người này đã "một đi không trở lại". Ngày 3/11, ông Phan Ngọc Tuấn, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Phù Mỹ, huyện Phù Mỹ (Bình Định) xác nhận, một bé trai bị bỏ rơi tại Trung tâm Y tế huyện Phù Mỹ.Theo ông Tuấn, khoảng 14h30 ngày 2/11, chị...

Nhiều doanh nhân chia sẻ chuyện khởi nghiệp đầy cảm hứng đến các bạn sinh viên

Khởi nghiệp là hành trình cam go, tỉ lệ thất bại phổ biến hơn. Có đến hơn 95% doanh nghiệp khởi nghiệp toàn cầu đóng cửa vì nhiều lý do trong 5 năm đầu. Sáng tạo và cạnh tranh bằng chất lượngĐể thành công...

Tình cũ bỗng nhiên xuất hiện, hôn nhân đang nóng thành ‘cảm lạnh’

Yêu nhau, đến được với nhau và sau đó là một đời sống hôn nhân hạnh phúc giữa những bộn bề vẫn đang hiện hữu ở nhiều tổ ấm hiện nay. Tuy nhiên, hạnh phúc giản đơn đó sẽ dễ dàng "cảm lạnh" ngay...

Mới nhất

Phạt Tập đoàn Cienco4 vụ lấy 600 tỉ đợt chào bán chứng khoán cho cổ đông vay

Tập đoàn Cienco4 đã sử dụng 600 tỉ đồng thu được từ đợt chào bán cổ phiếu ra công chúng để cho Trustlink - một cổ đông của doanh nghiệp - vay nhưng không có trong kế hoạch được đại hội đồng cổ đông duyệt trước đó. ...

Con trai nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 làm đạo diễn đêm nhạc Giai nhân 2

Ngày 1/12 tới tại Nhà hát Lớn Hà Nội, ca sĩ Ngọc Châm tổ chức liveshow riêng tựa đề "Giai nhân 2", kỷ niệm chặng đường hơn 20 năm ca hát, 10 năm sản xuất chuỗi chương trình tôn vinh tác giả, tác phẩm "Vàng son một thuở". ...

Tranh của hoạ sĩ Lê Quốc Lộc được bán với giá 12 tỷ đồng

(CLO) Bức tranh “Phong cảnh làng quê” của hoạ sĩ Lê Quốc Lộc, tác phẩm tâm điểm của phiên đấu giá số 3 “Nghệ thuật Việt Nam thế kỷ XX”, đã...

Mới nhất