Sắp xếp lại hệ thống đại học là tất yếu

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) nhận định hệ thống giáo dục đại học (ĐH) hiện nay phát triển chưa đồng đều. Nhiều trường ĐH quy mô nhỏ, lĩnh vực đào tạo hẹp và hoạt động kém hiệu quả.

Trường nhiều nhưng số sinh viên chẳng được bao nhiêu!

Hiện cả nước có hơn 300 cơ sở giáo dục ĐH, bao gồm 11 ĐH (2 ĐHQG, 3 ĐH vùng, 6 ĐH) được nâng cấp từ trường ĐH theo Luật Giáo dục ĐH năm 2018; 173 trường ĐH, học viện công lập (không gồm các trường thành viên thuộc ĐHQG và ĐH vùng); 62 trường ĐH tư thục và 5 trường ĐH nước ngoài; 8 trường đào tạo bồi dưỡng có hoạt động giáo dục ĐH; 31 trường thuộc khối quốc phòng, an ninh; 40 viện nghiên cứu đào tạo trình độ tiến sĩ; 5 cơ sở khác được đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ.

Ngoài ra, cả nước còn có 26 cơ sở giáo dục ĐH trực thuộc UBND các tỉnh, thành trực thuộc trung ương (gọi chung là trường ĐH địa phương). Hầu hết các trường này có quy mô nhỏ, chỉ đóng góp 6,3% tổng quy mô đào tạo trình độ ĐH, 3,5% thạc sĩ và 1% tiến sĩ của toàn hệ thống; chỉ 3 trường có quy mô lớn hơn 10.000 sinh viên, trong khi đó có tới 8 trường quy mô thấp hơn 2.000 sinh viên.

Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật Nam Định có 16 ngành, tổng chỉ tiêu tuyển sinh của trường năm 2024 là 800, số thí sinh xác nhận nhập học là 331. Các năm trước, trường cũng rơi vào tình trạng khó tuyển sinh.

Trường ĐH Hà Tĩnh cũng trong tình trạng tương tự khi 2 năm 2023, 2024 chỉ có ngành Giáo dục tiểu học là tuyển đủ chỉ tiêu, 11 ngành còn lại tuyển sinh rất khó khăn.

Sắp xếp lại hệ thống đại học là tất yếu - Ảnh 1. — Sinh viên Trường ĐH Công Thương TP HCM trong giờ thực hành. (Ảnh chỉ mang tính minh họa). Ảnh: TẤN THẠNH

Trường ĐH Phú Yên có quy mô tuyển sinh năm 2025 là 590 chỉ tiêu, trong 12 ngành của trường thì 6 ngành sư phạm chiếm gần 50% chỉ tiêu tuyển sinh. Các ngành sư phạm của trường tuyển đủ chỉ tiêu nhưng các ngành khác khó tuyển. Đó cũng là thực trạng chung của nhiều trường ĐH địa phương khác và nếu không có ngành sư phạm thì các trường này sẽ khó phát triển.

Tương tự, nhiều trường ĐH thuộc các bộ ngành cũng rơi vào tình trạng khó khăn. Trường ĐH Công nghiệp Quảng Ninh - trực thuộc Bộ Công Thương - năm 2024 tuyển hơn 770 chỉ tiêu nhưng chỉ có 222 thí sinh nhập học và nhiều ngành không tuyển được thí sinh.

Theo Bộ GD-ĐT, "thị trường" giáo dục ĐH chưa được điều tiết ở tầm vĩ mô, phần lớn cơ sở giáo dục ĐH chưa xác định được chiến lược phát triển một cách rõ ràng; hệ thống chưa được phân loại rõ; vai trò dẫn dắt của các ĐHQG, ĐH vùng chưa rõ nét. Trong khi đó, mô hình quản lý của cơ quan nhà nước thiếu thống nhất và phân mảnh (trực thuộc nhiều bộ, ngành, địa phương).

Muốn hệ thống mạnh thì phải sắp xếp lại

Bộ GD-ĐT cho rằng nguyên nhân chính tạo nên những yếu kém nhất của mạng lưới giáo dục ĐH hiện nay chính là việc "phân mảnh" trong quản lý nhà nước. Bên cạnh đó là những bất bình đẳng, thiếu minh bạch trong cơ chế, chính sách, phân bổ nguồn lực nhà nước; hiệu quả đầu tư cho giáo dục ĐH chưa cao; không có hoặc động lực cạnh tranh trong hệ thống còn yếu.

Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 22-8-2025 về đột phá phát triển GD-ĐT chỉ rõ hệ thống giáo dục ĐH, giáo dục nghề nghiệp phát triển manh mún, lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và nghiên cứu khoa học, nhất là ở một số ngành, lĩnh vực trọng điểm.

Bộ Chính trị yêu cầu triển khai sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục ĐH; sáp nhập, giải thể các cơ sở giáo dục ĐH không đạt chuẩn; nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục ĐH; nghiên cứu chuyển một số trường ĐH về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nhân lực của địa phương.

Như vậy, việc sắp xếp, tổ chức lại hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam đang trở thành xu thế tất yếu. Nhiều chuyên gia nhận định chủ trương sáp nhập, hợp nhất hoặc giải thể các cơ sở đào tạo yếu kém không còn là "nếu" mà là "khi nào" để có hệ thống giáo dục ĐH mạnh.

TS Nguyễn Đức Nghĩa, nguyên Phó Giám đốc ĐHQG TP HCM, cho biết giai đoạn tăng số lượng trường mạnh nhất diễn ra trong 5 năm (2005 - 2010) - tăng 76 trường cao đẳng và 48 trường ĐH. Nhiều trường mới thành lập trong giai đoạn này được "nâng cấp" từ trường cao đẳng.

Chỉ tính riêng trong thời kỳ 2005 - 2010 này, bình quân mỗi năm số trường tăng 8,3%; số sinh viên tăng 9,7% và số giảng viên tăng 10%. Tổng thể trong vòng 20 năm (2005 - 2025), số lượng trường ĐH đã tăng gần gấp đôi - từ 137 trường ĐH (công lập và ngoài công lập) lên đến 264.

Quá trình "đại chúng hóa" này, dù đã thành công trong việc mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục ĐH cho hàng triệu thanh niên, đã diễn ra một cách tương đối tự phát và thiếu một quy hoạch tổng thể chặt chẽ. Do đó, chủ trương sáp nhập, tái cấu trúc hệ thống giáo dục ĐH là yêu cầu cấp thiết, xuất phát từ những đòi hỏi khách quan về phát triển kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế. "Tối ưu hóa nguồn lực quốc gia, nâng cao chất lượng và năng lực cạnh tranh quốc tế là một mệnh lệnh của thời đại hội nhập, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động trong kỷ nguyên số" - TS Nguyễn Đức Nghĩa nhấn mạnh.

PGS-TS Hồ Thanh Phong, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Quốc tế - ĐHQG TP HCM, cho rằng hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam phát triển không đều, nhiều trường ĐH không đáp ứng được nhu cầu về đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, trong đó có cả trường công lập. Vì vậy, sắp xếp, sáp nhập lại hệ thống giáo dục ĐH để làm cho hệ thống mạnh hơn. "Kể cả xe cũng phải "độ" lại mới đua được" - PGS Phong ví von.

Chỉ định các cơ sở sáp nhập

Tại Hội nghị giáo dục ĐH năm 2025, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết sắp tới, giáo dục ĐH sẽ bước vào giai đoạn sắp xếp, sáp nhập, tinh giản.

Theo đó, các cơ sở có thể sẽ được chỉ định sáp nhập, chứ không do các đơn vị lựa chọn. Với các trường ngoài công lập, sẽ tự giải quyết; các cơ sở giáo dục khối công an, quân đội sẽ theo ngành dọc quản lý của bộ, ngành mình.

Sau khi trừ số lượng trên, hiện còn khoảng 140 trường ĐH công lập. Đặc biệt, các trường gần nhau về lĩnh vực sẽ nhập lại để khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ và không phát triển được.

Rút kinh nghiệm đợt sắp xếp 30 năm trước

PGS-TS Thái Bá Cần, Hiệu trưởng Trường ĐH Gia Định (TP HCM), cho biết cách nay hơn 30 năm, Việt Nam cũng có đợt sắp xếp các trường ĐH để cho ra đời 2 ĐHQG và sau đó là ĐH vùng với các trường ĐH thành viên. Tuy nhiên, quá trình sắp xếp đó chưa được như ý, chưa xác định được mô hình bởi ngay cả tên gọi cũng còn nhiều băn khoăn. Rút kinh nghiệm đợt sắp xếp 30 năm trước, đợt sáp nhập, sắp xếp này nếu được triển khai, trước tiên phải xác định được mục tiêu là gì, chẳng hạn như xây dựng hệ thống giáo dục ĐH lớn mạnh, trong đó có một số cơ sở giáo dục thuộc hạng tinh hoa… chứ không nên đơn thuần chỉ là để tinh gọn bộ máy, giảm đầu mối.

Theo PGS-TS Thái Bá Cần, để xây dựng được hệ thống giáo dục ĐH mạnh cần tập hợp lại các nguồn lực, trong đó có lực lượng giảng viên và cơ sở vật chất. Tuy nhiên, khi sắp xếp cần xác định được mô hình chứ không phải là sắp xếp một cách cơ học. Khi có mô hình, tiêu chí thì việc sắp xếp sẽ thuận lợi hơn.

Kỳ tới: "Đại sắp xếp" đại học ra sao?

Nguồn: https://nld.com.vn/sap-xep-lai-he-thong-dai-hoc-la-tat-yeu-196250930220732491.htm