Sinh kế bền vững từ cây trẩu

Thu nhập từ vườn nhà

Ở những bản làng nép mình dưới chân dãy núi Trường Sơn thuộc các xã Hướng Lập, Hướng Phùng, Đakrông, Tà Rụt…, từ lâu cây trẩu đã trở thành “người bạn đồng hành” gắn bó với đời sống của đồng bào dân tộc Vân Kiều, Pa Kô.

Đặc biệt, từ một loại cây trồng bản địa mọc phân tán trong rừng, nhiều năm nay, cây trẩu đã được đồng bào Vân Kiều, Pa Kô đưa về trồng trong vườn nhà, trên những nương rẫy quanh bản làng. Không chỉ để làm hàng rào phân chia ranh giới đất rẫy, đất vườn, làm bóng mát… cây trẩu còn trở thành loại cây có giá trị kinh tế cao, cho thu hoạch nhanh, giúp người dân miền núi cải thiện đời sống, xóa đói giảm nghèo, góp phần phủ xanh đất trống, đồi núi trọc.

Chị Hồ Thị Thắng ở thôn Chênh Vênh, xã Hướng Phùng cho biết, gia đình chị có gần 100 cây trẩu được trồng cách đây hơn 6 năm. Cây trẩu thường ra hoa vào khoảng tháng 3-5 và cho thu hoạch quả từ tháng 9-11 hàng năm.

Ước tính, mỗi cây cho thu hái từ 15-20kg quả. Quả trẩu nhặt về được tách hạt rồi bán ngay cho thương lái với giá khoảng 7.000 đồng/kg. Còn nếu phơi nắng khoảng 1-2 ngày thì giá bán sẽ cao hơn, khoảng 12.000-13.000 đồng/kg.

“Chỉ tính riêng trong vườn nhà, bình quân mỗi ngày, gia đình tôi thu hoạch được khoảng 40kg quả trẩu, cứ 5kg quả tươi thì thu được 3,5kg quả khô; trừ chi phí cho thu nhập khoảng 300.000 đồng”, chị Thắng cho hay.

Thu hoạch quả trẩu trong rừng - Ảnh: L.A

Cũng có hơn 50 cây trẩu trồng trong vườn nhà, thời điểm này, chị Hồ Thị Xăm, ở thôn Chênh Vênh, đang tất bật thu hái, bóc vỏ, phơi khô để nhập cho thương lái. Chị Xăm cho biết, cây trẩu rất dễ trồng, chỉ cần gieo hạt hoặc đào cây con trong rừng về trồng xuống đất, không cần phải bón phân hay tưới nước nhiều. Sau khi trồng khoảng 3-4 năm, cây trẩu bắt đầu cho quả bói và cho quả đều đặn từ năm thứ 4 trở đi. Vào mùa thu hoạch, hằng ngày, chỉ cần nhặt quả rơi tự nhiên hoặc rung nhẹ cành cho quả chín rụng xuống. “Người dân thu hái được bao nhiêu đều được thương lái thu mua hết. Năm nay, giá trẩu giảm khoảng 3.000-5.000 đồng/kg so với năm trước, chỉ còn khoảng 7.000-8.000 đồng/kg quả tươi và 12.000-13.000 đồng/kg quả khô. Với mức giá này, ước tính, gia đình tôi thu được khoảng 10-15 triệu đồng từ cây trẩu”, chị Xăm nói.

Phó Chủ tịch UBND xã Hướng Phùng Phan Ngọc Long thông tin, ngoài thu hái trong rừng, từ năm 2019, Ủy ban Y tế Hà Lan-Việt Nam (MCNV) đã hỗ trợ người dân trên địa bàn xã trồng được khoảng 180ha cây trẩu. Theo ông Long, so với các loại cây trồng khác, nhìn chung cây trẩu phù hợp với điều kiện của địa phương, dù ở nơi có địa hình đồi núi dốc, khí hậu khô hạn, đất đai cằn cỗi, cây trẩu vẫn phát triển xanh tốt. Sau khoảng 4-5 năm trồng là thu hoạch quả. Sản lượng khoảng 15-20kg quả tươi/cây. “Theo khảo sát, hiện nay trên địa bàn xã Hướng Phùng còn rất nhiều diện tích có thể chuyển đổi sang trồng cây trẩu, nhất là các diện tích ở trên đồi cao, không phù hợp trồng các loại cây truyền thống như cà phê, sắn… Nếu chuyển đổi được những diện tích này sang trồng cây trẩu thì rất tốt. Tuy nhiên, điều quan trọng là giải quyết đầu ra sản phẩm khi diện tích tăng lên”, ông Long cho hay.

Sẽ quy hoạch vùng trồng tập trung

Theo thống kê, toàn tỉnh hiện có khoảng 3.000ha rừng trẩu được trồng với chức năng làm rừng phòng hộ, tập trung chủ yếu ở các xã nằm dọc theo đường Hồ Chí Minh nhánh Tây và nhánh Đông. Trong đó, diện tích đã cho thu hoạch chiếm trên 98%, nhiều diện tích cho năng suất cao, ổn định. Sản phẩm từ cây trẩu được tiêu thụ trên thị trường chủ yếu là hạt trẩu với sản lượng khoảng 1.000-1.200 tấn/năm. Tuy nhiên, qua khảo sát, hoạt động thu hoạch, sơ chế quả trẩu trên địa bàn khá manh mún, thủ công. Chủ yếu là sơ chế bằng cách phơi khô và đưa đi nhập cho các đại lý lớn rồi xuất khẩu thô sang Trung Quốc nên hiệu quả chưa cao.

Mô hình trồng rừng trẩu và cây bản địa do MCNV hỗ trợ tại xã Hướng Phùng - Ảnh: L.A

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Phan Văn Phước thông tin, hiện tại, tiềm năng thị trường hạt trẩu rất lớn. Bên cạnh nhu cầu của thị trường xuất khẩu, ngay trong nước, hàng năm, các doanh nghiệp sản xuất có liên quan đến nguyên liệu dầu trẩu cũng có nhu cầu sử dụng tới hàng nghìn tấn. Nhằm xây dựng và phát triển cây trẩu trở thành cây trồng lâm nghiệp có giá trị kinh tế cao, UBND tỉnh Quảng Trị (cũ) đã có Kế hoạch số 237/KH-UBND về phát triển sản xuất gắn với tiêu thụ, chế biến dầu trẩu giai đoạn 2023-2026, định hướng đến năm 2030.

Theo đó, đến năm 2026, bảo vệ, duy trì ổn định, nâng cao chất lượng khoảng 3.000ha rừng trẩu hiện có, phấn đấu đạt năng suất quả từ 3 tấn quả tươi/ha trở lên và giá trị thu nhập từ rừng trẩu tăng từ 20% trở lên so với hiện tại. Đến năm 2030, hình thành vùng nguyên liệu tập trung khoảng 8.320ha, hàng năm cung cấp 4.000 tấn hạt trẩu chất lượng cao, phục vụ cho sơ chế, chế biến và xuất khẩu. Diện tích rừng trẩu lấy quả có chứng chỉ quản lý rừng bền vững đạt từ 5.000ha trở lên.

Theo ông Phước, để đạt được các mục tiêu trên, ngành Nông nghiệp đang phối hợp với các địa phương quy hoạch vùng trồng mới tập trung với tổng diện tích hơn 5.000ha; phát triển sản xuất giống trẩu có năng suất, chất lượng cao. Đồng thời, tăng cường hỗ trợ, mời gọi các cộng đồng, tổ hợp tác đầu tư xây dựng cơ sở chế biến dầu trẩu quy mô nhỏ (công suất dưới 100 tấn dầu thô/năm) và doanh nghiệp đầu tư xây dựng các cơ sở chế biến vừa (công suất 500-1.000 tấn dầu thô/năm) gắn với vùng nguyên liệu theo hướng ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật mới, công nghệ cao vào sản xuất.

“Mới đây nhất, Công ty CP Tổng Công ty Thương mại Quảng Trị đã ký kết với đối tác Ấn Độ về phát triển chuỗi giá trị cho sản phẩm từ cây trẩu, bao gồm hạt trẩu khô và dầu trẩu. Qua đó mở ra cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu, chuẩn hóa quy trình ép dầu trẩu theo tiêu chuẩn quốc tế, góp phần nâng cao thu nhập bền vững cho người dân”, ông Phước thông tin thêm.

Lê An

Nguồn: https://baoquangtri.vn/kinh-te/202510/sinh-ke-ben-vung-tu-cay-trau-d304a38/