Tăng giá không sai - nhưng thiếu phản biện và đồng thuận
Giá điện không chỉ là một con số thuần túy trong bảng kê chi phí sinh hoạt hay báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Giá điện là một chỉ số phản ánh mức độ phát triển hạ tầng, sự công bằng trong tiếp cận dịch vụ thiết yếu. Khi giá điện tăng, dù mức tăng chỉ vài phần trăm nhưng thì hệ lụy lan tỏa không dừng lại ở mức hóa đơn điện cá nhân tăng thêm vài chục nghìn đồng, mà có thể dẫn đến những hệ quả sâu rộng về mặt xã hội, kinh tế và dư luận người dân.
Khi trong thời gian qua, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) liên tiếp đề xuất và thực hiện các đợt điều chỉnh giá điện với chung một lý do là: Chi phí đầu vào tăng, doanh nghiệp lỗ kéo dài, cần đảm bảo an ninh năng lượng và đầu tư phát triển.
Việc tăng giá, vốn là điều khó tránh trong nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, điều khiến dư luận xã hội băn khoăn là cách thức tăng giá, mức độ minh bạch trong thông tin, và sự thiếu hụt những cơ chế kiểm soát độc lập để bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng.
Đáng chú ý, EVN một doanh nghiệp nắm vị trí độc quyền trong truyền tải và phân phối điện và vừa là đơn vị sản xuất, vừa là người mua, bán, và cũng là cơ quan tăng giá và kiến nghị tăng giá. Tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” này nếu không được kiểm soát minh bạch và cơ chế kiểm toán độc lập sẽ dẫn đến việc tăng giá trở thành “công cụ bù lỗ cho doanh nghiệp”.
Theo PGS.TS Ngô Trí Long – Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) thông tin: “Cần phải có cơ quan độc lập thẩm định chi phí sản xuất kinh doanh điện của EVN, chứ không thể để doanh nghiệp vừa đá bóng vừa thổi còi. Giao toàn quyền tăng giá cho EVN là thiếu minh bạch và dễ dẫn đến lạm dụng quyền lực thị trường.”
Như vậy, việc thiếu công khai toàn bộ chi phí, doanh thu và lãi/lỗ theo từng khâu trong chuỗi cung ứng điện: phát điện, truyền tải, phân phối và bán lẻ, thì không biết EVN hiện đang lỗ ở khâu nào? hiệu quả vận hành ra sao? chi phí quản trị và đầu tư có hợp lý hay không?
Ngoài ra điểm mấu chốt là việc người tiêu dùng – vốn là bên chịu ảnh hưởng trực tiếp nhưng lại gần như không có quyền tiếp cận thông tin đầy đủ để đánh giá tính chính đáng của việc điều chỉnh giá. Dẫn đến hệ quả là mỗi đợt tăng giá điện đều tạo ra một làn sóng phản ứng tiêu cực trong xã hội, nhiều người dân lo lắng vì hóa đơn điện sinh hoạt tăng mạnh theo biểu giá bậc thang, đặc biệt trong các tháng nắng nóng.
Doanh nghiệp sản xuất, vốn đang đối mặt với nhiều khó khăn do chi phí nguyên vật liệu, logistics tăng cao – lại thêm gánh nặng đầu vào, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh và kế hoạch đầu tư.
Trong khi đó, các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng việc tăng giá điện trong ngắn hạn sẽ đẩy áp lực lên lạm phát, tác động dây chuyền đến giá hàng hóa tiêu dùng, dịch vụ, từ đó ảnh hưởng tới mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô.
Chuyên gia năng lượng Nguyễn Thành Sơn – Nguyên Giám đốc Ban Quản lý các dự án than Đồng bằng sông Hồng (Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam) cho rằng: “Không thể coi điện là mặt hàng thông thường. Giá điện tác động đến toàn bộ nền kinh tế và đời sống người dân, nên việc điều chỉnh cần được đưa ra lấy ý kiến rộng rãi, có sự phản biện và giám sát chặt chẽ từ các cơ quan lập pháp và xã hội.”
Như vậy có thể nói rằng việc tăng giá điện không sai, nếu việc tăng giá là cần thiết, hợp lý và minh bạch. Nhưng tăng giá điện trong khi còn tồn tại những lỗ hổng như: cơ chế giám sát chưa đầy đủ, và người dân bị đặt ra ngoài tiến trình ra quyết định thì đây thực sự là một dấu hỏi lớn trong quy trình tăng giá điện của EVN.
Giao quyền tăng giá điện cho EVN liệu có phù hợp?
Nghị định số 24/2023/NĐ-CP về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân, thay thế Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg là một bước điều chỉnh có tính hệ thống về quản lý giá điện, thể hiện xu hướng trao nhiều quyền tự chủ hơn cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), song cũng làm dấy lên nhiều lo ngại về tính minh bạch, công khai và kiểm soát quyền lực trong lĩnh vực độc quyền tự nhiên.
Những điểm nhấn đáng chú ý là việc giao quyền chủ động hơn cho EVN trong điều chỉnh giá. Theo đó, cho phép EVN được quyền tự quyết định điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân trong một số ngưỡng nhất định, cụ thể là: Khi chi phí đầu vào tăng từ 3% đến dưới 5%: EVN được quyền quyết định và thực hiện điều chỉnh giá điện.
Khi chi phí tăng từ 5% đến dưới 10%: EVN lập hồ sơ trình Bộ Công Thương xem xét và quyết định. Từ 10% trở lên: EVN lập hồ sơ, trình Bộ Công Thương để báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét. Trong khi đó, theo Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg, EVN không có quyền tự điều chỉnh giá mà phải chờ phê duyệt từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Bên cạnh đó là quy trình điều chỉnh giá điện rõ ràng hơn, quy định rõ chu trình điều chỉnh giá điện tối đa 1 lần trong 6 tháng và bổ sung yêu cầu công khai, minh bạch, khi yêu cầu EVN phải công bố báo cáo chi phí sản xuất – kinh doanh điện hàng năm đã được kiểm toán, cũng như các căn cứ làm thay đổi giá điện. Đây là những điểm tiến bộ khi được thực hiện nghiêm túc.
Tuy nhiên giới chuyên gia đánh giá bên cạnh những ưu điểm vẫn còn tồn tại những "lỗ hổng" cần được nghiên cứu và hoàn thiện cụ thể: PGS.TS Bùi Quang Tuấn – Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhìn định: “Việc điều chỉnh giá điện không chỉ là vấn đề tài chính của EVN, mà là câu chuyện an sinh xã hội, ổn định vĩ mô. Cần nhìn nó trong tổng thể chính sách tài khóa – tiền tệ – giá cả chứ không thể chỉ nhìn dưới góc độ cân đối lỗ lãi doanh nghiệp.”
Đồng quan điểm, TS Lê Đăng Doanh – Chuyên gia kinh tế cũng cho rằng: “Giá điện tăng trong bối cảnh đời sống người dân còn khó khăn, kinh tế phục hồi chưa ổn định là điều cần hết sức cân nhắc. Đặc biệt là khi chưa có cơ chế minh bạch, giám sát chặt chẽ, thì việc EVN được toàn quyền điều chỉnh giá là rất đáng lo ngại.”
Còn PGS.TS Ngô Trí Long – Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính): “Hiện nay, EVN là doanh nghiệp nhà nước giữ vị trí độc quyền, trong khi cơ chế giám sát giá điện còn lỏng lẻo, việc tăng giá điện chủ yếu dựa trên báo cáo của chính EVN mà chưa có cơ quan thứ ba xác thực các chi phí đầu vào.”
Theo đó, cần xem xét lại những điểm bất cập một cách kỹ lưỡng về cơ chế giám sát và nguy cơ độc quyền, đặc biệt khi EVN là doanh nghiệp duy nhất cung cấp điện trên diện rộng. Với việc trao quyền quá lớn cho một doanh nghiệp độc quyền điều chỉnh giá trong biên độ 3–5% là một tiền lệ nguy hiểm bởi sẽ khó đảm bảo khách quan khi không có sự kiểm tra, giám sát chặt chẽ.
Chưa kể đến những vấn đề khác như việc thiếu vai trò của cơ quan kiểm toán độc lập, trong khi đó, các chi phí đầu vào, suất đầu tư, chi phí khấu hao… đều là những hạng mục dễ bị “làm đẹp số liệu” dẫn đến rủi ro hợp thức hóa chi phí bất hợp lý, làm căn cứ tăng giá.
Đặc biệt hiện nay quy trình tăng giá điện của EVN thiếu cơ chế phản biện từ người tiêu dùng, các tổ chức xã hội và chuyên gia độc lập. Dù đó chỉ là việc tăng giá từ 3% đến 5% cũng có tác động dây chuyền đến giá cả, lạm phát, đời sống dân sinh và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.
Từ đó, có thể thấy nếu không có cơ chế giám sát độc lập, minh bạch và có phản biện xã hội, việc trao quyền tăng giá điện cho EVN sẽ tiềm ẩn rủi ro lợi ích nhóm, gây bất ổn xã hội.
Với việc EVN được tự quyết giá điện theo cơ chế khiến người dân và doanh nghiệp đang đối mặt với một thực tế mới là giá điện có thể tăng bất kỳ lúc nào, trong khi khả năng phản biện và giám sát gần như bằng không.
Chính vì vậy, mỗi lần tăng giá điện giờ đây không chỉ đơn thuần là vấn đề kinh tế, mà còn trở thành phép thử cho lòng tin công chúng khi áp lực chi phí đè nặng lên sản xuất và sinh hoạt. Kỳ tiếp theo của tuyến bài sẽ phân tích sâu hơn về những “hệ quả mới” ấy, từ góc nhìn kinh tế vi mô đến phản ứng xã hội./.
Nguồn: https://baodaknong.vn/tang-gia-dien-ky-1-can-minh-bach-va-dong-thuan-de-tranh-he-luy-254567.html
Bình luận (0)