Tầng sâu - Tầng phát triển bền vững mới - Bài 1: Đô thị mở rộng xuống lòng đất

Khi mặt đất trở nên chật chội và các thành phố lớn phải vật lộn với áp lực dân số, hạ tầng giao thông và biến đổi khí hậu, một hướng đi mới đang mở ra: phát triển không gian đô thị dưới lòng đất. Đô thị ngầm không chỉ là hạ tầng, mà là tầm nhìn, là xu hướng mà con người đang học cách phát triển hài hòa hơn với giới hạn tự nhiên của hành tinh.

LTS: Nếu thế kỷ 20 gắn liền với những tòa nhà chọc trời, thì thế kỷ 21 hướng tới thành phố nhiều tầng (layered city), nơi mặt đất và tầng sâu cùng tồn tại hài hòa. Theo Global Infrastructure Hub 2025, mô hình này giúp giải quyết các thách thức đô thị hóa như quá tải dân số và ô nhiễm môi trường, tiết kiệm tới 30% diện tích sử dụng đất.

Tư duy tiên phong

Sau nhiều thập niên khai hoang, Singapore nhận ra mở rộng bề mặt không còn bền vững trước biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng, vì thế họ chọn hướng “đi xuống”. Quốc đảo này đã chuyển nhiều cơ sở hạ tầng xuống lòng đất, gồm đường ray, trung tâm thương mại, lối đi bộ, đường cao tốc 5 làn và cả kho lưu trữ nhiên liệu, đạn dược.

Channel New Asia dẫn nguồn tin từ Cơ quan Tái phát triển Đô thị (URA) cho biết, hiện quốc gia này có khoảng 300km đường hầm, và sẽ bổ sung thêm 60km trong thập niên tới. Việc này có thể giúp đảo quốc nhỏ bé tiết kiệm khoảng 12% diện tích đất mặt trong 2 thập niên tới.

Khi hoàn thành vào năm 2032, ga tàu điện ngầm King Albert Park số 2 sẽ là ga sâu nhất tới 50m dưới lòng đất - tương đương chiều cao của một tòa nhà 16 tầng. Ga sâu thứ hai là ga Pasir Ris với độ sâu 47m dưới lòng đất, cũng dự kiến ​​sẽ được khai trương vào năm 2032 trên tuyến Cross Island.

Bắc Kinh, Thượng Hải và Thâm Quyến ở Trung Quốc cũng đã và đang đồng loạt xây dựng siêu đô thị tầng sâu phục vụ hạ tầng kỹ thuật và giao thông. Riêng Bắc Kinh có hơn 1.000km công trình ngầm và khoảng 30 triệu m² không gian sử dụng được dưới lòng đất. Dự án Không gian ngầm Nam Kinh sắp hoàn thành trong năm 2025 được mệnh danh là công trình ngầm thế kỷ của Trung Quốc và sẽ trở thành không gian ngầm lớn nhất thế giới. Khu đô thị dưới lòng đất này được khởi công từ năm 2017, sâu gần 52m dưới lòng đất, tương đương với một tòa nhà 17 tầng thông thường.

Theo Nikkei Asia, Nhật Bản dự kiến đầu tư hơn 15 tỷ USD trong thập niên tới để xây dựng hệ thống tầng sâu dưới thủ đô Tokyo với các chức năng như chống ngập, giao thông, chứa năng lượng và giảm tải cho mặt đất. Tokyo có hệ thống đường hầm ngầm chống ngập lớn nhất thế giới với tên gọi Kênh xả ngầm bên ngoài khu vực đô thị (G-cans), có những trung tâm mua sắm và ga tàu điện ngầm nằm sâu dưới lòng đất như ga Tokyo và ga Shinjuku.

Hàn Quốc đang phát triển dự án Seoul Underground City, dự kiến hoàn thành vào năm 2035, cung cấp hơn 4 triệu m² không gian sống và thương mại dưới lòng đất. Tuy Thái Lan chưa có một thành phố ngầm đầy đủ nhưng thành phố này đang triển khai nhiều dự án ngầm đáng chú ý, có thể xem là tiền đề cho đô thị ngầm trong tương lai. Nổi bật có khu phát triển hỗn hợp ở Chinatown - Woeng Nakornkasem Yaowarat, dự kiến hoàn thành năm 2029, sẽ có 2 tầng thương mại dưới lòng đất, cùng nhiều tầng đỗ xe ngầm.

Hình mẫu Helsinki

Trong khi đó, châu Âu chứng kiến bước nhảy vọt với dự án Grand Paris Express của Pháp. Đây là mạng lưới metro tự động trị giá hơn 35 tỷ USD, được ví là trái tim tầng sâu của Paris thế kỷ 21.

Thủ đô Helsinki của Phần Lan được xem là hình mẫu thành công nhất với quy hoạch không gian ngầm tổng thể - coi tầng sâu là phần chính thức của đô thị. Hệ sinh thái ngầm lớn nhất thế giới của thành phố này dài hơn 400km, bao gồm trung tâm thể thao, nhà thờ đá, kho dự trữ, bãi đỗ xe và cả nhà máy điện. Trong đó, nhà thờ Temppeliaukio được xây dựng trực tiếp trong lòng một khối đá granite, đã trở thành một điểm du lịch nổi tiếng.

Ở Helsinki, người dân có thể tập thể dục, mua sắm, thậm chí cầu nguyện trong các công trình ngầm mà không thấy ngột ngạt. Theo đánh giá của giới chuyên môn, việc sử dụng không gian ngầm đã giúp Helsinki cân bằng giữa phát triển và bảo tồn cảnh quan, đồng thời tăng hiệu quả kinh tế - kỹ thuật. Nhiệt độ ổn định dưới lòng đất giúp giảm 40% chi phí làm mát trung tâm dữ liệu, giúp Helsinki tiết kiệm được hàng triệu EUR mỗi năm nhờ tích hợp hạ tầng kỹ thuật trong lòng đất, giảm chi phí vận hành và bảo trì trên mặt đất.

Ánh sáng tự nhiên chiếu vào nơi có đài phun nước Nữ thần Hy Lạp Amphitrite trong thành phố ngầm Montreal. Ảnh: CNA

Tại Montreal của Canada có một RESO, hay còn gọi là thành phố ngầm, trải dài hơn 30km, nối liền 60 khu cao ốc, trung tâm thương mại, khách sạn, trường đại học và nhà ga. Mỗi ngày, khoảng nửa triệu người di chuyển dưới lòng đất để tránh cái lạnh khắc nghiệt của mùa đông. Nhìn sang Trung Đông, dự án NEOM của Saudi Arabia cũng đang thử nghiệm mô hình The Line - nơi toàn bộ giao thông và tiện ích bố trí ngầm để bề mặt hoàn toàn xanh.

HẠNH CHI tổng hợp

Nguồn: https://www.sggp.org.vn/tang-sau-tang-phat-trien-ben-vung-moi-bai-1-do-thi-mo-rong-xuong-long-dat-post821561.html