Văn học dành cho thiếu nhi: Cần chạm vào cảm xúc trẻ thơ

Văn học thiếu nhi là một bộ phận quan trọng của nền văn học nhân loại và Việt Nam. Không chỉ mang tính giải trí, thông qua những tác phẩm văn học còn góp phần định hướng thị hiếu thẩm mỹ, hình thành nhân cách, trang bị vốn kiến thức cho thiếu nhi. Chính vì vậy, để được thiếu nhi đón nhận, các tác phẩm cần chạm vào tâm hồn, cảm xúc của trẻ thơ.

Rất nhiều thế hệ thiếu nhi đã lớn lên cùng những câu chuyện cổ của nhà văn Hans Christian Andersen như: Cô bé bán diêm, Con vịt xấu xí, Nàng tiên cá, Bộ quần áo mới của hoàng đế... Cùng với đó là tác phẩm viết cho thiếu nhi của nhiều nhà văn nổi tiếng thế giới khác như: Antoine de Saint-Exupéry với Hoàng tử bé; Lewis Carroll với Alice ở xứ sở diệu kỳ; J.K. Rowling với Harry Potter; Roald Dahl với Charlie và nhà máy Sô-cô-la; Hector Malot với Không gia đình... Ở Việt Nam, khán giả nhỏ tuổi cũng được đắm chìm trong thế giới sáng tạo của các nhà văn: Tô Hoài, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Nhật Ánh, Võ Quảng, Phùng Quán, Phạm Hổ...

Nhà thơ Trần Đăng Khoa giao lưu với thiếu nhi Khánh Hòa.

Khi bàn về văn học thiếu nhi, các nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình đều chung nhận định là rất khó viết và để có tác phẩm thành công lại càng khó hơn. Mới đây, trong khuôn khổ trại sáng tác cho các tác giả viết cho thiếu nhi năm 2025 do Cục Nghệ thuật biểu diễn (thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức tại Khánh Hòa, nhà thơ Trần Đăng Khoa - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam chia sẻ: "Văn học thiếu nhi khác với những sáng tác văn học dành cho người lớn, trước hết ở đối tượng tiếp nhận chính là các em nhỏ. Điều này đòi hỏi mỗi tác phẩm phải thể hiện được sự trong sáng của thiếu nhi và người viết phải thật vô tư trong sáng tác mới có thể đưa tác phẩm đến được với các em. Khi viết cho thiếu nhi, các tác giả cần tránh trường hợp mượn thiếu nhi để gửi gắm điều gì đó đến người lớn. Thậm chí, có người lầm tưởng trẻ em chỉ ngây thơ một cách thuần túy mà thiếu đi cái nhìn về những chuyển biến tâm lý, sự quan tâm của các em đến thế giới xung quanh. Bất cứ tác phẩm văn học nào muốn có sức sống lâu bền, trước hết, tác phẩm đó phải hay, tiếp theo là cần tính bao quát, vừa đáp ứng nhu cầu của trẻ em, vừa phải nhìn rộng ra những giá trị cao cả để khi nhỏ và cả khi lớn lên các em vẫn muốn đọc".

Thời gian qua, để khuyến khích các tác giả tích cực viết cho thiếu nhi, các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội nghề nghiệp đã dành nhiều sự quan tâm. Việc tổ chức những trại viết cũng là một cách để quy tụ các cây bút nổi tiếng, có nhiều sách được phát hành và nhiều tác giả có tác phẩm được in trong sách giáo khoa là điều rất cần thiết. Qua đó, các tác giả có điều kiện gặp gỡ, giao lưu, trao đổi trực tiếp với nhau. Cũng qua những trại sáng tác, chúng ta có dịp nhìn lại đội ngũ những người viết cho thiếu nhi trong cả nước hiện nay. Theo tác giả Dương Thị Thu Hà: “Tác phẩm văn học dành cho thiếu nhi cần thể hiện được ngôn ngữ hóm hỉnh, ngộ nghĩnh và nếu nhà văn bắt được trend, biết cách khai thác, sử dụng ngôn ngữ thường ngày của trẻ thì sẽ giúp cho các em có thể trao đổi, chia sẻ với nhau những câu chuyện về thầy cô, trường lớp, bạn bè, gia đình, cuộc sống... ở trong đó. Văn phong dành cho thiếu nhi cần ngắn gọn, súc tích để thay đổi liên tục màu sắc trong truyện, đây sẽ là yếu tố giữ chân được độc giả nhí lâu hơn trong truyện. Từ đó, giúp mỗi em tìm được những giá trị thiện lành, nhân văn, đoàn kết, biết giúp đỡ người khác và tìm được hình ảnh của mình trong đó”.

Nhà thơ Bảo Ngọc có nhiều bài thơ được chọn đưa vào các bộ sách giáo khoa như: Chuyện xây nhà, Nắng hồng (Tiếng Việt lớp 3 tập 1 - bộ sách Chân trời sáng tạo); Vẽ màu, Gặt chữ trên non (Tiếng Việt lớp 4 tập 1 - bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống); Ngôi nhà thiên nhiên (Tiếng Việt lớp 5 tập 2 - bộ sách Cánh diều)... Thơ của chị thường có ngôn ngữ trong sáng, hồn nhiên, giàu hình ảnh, giúp các em nhỏ phát huy được trí tưởng tượng của bản thân. Tham gia trại sáng tác lần này, nhà thơ Bảo Ngọc đã tìm được những niềm cảm hứng về không gian, văn hóa, con người Khánh Hòa. Với chị, viết cho thiếu nhi cần có sự linh hoạt trong việc nắm bắt tâm lý lứa tuổi. Với các em tuổi mầm non, người viết nên quan tâm đến việc bồi dưỡng những gì đẹp đẽ, trong sáng của tiếng mẹ đẻ. Từ đó, đưa các em đến với thế giới tự nhiên, khám phá thế giới xung quanh mình. Đối với lứa tuổi lớn hơn, những gì chạm đến trái tim các em phải có sức lôi cuốn mạnh mẽ, gần với nhịp sống mới hơn. Điều đó phụ thuộc vào trách nhiệm, thế mạnh của mỗi tác giả khi chọn đối tượng cho riêng mình để viết... 

Thế giới tác phẩm văn học dành cho thiếu nhi hiện nay đã có sự chuyển biến rõ nét. Ngoài những đề tài truyền thống như: tình cảm gia đình, nhà trường, tình bạn, tình yêu thiên nhiên..., nhiều tác phẩm đã đi sâu vào những vấn đề xã hội. Nếu như giai đoạn trước, nhân vật thiếu nhi thường xuất hiện trong hình tượng anh hùng nhỏ tuổi, dũng cảm, giàu tinh thần cách mạng (Kim Đồng, Lượm...) thì hiện nay, nhân vật thiếu nhi gắn với tinh thần của cuộc sống đời thường, tính cách hồn nhiên. Tuy nhiên, điều cốt lõi để tác phẩm văn học đi được vào thế giới trẻ thơ vẫn phải toát lên được những vẻ đẹp trong sáng, giàu cảm xúc, phù hợp với tâm lý lứa tuổi.

GIANG ĐÌNH

Nguồn: https://baokhanhhoa.vn/van-hoa/202511/van-hoc-danh-cho-thieu-nhi-can-cham-vao-cam-xuc-tre-tho-46452ad/