Tháp cổ Chót Mạt - Dấu ấn nền văn hóa Óc Eo

Giữa không gian yên bình của ấp Xóm Tháp, xã Thạnh Bình, tỉnh Tây Ninh, tháp Chót Mạt hiện hữu như một điểm nhấn cổ kính mang theo hơi thở của nền văn hóa Óc Eo ngàn năm trước. Đây là một trong những di tích đặc sắc ở Tây Ninh còn giữ được nhiều yếu tố kiến trúc đặc sắc, mang giá trị lớn về khảo cổ, lịch sử và nghệ thuật.

Theo tư liệu khảo cổ học, tháp Chót Mạt được xây dựng vào khoảng thế kỷ VII - VIII sau Công nguyên. Ngôi tháp được phát hiện từ đầu thế kỷ XX và nhanh chóng thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu bởi những giá trị kiến trúc và hiện vật đặc sắc còn sót lại. Qua nhiều đợt khai quật tại đây, các nhà khảo cổ nhận thấy dấu vết của hai tháp gạch nằm trên trục Bắc - Nam.

Tháp cổ Chót Mạt (tháp phía Nam)  sau nhiều lầnđược trùng tu, tôn tạo

Khu vực tháp phía Nam hiện nay từng bị hư hại nặng và được trùng tu, tôn tạo dựa trên hồ sơ di tích năm 1993: tháp được xây dựng trên giữa nền đất đắp cao bằng phẳng, bình diện của tháp có dạng hình vuông, đỉnh tháp cao hơn 10m, các mặt vách tháp quay ra 4 hướng: Đông - Tây - Nam - Bắc, cửa chính quay mặt về hướng Đông, 3 mặt còn lại đều là cửa giả.

Bước đến gần tháp, du khách dễ dàng nhận ra những thiết kế độc đáo thể hiện bàn tay tài hoa của người xưa. Các cấp bậc dẫn từ cửa chính vào bên trong được xây nhô thành từng bậc, từng lớp, tạo cho công trình những đường nét góc cạnh. Trên thân tháp, những mảng phù điêu chạm nổi, các khối tượng trang trí bằng đá, dù nhiều phần đã bị thời gian bào mòn, đôi chỗ xô lệch nhưng vẫn gợi nên vẻ đẹp tinh xảo và khí phách của nền văn minh Óc Eo.

Những mảng màu đối lập giữa rêu phong, trầm mặc với sự tươi mới, sáng lóa không làm tháp cổ Chót Mạt mất đi vẻ vững chãi, thanh thoát, mà càng cổ kính và huyền bí.

Khu vực tháp phía Bắc hiện chỉ còn phế tích. Trên mặt di tích, nhiều hiện vật đá Yoni, bệ Yoni nằm rải rác và nhiều mảnh vỡ hiện vật đá khác phát hiện trong lòng hố khai quật phía Bắc. Những vật chứng này không chỉ khẳng định đây từng là một trung tâm sinh hoạt tôn giáo quan trọng của một đế chế từng lẫy lừng trong quá khứ mà còn góp phần tái hiện rõ hơn đời sống văn hóa, tín ngưỡng của cộng đồng cư dân cổ từng sinh sống trên vùng đất Tây Ninh.

Một bức phù điêu được phục dựng gần như nguyên bản trên tháp

Giá trị tiêu biểu của tháp Chót Mạt đã được Nhà nước ghi nhận khi Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích kiến trúc - nghệ thuật cấp quốc gia vào ngày 23/7/1993. Trải qua thời gian dài phơi mình trước mưa nắng, tháp không tránh khỏi bị xuống cấp.

Nhận thấy nguy cơ hư hại ngày càng rõ, tỉnh Tây Ninh đã triển khai nhiều đợt tu bổ, tôn tạo với mục tiêu bảo vệ di sản một cách bền vững, đồng thời tạo điều kiện để phát triển du lịch gắn với giáo dục lịch sử - văn hóa.

Năm 2023, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số - Dự án Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của Di tích lịch sử gắn với phát triển du lịch với mục tiêu chống xuống cấp di tích tháp Chót Mạt, UBND tỉnh thống nhất một số nội dung tu bổ, tôn tạo tháp.

Dự án tu bổ tháp cổ được triển khai với tổng kinh phí hơn 1,1 tỉ đồng. Theo đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã nâng cấp, sửa chữa nhà che tháp, nhà bảo vệ, nhà vệ sinh; xây mới hệ thống mương thoát nước xung quanh tháp và hàng rào; thay các tấm đan bị vỡ; gia cố cổng và hàng rào bị lún lệch bằng hệ thống bê tông.

Ngoài ra, hệ thống điện, nước phục vụ sinh hoạt cho nhân viên và du khách cũng được thay mới, bảo đảm an toàn và tiện nghi.

Nhiều hiện vật đá Yoni, bệ Yoni nằm rải rác trong khu tháp cổ

Những thay đổi tích cực này khiến diện mạo di tích trở nên khang trang, sạch đẹp hơn. Những năm gần đây, nhờ đường vào di tích được nâng cấp và công tác quảng bá ngày càng được chú trọng, lượng khách đến tham quan Tháp Chót Mạt có xu hướng tăng mạnh. Không chỉ người dân trong tỉnh, nhiều du khách ở các tỉnh lân cận, kiều bào và người nước ngoài cũng tìm đến để chiêm ngưỡng công trình kiến trúc cổ độc đáo này.

Chị Nguyễn Thị Vui và anh Dương Quang Tuấn - kiều bào từ Mỹ về thăm quê, chia sẻ, anh chị biết đến tháp qua người thân và cảm thấy bất ngờ trước vẻ đẹp cổ kính, không gian trầm mặc và sự linh thiêng nơi đây. Với họ, được tận mắt chứng kiến một di tích có tuổi đời hơn ngàn năm ngay trên vùng đất quê hương là một trải nghiệm rất đặc biệt.

Tháp Chót Mạt cũng thu hút cả du khách quốc tế. Malte và Jo - hai du khách người Đức đang làm việc tại TP.Hồ Chí Minh, đã chọn nơi đây làm điểm dừng chân đầu tiên trong hành trình 4 ngày khám phá Tây Ninh. Cả hai đều ấn tượng bởi khung cảnh yên bình và nét đẹp cổ xưa mang dấu ấn thời gian. Họ chia sẻ, đây là lần đầu tiên được nhìn thấy một công trình kiến trúc cổ này, và cảm giác đứng giữa không gian tĩnh lặng của tháp đã để lại trong họ nhiều cảm xúc khó quên.

Phần tháp phía Bắc đã gãy đổ được bảo tồn dưới mái che

Cùng với sự quan tâm của du khách, đội ngũ nhân viên chăm sóc - bảo vệ di tích cũng góp phần giữ cho khu vực luôn sạch đẹp. Bà Nguyễn Kim Ánh, người phụ trách vệ sinh cảnh quan suốt 6 năm qua, cho biết, những ngày nắng đẹp hoặc cuối tuần, rất nhiều người dân địa phương đưa con cháu đến đây dạo chơi. Không gian quanh tháp mang lại cảm giác yên bình, là chỗ để người dân tìm sự tĩnh tại sau một ngày lao động.

Mang trong mình dấu ấn hơn một thiên niên kỷ, Tháp cổ Chót Mạt không chỉ là di sản quý của riêng Tây Ninh mà còn là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa trên đất Nam Bộ.

Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích không chỉ giúp gìn giữ ký ức của tiền nhân mà còn mở ra tiềm năng phát triển du lịch văn hóa - lịch sử cho vùng biên giới. Trong dòng chảy hiện đại, ngôi tháp cổ vẫn đứng đó, khiêm nhường nhưng đầy uy nghi, kể lại câu chuyện của một nền văn minh cổ xưa, mời gọi du khách gần xa đến lắng nghe và cảm nhận./.

Khải Tường

Nguồn: https://baolongan.vn/thap-co-chot-mat-dau-an-nen-van-hoa-oc-eo-a207500.html