Thổ cẩm Ba Na hồi sinh

Sau nhiều trăn trở giữa mất - còn, giờ đây tiếng thoi dệt lại vang lên rộn rã dưới những mái nhà sàn, mang theo khát vọng gìn giữ bản sắc của dân tộc và đưa sản phẩm làng nghề vươn xa bằng chính bàn tay lao động của bà con đồng bào Ba Na

Ở tuổi xấp xỉ 70, bà La O Thị Ngọc, một trong những “tay dệt” gắn bó lâu năm với nghề dệt thổ cẩm ở thôn Xí Thoại vẫn ngày ngày miệt mài ngồi bên khung dệt, đôi tay thoăn thoắt đưa thoi, dệt nên từng đường nét hoa văn truyền thống nổi bật của người Ba Na. Bà Ngọc chia sẻ: “Ngày xưa, con gái Ba Na đến tuổi cập kê đều biết dệt. Thổ cẩm không chỉ là trang phục, mà còn là tiếng nói tâm hồn của mình”.

Tuy nhiên, trong dòng chảy hối hả của cuộc sống, với nhiều sản phẩm tiện dụng, dễ làm, dễ mua, một thời gian dài, nghề dệt thổ cẩm ở Xí Thoại đứng trước nguy cơ mai một. “Hồi đó, thổ cẩm hầu như không ai mua. Người dệt chủ yếu tự sử dụng và để lưu giữ truyền thống của dân tộc. Tôi cứ lo sợ, mai này tiếng thoi sẽ không còn vang nữa”, bà Ngọc tâm sự.

Chị em phụ nữ Ba Na ở thôn Xí Thoại (xã Xuân Lãnh) dệt các sản phẩm thổ cẩm.

Để lưu giữ nghề truyền thống, hơn 40 năm qua, từ khi còn đôi mươi, bà Ngọc chưa bao giờ ngừng dệt. Mỗi ngày, công việc ruộng rẫy xong, bà lại ngồi vào khung, dệt nên những tấm khăn choàng, những chiếc váy hoa văn rực rỡ của dân tộc. Bà lo sợ một ngày mình ngưng dệt, làng nghề lại mất đi một người giữ lửa, cứ như vậy đã mấy chục mùa rẫy đi qua, bà Ngọc miệt mài giữ lửa cho làng nghề.

Còn theo bà Bùi Thị Phụng (71 tuổi), người đã gắn bó cả cuộc đời với khung dệt, từ khi bắt đầu biết nhận thức về cái đẹp, cũng là lúc bà được mẹ truyền dạy cho nghề dệt thổ cẩm. Lúc còn con gái, bà tự dệt cho mình những chiếc váy áo yêu thích để chưng diện. Đến khi lấy chồng, bà lại dệt khăn, áo cho chồng con và bây giờ bà cùng nhiều phụ nữ Ba Na ở Xí Thoại tiếp tục sứ mệnh truyền dạy nghề dệt cho các bạn trẻ trong làng.

Để lưu giữ, duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào Ba Na, từ năm 2020, chính quyền địa phương nơi đây đã thành lập tổ dệt thổ cẩm Xí Thoại với 16 chị em phụ nữ yêu nghề tham gia. Mỗi ngày, sau khi công việc gia đình đã xong, các chị lại ngồi vào khung dệt, bên cạnh là con, cháu của các chị. Và tiếng thoi dệt lại vang lên dưới những mái nhà sàn, tiếp tục truyền lửa, giữ gìn nghề truyền thống của dân tộc.

Năm 2023, từ nguồn tài trợ của Quỹ GSRD (Hà Lan), Dự án nâng cao thu nhập và tạo việc làm cho phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn vùng dân tộc thiểu số được triển khai. Các chị em trong tổ được tham quan học hỏi kinh nghiệm, tham gia tập huấn sản xuất các sản phẩm thổ cẩm thông dụng hơn như túi xách, móc khóa, vòng tay… tại TP Đà Nẵng (trước đây là tỉnh Quảng Nam). Sau chuyến đi ý nghĩa ấy, nghề dệt thổ cẩm ở Xí Thoại được mở ra một hướng đi mới.

Các chị em trong làng nghề hướng dẫn nhau cách đăng hình ảnh, video... trên fanpage để quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội.

Chị La O Thị Tím, một thợ dệt trong làng nghề tâm sự: Trước đây chúng tôi chỉ chuyên dệt váy, áo, khăn; nhưng các sản phẩm này không thông dụng, chỉ dùng vào các dịp lễ hội, giá thành lại cao nên khó tiếp cận thị trường. Sau khi được chính quyền địa phương, ngành chức năng hỗ trợ đi học tập cách sản xuất, sáng tạo sản phẩm tại các làng nghề dệt thổ cẩm của người Cơ Tu (ở TP Đà Nẵng), được đào tạo cách kết nối thị trường, quảng bá sản phẩm…, chị em mở mang hiểu biết và bắt đầu chuyển đổi sản xuất, tập trung học và làm các sản phẩm nhỏ xinh, thông dụng, giá thành rẻ để làm sản phẩm quà tặng, quà lưu niệm cho khách du lịch.

Địa phương đã thành lập Tổ hợp tác du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại, giúp gắn kết làng nghề vào chuỗi giá trị du lịch, đưa làng nghề thành điểm đến trải nghiệm văn hóa, mở rộng thị trường tiêu thụ. Chúng tôi mong muốn du khách không chỉ mua sản phẩm làng nghề mà còn trải nghiệm quá trình tạo ra sản phẩm thổ cẩm. Khi tận mắt thấy, hiểu câu chuyện, sản phẩm sẽ có giá trị hơn”.

Ông Trần Quốc Huy, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Xuân Lãnh

Cùng với đó, các chị em trong làng nghề còn được cán bộ địa phương hỗ trợ, hướng dẫn lập fanpage, đăng tải hình ảnh, video… để quảng bá sản phẩm trên các nền tảng mạng xã hội. Tháng 6/2023, chị em ở làng nghề nhận được đơn đặt hàng từ Công ty TNHH Khách sạn Zannier Bãi San Hô với 600 sản phẩm thổ cẩm đủ loại. Mở ra cơ hội để sản phẩm của làng nghề dệt thổ cẩm Xí Thoại vươn ra khỏi buôn làng.

Chị La O Thị Tím cho hay: Sau đơn hàng này, chúng tôi tiếp tục nhận được nhiều đơn đặt hàng của các đơn vị khác. Các sản phẩm vòng tay, túi xách rất được thị trường ưa chuộng. Từ khi sản phẩm làng nghề được đón nhận, các chị em bắt đầu có thu nhập từ nghề truyền thống. Mặc dù nguồn thu còn khiêm tốn nhưng vẫn đủ để chúng tôi sống và gắn bó, lưu giữ nghề dệt của dân tộc.

Bí thư Chi bộ, Trưởng thôn Xí Thoại Lê Văn Khương chia sẻ: Để làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống không bị mai một thì các sản phẩm làng nghề phải giữ được hồn cốt, hoa văn, chất liệu, kỹ thuật; còn kiểu dáng, ứng dụng phải linh hoạt thay đổi theo thị hiếu của người dùng. Người làm nghề sống được với nghề thì mới có thể gìn giữ, phát triển và đưa sản phẩm dệt truyền thống đi xa.

Nguồn: https://baodaklak.vn/van-hoa-du-lich-van-hoc-nghe-thuat/202508/tho-cam-ba-na-hoi-sinh-8d3041e/