Tìm giải pháp bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á

Hội thảo có sự tham gia của các diễn giả đẳng cấp quốc tế, gồm các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực nghệ thuật, bảo tồn và nghiên cứu sơn mài từ nhiều quốc gia trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Qua đó, đã mang đến góc nhìn đa chiều, những trao đổi chuyên sâu và cảm hứng mới cho hành trình bảo tồn và phát huy giá trị của nghệ thuật sơn mài trong thế kỷ 21.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệu - Hiệu trưởng Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật khẳng định: sơn mài không chỉ là một loại hình thủ công mỹ nghệ trang trí, mà còn là kết quả của tri thức bản địa, mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên, cùng văn hóa hàng nghìn năm. Từ Đông Á đến Đông Nam Á và Nam Á, sơn mài đã phát triển với nhiều phong cách và kỹ thuật đa dạng, tạo nên một di sản phong phú, vừa mang tính đặc trưng của văn hóa địa phương, vừa chịu ảnh hưởng từ sự giao lưu trong khu vực.

Mỗi sản phẩm sơn mài là một tác phẩm nghệ thuật và là minh chứng sống động cho sự khéo léo, sự kiên nhẫn và tính sáng tạo. Từ nhựa cây sơn, các nghệ nhân đã phủ lên sản phẩm nhiều lớp để tạo ra bề mặt sáng bóng, bền bỉ, tồn tại qua nhiều thế kỷ - giống như cách di sản văn hóa của chúng ta được truyền lại qua nhiều thế hệ.

Tuy nhiên, sơn mài đang phải đối mặt với những thách thức như kiến thức truyền thống đang bị suy giảm, số lượng nghệ nhân bậc thầy ngày càng ít và nhận thức của công chúng còn hạn chế. Toàn cầu hóa và hiện đại hóa đã khiến thế hệ trẻ xa rời những truyền thống lâu đời này, trong khi những thay đổi về môi trường đang đe dọa các nguồn tài nguyên thiên nhiên thiết yếu cho sản xuất sơn mài. Ngoài ra, việc thiếu tài liệu và hợp tác khu vực và trên thế giới đang là những nguyên nhân cản trở những nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản quý giá này.

Tìm giải pháp bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á - Thái Bình Dương - Ảnh 2. — Các đại biểu tham dự hội thảo

"Chính vì vậy, Hội thảo hôm nay được tổ chức nhằm mở ra không gian đối thoại giữa truyền thống và hiện đại, giữa khoa học và nghệ thuật, nơi các chuyên gia cùng chia sẻ những nghiên cứu mới, kỹ thuật truyền thống, giải pháp bảo tồn và hướng tiếp cận sáng tạo đối với nghệ thuật sơn mài trong bối cảnh toàn cầu hóa và sáng tạo đương đại" - PGS.TS. Nguyễn Văn Hiệu nói.

Chia sẻ tại Hội thảo, GS. Sakurako Matsushima (Đại học Utsunomiya, Nhật bản) cho biết: Nghề thủ công sơn mài tự nhiên là một di sản văn hóa quan trọng của châu Á. Khi các xã hội châu Á phát triển, mỗi xã hội đều phát triển nghệ thuật sơn mài, nghề thủ công và văn hóa độc đáo của riêng mình. Các nghệ nhân đã chế tác ra những đồ vật đơn giản đẹp mắt và thẩm mỹ, phản ánh truyền thống văn hóa và di sản độc đáo của từng vùng. Tuy nhiên, vật liệu mới và quy trình công nghiệp cũng như những thay đổi về giá trị và lối sống hiện đại đã đe dọa đến các vật liệu và phương pháp sản xuất đồ sơn mài và thủ công mỹ nghệ chậm hơn, đòi hỏi nhiều lao động. Tự động hóa và thương mại hóa ưu tiên sản xuất hiệu quả và giá cả hơn các giá trị tinh thần, xã hội và con người.

Tìm giải pháp bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á - Thái Bình Dương - Ảnh 3. — Các đại biểu tham dự hội thảo

Bên cạnh đó, hiện nay, nhiều cộng đồng sơn mài không có đủ thợ thủ công lành nghề để sản xuất các sản phẩm sơn mài chất lượng cao. Vì vậy, GS. Sakurako Matsushima nhấn mạnh, cần có những nghệ nhân "bậc thầy" từ bên ngoài để truyền dạy cho các nhóm nghệ nhân, qua đó nâng cao tay nghề của họ theo thời gian. Giáo dục và nâng cao nhận thức là quan trọng, nhưng kỹ năng và kỹ thuật là tối quan trọng vào thời điểm này.

Đồng quan điểm trên, ông Maung Maung - Chủ tịch Hiệp hội sơn mài Myanmar cho biết: Ngành sơn mài vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Du lịch từ lâu đã là cứu cánh cho các nghệ nhân, nhưng khi lượng khách du lịch biến động, nhu cầu cũng giảm theo. Đồng thời, ngày càng nhiều người trẻ lựa chọn các công việc thay thế trong lĩnh vực khách sạn, du lịch, hoặc chuyển đến các thành phố lớn. Điều này đã khiến số lượng nghệ nhân lành nghề giảm sút. Một thách thức khác là duy trì sự hứng thú của thế hệ trẻ.

Tìm giải pháp bảo tồn di sản sơn mài tại châu Á - Thái Bình Dương - Ảnh 4. — Không gian hội thảo

"Đồ sơn mài đòi hỏi sự kiên nhẫn, hàng tuần, thậm chí hàng tháng trời để hoàn thành một tác phẩm, trong khi công việc hiện đại thường hứa hẹn thu nhập nhanh hơn. Việc giúp người trẻ nhận ra giá trị của công việc chậm rãi, cẩn thận không hề dễ dàng. Đó là lý do tại sao việc đào tạo cộng đồng và kể chuyện lại quan trọng đến vậy. Khi thế hệ trẻ hiểu rằng đồ sơn mài không chỉ là công việc, mà là một di sản sống, họ sẽ tự hào tiếp nối di sản đó" - ông Maung Maung nói.

Tại Hội thảo các đại biểu cũng hướng đến giải quyết những thách thức đương đại với các mục tiêu cụ thể: thúc đẩy nghiên cứu và tăng cường truyền bá nghề thủ công sơn mài, bảo đảm tính phù hợp liên tục của nó; xác định các nguồn lực quan trọng cho giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng, khơi dậy sự trân trọng đối với giá trị văn hóa của sơn mài...

Nguồn: https://bvhttdl.gov.vn/tim-giai-phap-bao-ton-di-san-son-mai-tai-chau-a-thai-binh-duong-20251016150443252.htm