Bu zanaatkarlar, geleneksel ulusal kültürün "alevini" canlı tutuyorlar.

Sürekli değişen modern yaşamın ortasında, Quang Ninh'in dağlık bölgesindeki küçük evlerde, etnik gruplarının şarkılarını, müziklerini ve ritüellerini korumaya sessizce hayatlarını adayan insanlar hâlâ var. Gösterişsiz ve talepsiz bir şekilde, geleneksel kültürün hazine sandığının "ateş bekçileri" oluyorlar; bu, topluluklarının paha biçilmez bir varlığı. Onların azmini sürdüren şey, zanaatlarına duydukları sevgi, gururları ve bu değerleri gelecek nesillere aktarma arzularıdır.

Üstün Sanatçı Luong Thiem Phu (en solda), zither çalmaya ve Then şarkıları söylemeye katılıyor.

Zanaatın ateşi, zanaatkarların kalplerinde yanmaya devam ediyor.

Soğuk bir öğleden sonra, köy yöneticilerinin tavsiyesi üzerine Chien Thang köyüne (Dien Xa beldesi) vardık. Üstün Sanatçı Nong Thi Hang'ın evinden yaklaşık 20 metre uzaklıkta, Then'in berrak ve sıcak şarkı söyleme sesini duyduk ve durup dinlemek istedik.

Küçük, sade ev, Tay etnik grubunun tanıdık sesleriyle dolu. İçeride, saygın zanaatkar Nong Thi Hang (79 yaşında), birkaç gence eski halk şarkısının her bir dizesini nasıl söyleyeceklerini sabırla öğretiyor. Her notayı, her ritmi düzeltiyor, sesi nazik ama kararlılık dolu.

Ünlü sanatçı Nong Thi Hang, köyündeki insanlara zither çalmayı ve ardından şarkı söylemeyi öğretiyor.

Değerli Sanatçı Nong Thi Hang, konuğuna bir fincan sıcak çay ikram ettikten sonra, o zamanki müzikle olan yolculuğunu yavaşça anlattı. Lang Son'da, dört nesildir o zamanki müziğe adanmış bir ailede dünyaya geldi. "Küçük yaşlardan itibaren, büyükannem ve büyükbabamın ve anne babamın barış için dua etmek amacıyla o zamanki müziği icra ettiklerini duydum. Zamanla, farkında bile olmadan öğrendim ve ona aşık oldum," diye paylaştı Değerli Sanatçı Nong Thi Hang. 20 yaşında kocasıyla birlikte Tien Yen'e taşındı ve o zamanki ritüellerini uygulamaya devam ederek, yerel halkın güvenini kazandı ve insanlar onu, bereket, barış veya iyi bir hasat için dua etmeleri gerektiğinde o zamanki müziği icra etmesi için davet ettiler.

Bayan Hang için bu, atalara bir dua, bereketli bir hasat ve aile huzuru için bir yakarıştır. Aynı zamanda insanların duygularını ifade etmelerinin, vatanlarını övmelerinin ve çocuklarına nazik ve saygılı yaşamayı öğretmelerinin bir yoludur. Geçmişte, bu şarkılar genç erkek ve kadınların duygularını ifade etmelerinin ve festivaller sırasında birbirlerini tanımalarının bir yoluydu.

Üstün Yetenekli Sanatçı Nong Thi Hang'ın en büyük endişesi, gençlerin iletişimde ana dillerini daha az kullanmasıyla Tay dilinin ve Tay şarkılarının giderek azalmasıdır. "Korkarım ki bir gün kimse eski Tay şarkılarının hiçbirini anlamayacak," dedi sesi hüzünlenerek. Bu nedenle, Üstün Yetenekli Sanatçı Nong Thi Hang, Tay şarkılarını hafızasından özenle yazıya döktü ve ardından ücretsiz akşam dersleri açtı. Dersler basit, bazen köy kültür merkezinde, bazen de kendi evinde yapılıyor, ancak her akşam öğrenciler oluyor.

Bugüne kadar, saygın sanatçı Nong Thi Hang yüzlerce kişiye eğitim vermiştir. Öğrencilerinin çoğu yerel ve bölgesel kültürel etkinliklerde sahne almış, bazıları ise Then şarkıları söylemek ve Tinh enstrümanı çalmak için kulüpler kurarak tutkularını yaymaya devam etmiştir.

Dien Xa beldesinden olan ve saygın sanatçı Nong Thi Hang'ın öğrencisi Bayan Nong Thi Mai şunları paylaştı: "Küçüklüğümden beri şarkı söylemeyi çok seviyordum, ancak her şarkının güzelliğini tam olarak anlamamı sağlayan Bayan Hang oldu. Bayan Hang çok sabırlı; her kelimeyi ve her nefesi titizlikle bana öğretti, bu da bir seyirci önünde performans sergilememi ve ardından köydeki çocuklara ders vermek için bir sınıf açmamı sağladı."

Yıllar geçti ama saygın zanaatkar Nong Thi Hang'ın kalbindeki geleneksel zanaat ateşi hiç sönmedi. "Öğrenmek isteyen olduğu sürece öğretmeye devam edeceğim," dedi Bayan Hang gülümseyerek, gözleri sade ama sıcak bir sevinçle parlıyordu.

Dien Xa beldesinden ayrıldıktan sonra, ilin kuzeydoğu kesimindeki dağlık bir bölge olan Binh Lieu'ya doğru yolculuğumuza devam ettik. Chang Na köyü (Binh Lieu beldesi), Tinh lavtasının geleneksel yapım tekniklerini hala koruyan çok az sayıdaki ustadan biri olarak kabul edilen seçkin usta Luong Thiem Phu'ya ev sahipliği yapmaktadır.

Ünlü zanaatkar Luong Thiem Phu, zitheri titizlikle üretiyor.

Evinin önündeki geniş avluda, hâlâ taze kokan zither sesleri eşliğinde, 86 yaşındaki Usta Sanatçı Luong Thiem Phu, enstrümanlarının saplarını titizlikle oyuyor. Elleri hâlâ güçlü ve becerikli, sanki zamanın yıpratıcı etkilerinden etkilenmemiş gibi. Usta Sanatçı Luong Thiem Phu, çocukluğundan beri köy festivallerindeki zither seslerinden büyülenmiş olduğunu anlatıyor. “Büyük çocukların çalıp şarkı söylemesini görünce çok sevdim. Bu yüzden kendim öğrendim ve çalmak için kendi enstrümanlarımı yaptım,” diyor Bay Phu.

Usta zanaatkar Luong Thiem Phu, ilk yıllarında birçok zither yaptı, ancak sesleri yeterince yankılı değildi ve şekilleri de güzel değildi. Bir tane yapar, sonra onu revize eder ve ardından yeni bir tane yapardı. Usta zanaatkar Luong Thiem Phu, "Bazen sadece bir zither üzerinde yarım ay boyunca tekrar tekrar çalışırdım" diye hatırlıyor. Sürekli denemeler yaparak, Usta zanaatkar Luong Thiem Phu sonunda doğru standartlara uyan bir zither yapmayı başardı.

Tay halkının zitheri basit görünse de yapımı oldukça zordur. Ahşap seçiminden, enstrümanın en önemli parçası olan kabak seçimine kadar her adım büyük bir özenle yapılmalıdır. Enstrüman için kullanılan kabak olgun, yuvarlak, güzel ve lekesiz veya deformasyonsuz olmalıdır. Hasattan sonra, posasını çıkarmak için yaklaşık on gün suda bekletilmeli, ardından temizlenmeli, kurutulmalı ve son olarak ahşabı yapıştırmak için düz bir yüzey oluşturmak üzere yatay olarak kesilmelidir. Küçük bir hata bile enstrümanın rezonansını kaybetmesine neden olabilir. Tüm bu adımlar, usta zanaatkar Luong Thiem Phu tarafından elle yapılır: testereyle kesme, planyalama ve oyma işlemlerinden, Binh Lieu zitherinin kendine özgü rengini oluşturmak için kabağa bronz-kahverengi boya uygulama adımlarına kadar.

İleri yaşına rağmen, Then şarkı söyleme tarzına ve Tinh lavtasına olan sevgisiyle hareket eden Değerli Zanaatkar Luong Thiem Phu, her gün titizlikle her bir Tinh lavtasını üretiyor. Tamamladığı her parça ona neşe ve mutluluk veriyor. Bölgeden ve daha uzak yerlerden insanlar, sadece onun lavtalarının bu bölgedeki Tay halkının kendine özgü sesini koruduğunu bilerek, lavta siparişi vermek için hala onu arıyorlar.

Tinh lavtasının sesi, nesiller boyunca Binh Lieu'daki Tay halkının manevi yaşamıyla iç içe geçmiştir. Festivallerden düğünlere, toplumsal etkinliklere kadar Tinh lavtasının çalındığı her yerde, Then halk şarkıları yürekten gelen duygularla yankılanır. Ancak şu anda lavtayı geleneksel yöntemle yapabilen sadece iki zanaatkar bulunmaktadır. Bu, koruma çalışmalarının sadece Then halk şarkılarını değil, aynı zamanda etnik müziklerinin ruhu olan Tinh lavtası yapım zanaatını da korumaya odaklanması gerektiği anlamına gelir.

Chang Na'dan ayrılırken, arkamızdan hâlâ zitherin hafif sesi yankılanıyordu; sanki eski ustalardan genç nesle bir mesaj gibiydi: "Zitherin sesini korumak, köklerimizi korumaktır."

İpek dokuma sanatının "yaşayan hazineleri" tapınak kapısında şarkı söylüyor ve dans ediyor.

Son durağımız, "hat nha to" (köy evinin kapısında şarkı söyleme ve dans etme) sanatının beşiği olarak kabul edilen Dam Ha köyüydü. Burada, bu eşsiz sanat formunun "yaşayan bir hazinesi" olarak görülen, şu anda 104 yaşında olan Halk Sanatçısı Dang Thi Tu ile karşılaşıyoruz.

Trai Giua köyündeki Halk Sanatçısı Dang Thi Tu'nun evine giderken, Dam Ha Komünü Gençlik Birliği Başkan Yardımcısı Bayan Dang Minh Hai bize birçok hikaye anlattı. Şöyle dedi: "Bayan Tu, geleneksel Vietnam halk müziğinin 9 farklı tarzında yaklaşık 40 şarkı biliyor. Birçok genç nesile ders veriyor; Quang Ninh'de geleneksel halk müziğini seven hemen herkes ondan en az bir kez ders almıştır."

Halk sanatçısı Dang Thi Tu (Dam Ha beldesi), köydeki çocuklara "Nha To" halk şarkısını söylemeyi öğretiyor.

Karşılaştığımızda, Halk Sanatçısı Dang Thi Tu, sesi zayıf olsa da, parlak gözleri ve şaşırtıcı derecede güçlü bir şarkı söyleme yeteneğiyle dikkat çekiyordu. Yaşlı sanatçı, çocukluğundan beri tapınak şarkılarının seslerine derinden dalmış olduğunu anlattı. Henüz 16 yaşındayken köy tapınak festivallerinde sahne almış ve daha sonra eyalet genelinde birçok yerde sahne almaya davet edilmişti.

2019 yılında Bay Tu, Vietnam Cumhurbaşkanı tarafından Halkın Sanatçısı unvanıyla onurlandırıldı; bu, ömür boyu süren özverili çalışmalarının son derece hak edilmiş bir ödülüydü.

"Nha To" şarkı söyleme teknikleri sorulduğunda, Halk Sanatçısı Dang Thi Tu, "Nha To" şarkı söylemenin "huynh", "giai", "phu", "xa lam", "ham", "vong", "het nhac", "tha" ve "thap nhi tu ieu" gibi birçok stili olduğunu belirtti. Tapınak kapısı dansları arasında fener dansları, çiçek dansları, tütsü sunma dansları ve kurban dansları yer alıyor. Her stil ve melodi kendi kurallarına sahip ve icrası kolay değil. Bayan Tu, "Şarkıcı kelimeleri net ve belirgin bir şekilde telaffuz etmeyi bilmelidir. Ritmin sağlam ve net olması, sözlerle uyumlu olması gerekir. Sözleri anlamazsanız, asla ruhunuzla şarkı söyleyemezsiniz," dedi.

Halkın Sanatçısı Dang Thi Tu'nun yanında eğitim görenlerin hepsi, onun sadece teknikleri değil, aynı zamanda ipek dokumacılığının "ruhunu" -zanaatın ciddiyetini, yumuşaklığını ve duygusunu- da aktardığını kabul ediyor.

Yüz yaşını aşkın olmasına rağmen, Halk Sanatçısı Dang Thi Tu hâlâ zamanını gençlere rehberlik etmeye adıyor. Ne zaman şarkı söylese, ortam adeta sakinleşiyor ve dinleyicileri geleneksel köy festivaline geri götürüyor; burada alkış sesleri ve telli çalgıların sesleri, onun sade ama derin anlamlı şarkı söyleme tarzıyla harmanlanıyor.

Son yıllarda, bu mirası korumak amacıyla, Dam Ha beldesinin Gençlik Birliği, okullarda 60 öğrenciyle geleneksel ipek şarkıcılığı kulübü kurmuştur. Dersler, daha önce Halk Sanatçısı Dang Thi Tu'nun yanında eğitim almış kişiler tarafından verilmektedir. Bu sayede, geleneksel olarak yaşlılar tarafından icra edilen ipek şarkıcılığı, artık genç çocukların seslerinde yankı bulmaktadır. Bu, yok olma riskiyle karşı karşıya olan bir sahne sanatı için memnuniyet verici bir işarettir.

Halk Sanatçısı Dang Thi Tu sık sık, "Öğrenenler olduğu sürece ipek dokuma da var olacaktır" derdi. Ve onun varlığı bu ruhun en canlı kanıtıdır; Dam Ha topluluk evindeki ipek dokuma şarkı ve dans geleneğinin ruhunu yüz yılı aşkın bir süredir koruyup nesilden nesile aktarmıştır.

Na Lang köyünde (Binh Lieu beldesi) şarkı söyleme ve zither çalma üzerine bir ders.

Quang Ninh bugün hızla gelişiyor, ancak bu gelişmenin ortasında Bayan Hang, Bay Phu ve Bay Tu gibi zanaatkarlar sessizce geleneksel kültürü koruyor ve gelecek nesillere aktarıyor. Şu anda ilde, her biri kendi zanaat ve yöntemine sahip, ancak hepsinin ortak noktası ulusal mirasa duydukları derin bağlılık olan 36 Seçkin Zanaatkar ve 2 Halk Zanaatkarı bulunuyor.

Gösterişli sözler söylemezler. İşleri sadece halk şarkılarını yazıya dökmek, çocuklara enstrüman çalmayı öğretmek, geleneksel kostümleri işlemek ve ipek dokuma şarkılarındaki kelimelerin nasıl telaffuz edileceğini öğrenmekten ibarettir... Ancak modern yaşam karşısında kırılgan görünen değerleri korumaya yardımcı olan da işte bu sessiz özveridir.

Onlar, bu alevin koruyucuları ve aktarıcılarıdır. Bu kalıcı alevler parlak bir şekilde yanmaya devam ederek, Quang Ninh'deki etnik grupların kültürel kimliğinin sadece korunmasını değil, aynı zamanda gelecek nesillere aktarılmasını ve yayılmasını da sağlayacaktır.

Ngoc Tram

Kaynak: https://baoquangninh.vn/nhung-nghe-nhan-giu-lua-van-hoa-truyen-thong-dan-toc-3388449.html