Từ một tờ báo đến dòng chảy trăm năm

Giữa lòng thành phố Quảng Châu, Trung Quốc, một căn nhà nhỏ khiêm nhường tại số 13 đường Văn Minh Lý (nay là số 248-250 đường Văn Minh) vẫn lặng lẽ kể lại câu chuyện vĩ đại: sự ra đời của tờ báo Thanh Niên - tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam, do Nguyễn Ái Quốc sáng lập ngày 21-6-1925. Không chỉ là khởi điểm của báo chí cách mạng, nơi đây còn đánh dấu bước chuẩn bị lý luận, tổ chức đầu tiên cho con đường giành độc lập dân tộc.

Báo Sài Gòn Giải phóng•21/06/2025

Screenshot 2025-06-21 045423.png — Báo Thanh Niên - tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam. Ảnh: KHẮC HÀO

Từ nước Nga đến Quảng Châu

Năm 1923, sau khi rời Pháp sang Liên Xô, Nguyễn Ái Quốc chính thức trở thành đảng viên Quốc tế Cộng sản. Trong thư gửi các đồng chí ở Pháp, Người đã khẳng định con đường của mình: “Trở về Tổ quốc, đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành Tự do - Độc lập”.

Tuy nhiên, hoàn cảnh lúc bấy giờ chưa cho phép trở về trực tiếp. Đầu năm 1924, Nguyễn Ái Quốc đến Quảng Châu với tư cách là Phái viên của Quốc tế Cộng sản, tham gia phái bộ cố vấn bên cạnh Chính phủ Tôn Trung Sơn. Quảng Châu - nơi hội tụ phong trào cách mạng Trung Quốc và châu Á, lại gần Việt Nam - trở thành địa bàn chiến lược để xây dựng phong trào cách mạng trong nước.

Tại ngôi nhà số 13 Văn Minh Lý, Nguyễn Ái Quốc không chỉ sống và làm việc, mà còn trực tiếp tổ chức các lớp huấn luyện chính trị cho thanh niên yêu nước từ Việt Nam sang. Trong các lớp học kéo dài từ năm 1925 đến 1927, Người giảng dạy về cách mạng thế giới, cách mạng Việt Nam, lý luận Mác - Lênin, phương pháp vận động quần chúng, vai trò của thanh niên, công - nông... Hơn 70 học viên đã được đào tạo tại đây, trong đó nhiều người trở thành những cán bộ lãnh đạo chủ chốt sau này.

Đặc biệt, tháng 6-1925, Nguyễn Ái Quốc sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên - tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam. Các cán bộ nòng cốt như Lê Hồng Phong, Trần Phú, Hồ Tùng Mậu… đều xuất thân từ lớp đào tạo đầu tiên này. Một số học viên ưu tú được Người giới thiệu sang Liên Xô và Trung Quốc học tập, chuẩn bị cho bước phát triển tổ chức cao hơn trong tương lai.

Ngọn đuốc mở đường

Với kinh nghiệm báo chí từng có khi xuất bản tờ Le Paria (Người cùng khổ) tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập báo “Thanh Niên” - tờ báo cách mạng đầu tiên viết bằng chữ quốc ngữ, nhằm truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, giác ngộ lý tưởng cách mạng và tổ chức phong trào đấu tranh trong nước.

Số đầu tiên của báo ra ngày 21-6-1925, được in bằng giấy sáp tại Quảng Châu, mỗi kỳ 2-4 trang, khổ nhỏ 13x19cm. Trong hơn hai năm, có khoảng 202 số được phát hành, trong đó 88 số đầu do chính Nguyễn Ái Quốc trực tiếp biên tập, viết bài và chỉ đạo nội dung. Các số báo được chuyển về Việt Nam một cách bí mật thông qua đường bưu điện và mạng lưới cơ sở cách mạng.

Trùm mật thám Pháp Louis Marty từng khẳng định, báo Thanh Niên đã kích thích tinh thần dân tộc, cổ vũ khát vọng độc lập và là công cụ hiệu quả để giác ngộ và tổ chức quần chúng. Đặc biệt, những bài viết như “Thanh niên là gì?”, “Cách mạng và cải cách”, “Đường Kách Mệnh”… đã lý giải cặn kẽ những vấn đề cốt lõi: cách mạng là gì, tại sao phải làm cách mạng, ai là lực lượng nòng cốt, vai trò của tổ chức…

Ngôn ngữ trong báo không hàn lâm mà giản dị, rõ ràng, dễ hiểu, phù hợp với trình độ và hoàn cảnh tiếp nhận của quần chúng. Đó là nguyên tắc mà sau này Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn nhấn mạnh: “Làm báo là để phục vụ cách mạng”, là “vũ khí tư tưởng” để tuyên truyền, giáo dục, vận động và tổ chức nhân dân.

Hơn 100 năm đã trôi qua nhưng ngôi nhà nhỏ số 13 Văn Minh Lý vẫn được bảo tồn như một di tích cách mạng đặc biệt. Tại đây, các tài liệu, hiện vật, ảnh tư liệu được trưng bày trang trọng, tái hiện sinh động hành trình hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc ở Quảng Châu và dấu ấn khởi đầu của báo chí cách mạng Việt Nam.

Từ tờ báo đầu tiên nơi đất khách, Báo chí cách mạng Việt Nam hôm nay đã phát triển thành lực lượng nòng cốt trong đời sống chính trị - xã hội, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, lan tỏa tri thức, đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái và truyền cảm hứng đổi mới, sáng tạo cho toàn xã hội.

Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức chuyến công tác, thăm nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập báo Thanh Niên, cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội, tại Quảng Châu, Trung Quốc.

Screenshot 2025-06-21 045741.png — Lãnh đạo Ban Tuyên giáo - Dân vận Trung ương, Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ VH-TT-DL, các cơ quan báo chí tham quan Di tích trụ sở Báo Thanh Niên, nơi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập và xuất bản tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam

Chiều 11-6, Đoàn đã đến thăm Di tích Nhà số 248-250 đường Văn Minh, thành phố Quảng Châu - trụ sở của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, nơi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh từng sống, làm việc và tổ chức các lớp đào tạo cán bộ cho cách mạng Việt Nam giai đoạn 1924-1927.

Tại nơi đây, 100 năm trước, Người đã trực tiếp viết, trình bày, in ấn và phát hành báo Thanh Niên - cơ quan ngôn luận đầu tiên của cách mạng Việt Nam.