VinFuture: Hành trình từ giấc mơ Việt Nam đến giải thưởng khoa học toàn cầu

(Dân trí) - Cuối năm 2020, khi cả thế giới gần như đóng băng vì Covid-19, Việt Nam trở thành điểm xuất phát cho một giải thưởng khoa học quốc tế mới: VinFuture - nơi tôn vinh những công trình khoa học mang tác động thực sự đến đời sống con người.

VinFuture chọn tôn vinh khoa học phục vụ con người, kết nối những bộ óc xuất sắc nhất thế giới, khẳng định niềm tin rằng một quốc gia đang phát triển cũng có thể tạo dấu ấn toàn cầu.

Vào tháng 12/2020, đại dịch Covid-19 cuốn toàn bộ nhân loại vào một sự tê liệt chưa từng có. Những thành phố im lìm, những đường bay đóng băng và những ranh giới vô hình chia cắt con người. 

Các biến cố của năm 2020 đã cho thấy hơn bao giờ hết, Việt Nam cần đồng hành với những trái tim và khối óc lỗi lạc đang nỗ lực phát huy sức mạnh của khoa học công nghệ, giúp thế giới vượt qua những thử thách cam go.

Trong bối cảnh ấy, một thông báo từ Việt Nam được phát đi, không ồn ào nhưng quyết liệt: Việt Nam sẽ tổ chức một giải thưởng khoa học quốc tế ở Hà Nội. Bởi các nhà sáng lập giải thưởng luôn tin rằng khoa học công nghệ chính là động lực quan trọng nhất thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nhân loại, và giúp kiến tạo một cuộc sống bình an, thịnh vượng, hạnh phúc hơn cho người dân trên toàn thế giới.

Một giải thưởng mới lấy gì làm cơ sở để đi đường dài? Một quốc gia đang phát triển với nền tảng khoa học còn non trẻ lấy gì để đảm bảo tính minh bạch và chuẩn mực quốc tế trong quy trình xét giải? Cả thế giới đóng biên, liệu có thể mời các nhà khoa học tới sao? 

Những nỗi băn khoăn ấy thể hiện trong các email gửi về hòm thư của Giáo sư Nguyễn Thục Quyên (Đại học California, Santa Barbara, Hoa Kỳ) và Giáo sư Richard Henry Friend (Đại học Cambridge, Vương quốc Anh) thời điểm đó. Họ muốn thông qua hai nhà khoa học xác minh uy tín của VinFuture.

Cùng lúc ấy, từ Hà Nội, những lá thư điện tử và các cuộc họp trực tuyến xuyên múi giờ vẫn không ngừng, dần biến hoài nghi thành sự quan tâm.

Không truyền thống, không tiền lệ, không uy tín tích lũy, điều duy nhất mà những người điều hành Quỹ VinFuture và Giải thưởng VinFuture những ngày đầu tiên một mực tin tưởng chính là tầm nhìn khác biệt: Tôn vinh khoa học phụng sự con người, ưu tiên tác động thực sự của công trình khoa học lên đời sống và không chờ thế giới công nhận trước.

Tiến sĩ Lê Thái Hà - Giám đốc Điều hành Quỹ VinFuture - nhớ lại: “Những ngày đầu, việc thuyết phục các nhà khoa học hàng đầu thế giới tham gia Hội đồng Giải thưởng và Hội đồng Sơ khảo thực sự là một thử thách lớn. VinFuture còn rất mới, lại đến từ một quốc gia đang phát triển, nên nhiều người không khỏi băn khoăn liệu giải thưởng có thể duy trì được uy tín và tầm ảnh hưởng lâu dài hay không”.

Theo bà Hà, điều khiến họ gật đầu là tầm nhìn và triết lý của Quỹ - đó là khoa học phải phục vụ con người.

Một trong những bước ngoặt quan trọng là khi Giáo sư Michael Porter - nhà kinh tế học làm việc tại Trường Kinh doanh Harvard, Đại học Harvard, cha đẻ học thuyết chiến lược cạnh tranh toàn cầu - trở thành một trong những người đầu tiên ủng hộ sáng kiến này. 

Ông nhận thấy VinFuture là một ý tưởng mang tầm nhân loại, và sự đồng hành của ông trở thành viên gạch đầu tiên đặt nền móng cho hành trình mà Quỹ đang thực hiện ngày nay.

Những băn khoăn ban đầu dần được thay thế bằng những phản hồi tích cực. Khi các nhà khoa học danh tiếng lần lượt đồng ý tham gia, việc gửi các lời mời tiếp theo cũng trở nên thuận lợi hơn. Bên cạnh triết lý và tầm nhìn của nhà sáng lập, các nhà khoa học còn tin tưởng vào tính độc lập của Hội đồng Giải thưởng. 

Trong khi đại dịch vẫn hoành hành, các chuyến bay hạn chế, cửa khẩu đóng biên và lệnh cách ly cưỡng chế vẫn áp dụng với khách quốc tế, cả thế giới đang thu mình chống chọi với Covid-19. Song tại Việt Nam, một cánh cửa khác đã mở ra - cánh cửa kết nối trí tuệ, quy tụ những bộ óc xuất sắc nhất thế giới, tận hiến cho khoa học và mang lại thay đổi cho hàng triệu cuộc sống.

Giáo sư Quarraisha Abdool Karim, nhà khoa học Nam Phi, chia sẻ cảm giác khi bước xuống sân bay Nội Bài vào tháng 1/2022:

Trên sân khấu Lễ trao giải VinFuture mùa đầu tiên ấy, Giáo sư Quarraisha Abdool Karim được nhận một bức tranh vẽ giấy dó và cúp, vinh danh bà với Giải Đặc biệt VinFuture dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.

Cũng trong Lễ trao giải lần đầu tiên, Giải thưởng Chính đã được trao cho các nhà khoa học với khám phá về công nghệ vaccine mRNA phòng Covid-19. Hai năm sau đó, chính công nghệ này được vinh danh một lần nữa với giải Nobel. 

Việc được gặp gỡ và vinh danh Tiến sĩ Katalin Karikó, Giáo sư Drew Weissman (Mỹ) và Giáo sư Pieter Cullis (Canada) - những người đã cứu hàng tỷ sinh mạng trên thế giới ngay giữa tâm dịch - là một trải nghiệm không thể quên với nhiều người.

Giữa đại dịch, Hà Nội - Việt Nam trở thành biểu tượng của lòng can đảm, tinh thần tiên phong và sự tận hiến. “Ngay tại Lễ trao giải, tôi cảm giác cả thế giới hội tụ, lan tỏa hy vọng và mở ra cơ hội mới”, Giáo sư Richard Henry Friend chia sẻ. Ngày 20/1/2022, tiết trời lạnh nhưng khán phòng lễ VinFuture ấm áp, đánh dấu khởi đầu một hành trình mới cho khoa học thế giới và Việt Nam.

Nhìn lại hành trình 5 năm của VinFuture, bà Lê Thái Hà gói gọn trải nghiệm trong ba từ: Niềm tin, kết nối và phụng sự. Ba từ này phản ánh cách một giải thưởng khoa học mới, khởi nguồn từ Việt Nam, từng bước tìm được chỗ đứng trong cộng đồng khoa học toàn cầu.

Niềm tin bắt đầu từ một ý tưởng giản dị nhưng táo bạo: Việt Nam có thể trở thành điểm đến của những nhà khoa học xuất chúng, nơi những giá trị khoa học không chỉ được ghi nhận mà còn lan tỏa tác động nhân văn đến cộng đồng toàn cầu. 

Chính từ niềm tin đó, ngay từ khi VinFuture được hình thành, các nhà sáng lập đã định vị một hướng đi khác biệt. Trên thế giới, đã có nhiều giải thưởng lớn, vốn tôn vinh những đột phá lớn trong khoa học cơ bản và công nghệ. 

VinFuture, từ Việt Nam, chọn cho mình một lối đi riêng: Tôn vinh các công nghệ mang lại lợi ích thiết thực cho cuộc sống con người, đặc biệt là những giải pháp có thể tiếp cận được nhóm yếu thế, với mức chi phí phải chăng và tác động lâu dài. Chính hướng đi này đã khiến giải thưởng trở nên độc đáo trong mắt cộng đồng khoa học quốc tế.

Bên cạnh đó, điểm khác biệt của VinFuture còn nằm ở việc ghi nhận những bước đi nền tảng trong hành trình nghiên cứu - từ những ý tưởng tiền đề đến các giai đoạn triển khai quan trọng - trong khi nhiều giải thưởng quốc tế khác thường chỉ tôn vinh thành tựu ở chặng cuối cùng.

Từ mùa thứ 2, VinFuture tiếp tục đánh dấu bước ngoặt với chiến lược kết nối - không chỉ dừng lại ở việc vinh danh các nhà khoa học, VinFuture mở rộng vai trò sang hỗ trợ các dự án khoa học, kết nối các nhà nghiên cứu với nhau, tạo điều kiện để những ý tưởng có thể phát triển thành các dự án có tính khả thi cao, qua đó lan tỏa tác động lâu dài đến cộng đồng. Đây cũng chính là cách mà VinFuture hiện thực hóa giá trị phụng sự - sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong mọi quyết định của Quỹ.

Theo dõi VinFuture qua các năm, dễ nhận thấy Hội đồng Giải thưởng thường phát hiện, tôn vinh những nhân tố mới, những người chưa thực sự được công nhận trước đây. Điều này có thể bị xem là rủi ro, song họ vẫn kiên định với những đánh giá đầy táo bạo mới mẻ, mang tính phát hiện, tiên phong.

Hành trình 5 năm của VinFuture là minh chứng sống động rằng một sáng kiến xuất phát từ một quốc gia đang phát triển có thể tạo ra tác động toàn cầu. 5 mùa giải, 6.132 đề cử, 14.772 nhà khoa học đối tác đề cử, trong đó 1.395 người thuộc top 2% thế giới  - những con số này là căn cứ để cộng đồng khoa học ngày càng đặt niềm tin.

Từ vaccine mRNA cứu sống hàng tỷ người, đến pin mặt trời PERC và pin Lithium-ion giúp mở rộng năng lượng xanh toàn cầu, hay những tiến bộ trong học sâu mở ra kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, VinFuture đã chọn tôn vinh những công trình gắn liền trực tiếp với cuộc sống con người, chứ không chỉ các đột phá lý thuyết.

Trên sân khấu VinFuture hàng năm, luôn có những gương mặt, những câu chuyện mà như lời Giáo sư Friend vẫn dùng “những câu chuyện lớn lao, đủ sức thay đổi cả thế giới”. 

Đó là câu chuyện về Tiến sĩ Karikó, người phụ nữ làm khoa học nhập cư vào Đức năm 58 tuổi. Ở tuổi sắp về hưu đó, bà tiếp tục theo đuổi hướng nghiên cứu của mình về mRNA một cách bướng bỉnh, bất chấp những lời đàm tiếu, để rồi trở thành người hùng của cả thế giới ở tuổi 67. 

Đó là câu chuyện của Giáo sư Shimon Sakaguchi - người đầu tiên tìm ra tế bào T điều hòa (Treg). Hai năm trước, ông tham gia Tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture để chia sẻ về hành trình gian nan kéo dài suốt 30 năm miệt mài khám phá cơ chế Treg - nền tảng mở ra hy vọng chữa trị bệnh tự miễn. Tháng 10 vừa qua, ông trở thành chủ nhân của giải Nobel Y sinh 2025. 

Sức mạnh thực sự của VinFuture không chỉ nằm ở danh sách người được vinh danh. Giáo sư Richard Henry Friend nhận định, Việt Nam chủ động nắm bắt cơ hội mà khoa học - công nghệ mang lại cho xã hội, kinh tế, giáo dục và việc làm. Cơ hội gặp gỡ các nhà khoa học xuất sắc trở thành chất xúc tác, truyền cảm hứng cho giới nghiên cứu và thế hệ trẻ Việt Nam. 

“Tôi cảm nhận rõ khát vọng biến điều tốt đẹp thành hiện thực ở Việt Nam. Tiếp xúc với những người đã tạo nên thay đổi trên toàn cầu sẽ thắp lên niềm tin rằng người Việt Nam hoàn toàn có thể làm nên những điều lớn lao”, ông khẳng định.

Trong 5 năm hình thành, VinFuture đã biến niềm tin rằng người Việt có thể đóng góp cho tri thức toàn cầu thành hiện thực. Dù không dài, hành trình này đủ để một ý tưởng táo bạo trở thành biểu tượng và chứng minh rằng một giải thưởng sinh ra tại Việt Nam có thể vang vọng toàn cầu.

Thiết kế: Khương Hiền

Nội dung: Trường Thịnh

26/11/2025 - 08:00

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/vinfuture-hanh-trinh-tu-giac-mo-viet-nam-den-giai-thuong-khoa-hoc-toan-cau-20251125114445264.htm