Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam hợp lực bứt phá trong không gian mới

Vị thế đầu tàu kinh tế và những thách thức

Vùng Đông Nam Bộ được xác định có vai trò, vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại của cả nước.

Năm 2024, quy mô tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) của Đông Nam Bộ đạt trên 3,7 triệu tỷ đồng, đứng đầu các vùng kinh tế của cả nước. Năm nay, nhiều địa phương trong vùng Đông Nam Bộ đặt mục tiêu tăng trưởng GRDP ở mức 2 con số.

Đông Nam Bộ cũng có khu vực kinh tế tư nhân phát triển mạnh, năng động với số lượng doanh nghiệp đứng đầu cả nước; là địa bàn thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn nhất cả nước.

Tuy nhiên, vùng này còn nhiều hạn chế, khó khăn như phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế; tăng trưởng kinh tế có xu hướng chậm lại. Đặc biệt, mạng lưới kết cấu hạ tầng cấp vùng, liên vùng, nhất là hạ tầng giao thông kết nối nội vùng và liên vùng còn thiếu, yếu, chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến sự phát triển và sức lan toả của vùng.

Đơn cử trước khi sáp nhập địa giới hành chính, việc kết nối giữa TPHCM và Bình Dương thường xuyên ùn tắc, dễ thấy nhất là qua Quốc lộ 13. Trong khi Bình Dương đã chủ động mở rộng phần đường, giải phóng mặt bằng và đi vào hoàn thiện thì TPHCM vẫn chưa có nhiều biến chuyển.

Cũng là câu chuyện kết nối, hạ tầng giao thông từ TPHCM đi các tỉnh Tây Ninh hay Đồng Nai, miền Tây Nam Bộ vẫn chưa được đầu tư xứng tầm, triển khai chậm tạo điểm nghẽn. Cao tốc TPHCM - Long Thành - Dầu Giây, cao tốc TPHCM - Trung Lương - Mỹ Thuận sau nhiều năm hoàn thành, đưa vào sử dụng thường xuyên diễn ra tình trạng quá tải, kẹt xe. Một số tuyến đường vành đai như Vành đai 3, Vành đai 4... sau nhiều năm vẫn chưa hoàn thành, thậm chí mới dừng lại ở chủ trương.

Nhiều doanh nghiệp từng "kêu trời" vì chi phí logistics và nhân công đắt đỏ từ TPHCM đi các tỉnh giáp ranh, do nguyên nhân kẹt xe, quá tải về hạ tầng. Đại diện một công ty nhựa cho biết từng vận chuyển hàng hóa từ Phú Mỹ (TPHCM) về khu công nghiệp ở Bình Dương mất tận 4 giờ đồng hồ cho quãng đường chỉ hơn 50km. Cùng quãng đường này, thời gian di chuyển chỉ khoảng 1 giờ đồng hồ từ vùng ven vào trung tâm Bangkok hay Kuala Lumpur.

Hạ tầng kết nối giao thông chưa đồng bộ, còn ùn tắc kéo dài cũng khiến nhiều người dân sống ở các khu vực ven TPHCM gặp trở ngại khi di chuyển vào trung tâm đô thị. Ông Xuân Đoàn (phường An Khánh, TPHCM) kể từ trải nghiệm những ngày "kẹt xe kinh hoàng" từ Lái Thiêu (Bình Dương cũ) lên nội thành TPHCM, thời gian di chuyển hơn 1 giờ đồng hồ cho khoảng 20km đường qua Quốc lộ 13.

Cũng chính ông Đoàn và gia đình từng mất gần 4 giờ đồng hồ để di chuyển từ TPHCM đi Vũng Tàu trên cao tốc TPHCM - Long Thành và Quốc lộ 51.

TS Trần Du Lịch từng thừa nhận vùng đô thị TPHCM trước sáp nhập đã được hình thành từ lâu nhưng chưa phát huy hết tiềm năng vì chưa có cơ chế tổ chức hành chính vùng, vẫn mạnh ai nấy làm. "Xây một cái cầu nối 2 tỉnh mà bàn nhau đặt ở vị trí nào cũng mất cả năm chưa chốt được", ông nói.

Diện mạo mới sau sáp nhập

Chủ trương lớn sáp nhập đơn vị hành chính 2 cấp đã mở ra cơ hội, diện mạo mới cho vùng Đông Nam Bộ. Sau sáp nhập, vùng này gồm 3 tỉnh, thành phố: TPHCM (sáp nhập TPHCM, Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương), Đồng Nai (sáp nhập Đồng Nai và Bình Phước), Tây Ninh (sáp nhập Tây Ninh và Long An). Với vị trí đặc biệt quan trọng, vùng Đông Nam Bộ vẫn đóng vai trò là đầu tàu kinh tế, một cực tăng trưởng cho sự phát triển của đất nước.

Vùng Đông Nam Bộ (mới) có diện tích trên 28.000km2, dân số gần 21 triệu người cùng quy mô GRDP trên 150 tỷ USD. Khu vực này có gần 23.000 dự án FDI (chiếm 55,4%) với tổng vốn đầu tư trên 205 tỷ USD (chiếm gần 42%).

Trong đó, TPHCM mới trở thành "siêu đô thị" lớn nhất của Việt Nam, đặt nền móng cho một mô hình phát triển mới, đa trung tâm, tích hợp và bền vững, tạo tiền đề để TPHCM vươn lên thành một đô thị phát triển hàng đầu khu vực.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ TPHCM lần thứ I cũng xác định tầm nhìn TPHCM là “siêu đô thị quốc tế”, trung tâm kinh tế, tài chính, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và văn hóa của khu vực Đông Nam Á. Nghị quyết đưa ra 3 đột phá chiến lược và 30 chỉ tiêu phát triển chủ yếu của nhiệm kỳ, đáng chú ý là chỉ tiêu tăng trưởng GRDP bình quân 10-11%/năm; đến năm 2030, GRDP bình quân đầu người đạt khoảng 14.000-15.000USD, kinh tế số chiếm 30-40% GRDP…

Tầm nhìn đến năm 2045, TPHCM nằm trong nhóm 100 thành phố tốt nhất thế giới, xứng tầm “siêu đô thị quốc tế” của Đông Nam Á; là trung tâm kinh tế, tài chính, du lịch, dịch vụ, giáo dục, y tế của châu Á; điểm đến hấp dẫn toàn cầu…

Dự án nâng cấp đường tỉnh 25B, tuyến đường huyết mạch nối TPHCM với sân bay Long Thành (Ảnh: Nam Anh - Phước Tuần).

TSKH. KTS Ngô Viết Nam Sơn đồng thuận việc sáp nhập 3 tỉnh Đông Nam Bộ gồm TPHCM, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu chắc chắn sẽ mở ra nhiều cơ hội mới nhằm tận dụng các lợi thế, thế mạnh, tạo nên những viễn cảnh hấp dẫn hơn nhiều so với hiện nay.

TPHCM từ quy hoạch đô thị đa trung tâm (với nội thành và những đô thị vệ tinh xung quanh) sẽ được nâng tầm nhìn với quy hoạch 3 cực động lực phát triển chiến lược. Trong đó, cực động lực trung tâm là nội thành TPHCM, cực động lực phía Bắc là Bình Dương, cực phía Nam là chuỗi đô thị biển Bà Rịa Vũng Tàu - Cần Giờ. Quy hoạch mới sẽ mang lại cho TPHCM những lợi thế ở quy mô vùng đô thị mà trước đây không có, chuyên gia nhấn mạnh.

Những "mạch máu" liên kết đang hình thành

Đứng trước cơ hội mới mang tính bước ngoặt, TPHCM và các khu vực lân cận thời gian qua có sự chuyển mình mạnh mẽ về hạ tầng giao thông. Hàng loạt dự án trọng điểm được hoàn thành hoặc khởi công, nâng cấp, đầu tư xây dựng mới. Từ đó, bộ mặt đô thị thay đổi rõ nét, tính kết nối vùng được đẩy mạnh.

Thành quả đáng kể nhất là nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất đã đi vào khai thác dịp 30/4 với tổng mức đầu tư gần 11.000 tỷ đồng. Cùng với đó, sân bay quốc tế Long Thành (tỉnh Đồng Nai) với quy mô vốn khoảng 5 tỷ USD cũng đang được đẩy nhanh tiến độ để cơ bản hoàn thành trong năm nay.

Sân bay Long Thành được kỳ vọng trở thành hạt nhân phát triển của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho siêu đô thị TPHCM sau sáp nhập. Cùng với đó, hệ thống các tuyến vành đai, cao tốc, đường sắt tốc độ cao (metro) cũng được đẩy mạnh triển khai.

Sân bay Long Thành đang được đẩy nhanh tiến độ (Ảnh: Phước Tuần).

Trong đó, Vành đai 3 TPHCM có tổng chiều dài 76km kết nối TPHCM, Bình Dương cũ, Đồng Nai cũ, Long An cũ với vốn đầu tư hơn 75.000 tỷ đồng. Mục tiêu đến ngày 19/12, Vành đai 3 TPHCM sẽ thông xe kỹ thuật hơn 41km cao tốc và thông xe toàn bộ dự án vào ngày 30/6/2026.

Còn tuyến đường Vành đai 4 TPHCM có chiều dài khoảng 159km, tổng mức đầu tư sơ bộ hơn 120.000 tỷ đồng, được phấn đấu hoàn thành vào cuối năm 2028. Tuyến đường đi qua địa phận TPHCM, Long An (cũ), Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), Đồng Nai (cũ), Bình Dương (cũ), trong đó gần 40% chiều dài đi qua Long An (cũ). Riêng đoạn qua tỉnh Bình Dương (gần 48km) đã được khởi công vào tháng 6 vừa qua.

Đường sắt tốc độ cao (metro) cũng thay đổi bộ mặt đô thị phía Nam. Tuyến metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) chính thức hoạt động vào cuối năm 2024, kết nối trung tâm TPHCM và khu vực phía Đông. Cùng với đó, 2 tuyến metro mới từ TPHCM đi Bình Dương (cũ) cũng được nghiên cứu đầu tư với tổng mức đầu tư khoảng 100.000 tỷ đồng.

Cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu qua tỉnh Đồng Nai và Vành đai 3 TPHCM cũng được đẩy mạnh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và khu vực Đông Nam Bộ, đồng thời kết nối trực tiếp với sân bay Long Thành. Theo cam kết của các chủ đầu tư, đến ngày 19/12, cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu và Vành đai 3 TPHCM qua địa bàn Đồng Nai sẽ đủ điều kiện thông xe kỹ thuật, đáp ứng kỳ vọng của người dân.

Hệ thống cảng biển Cái Mép Hạ, Cái Mép Hạ hạ lưu và Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ gắn với hệ thống logistics cũng được xác định ưu tiên phát triển trong Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I (nhiệm kỳ 2025-2030). Theo văn kiện đại hội, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ sẽ được phát triển theo mô hình siêu cảng số và hệ thống logistics tích hợp - vận hành bằng dữ liệu lớn.

Bà Giang Huỳnh - Giám đốc bộ phận Nghiên cứu, Savills TPHCM - nhận định việc sáp nhập TPHCM tạo ra một trung tâm kinh tế - đô thị mới có sức cạnh tranh mạnh mẽ, phát huy tối đa các lợi thế tự nhiên, địa lý và cơ sở hạ tầng của 3 địa phương.

Vị trí liền kề và hệ thống giao thông kết nối đồng bộ giữa 3 địa phương giúp việc quy hoạch không gian kinh tế, đô thị thuận lợi và hiệu quả hơn. Quỹ đất mở rộng, tạo điều kiện cho các chiến lược giãn dân, phát triển đô thị vệ tinh và xây dựng các khu đô thị mới hiện đại. Bên cạnh đó, hạ tầng giao thông dự kiến được đồng bộ hóa, đặc biệt là hệ thống đường bộ, đường thủy và cảng biển, sẽ tăng cường khả năng liên kết vùng và nâng cao năng lực logistics, chuyên gia nói.

Tương lai của vùng Đông Nam Bộ được kỳ vọng bứt phá khi các dự án hoàn thành, tạo thành một hệ sinh thái kinh tế - đô thị - công nghiệp - dịch vụ - cảng biển hiện đại, liên thông.

Nghị quyết số 306 của Chính phủ về điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng xác định rõ vùng Đông Nam Bộ là trung tâm phát triển năng động hàng đầu cả nước, đóng vai trò đầu tàu tăng trưởng và đổi mới mô hình phát triển kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới.

Giai đoạn 2026-2030, vùng Đông Nam Bộ đặt mục tiêu tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân đạt khoảng 10%/năm, cao nhất cả nước. Chính phủ định hướng phát triển vùng trở thành trung tâm khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, công nghiệp công nghệ cao, logistics và tài chính quốc tế có tính cạnh tranh trong khu vực.

Về hạ tầng, Nghị quyết 306 xác định ưu tiên phát triển hệ thống giao thông vùng Đông Nam Bộ theo hướng đồng bộ và kết nối mạnh mẽ, gồm: Hành lang kinh tế Bắc - Nam, Tây Nguyên - Đông Nam Bộ, TPHCM - Đồng Nai - Cái Mép - Thị Vải, cùng chuỗi công nghiệp đô thị Mộc Bài - TPHCM - Cảng Cái Mép - Thị Vải gắn với hành lang kinh tế xuyên Á.

Đồng thời, các tuyến cao tốc kết nối TPHCM với các địa phương cùng việc hoàn thiện Vành đai 3 và Vành đai 4 được xem là các dự án trọng điểm thúc đẩy liên kết vùng. Các tuyến đường bộ cao tốc kết nối TPHCM với các địa phương trong và ngoài vùng được xây dựng, cùng đường sắt đô thị TPHCM, đường sắt kết nối trung tâm TPHCM với các đô thị lân cận.

Đặc biệt, việc đưa vào vận hành Cảng hàng không quốc tế Long Thành, xây dựng cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ, cùng với nâng cao hiệu quả khai thác các cảng hàng không Tân Sơn Nhất, Long Thành; các cảng biển khu vực Cái Mép - Thị Vải, Hiệp Phước, Cát Lái… tạo động lực phát triển kinh tế và liên kết vùng.

Những hướng đi này khẳng định chủ trương đúng đắn và chỉ đạo sát sao của Đảng, củng cố niềm tin vào mục tiêu phát triển 2030-2045.

Nội dung: Khổng Chiêm

Nguồn:https://dantri.com.vn/kinh-doanh/vung-kinh-te-trong-diem-phia-nam-hop-luc-but-pha-trong-khong-gian-moi-20251025085235413.htm