Bảo tồn và phát huy giá trị nghề làm bánh cuốn Thanh Trì

Nghề làm bánh cuốn Thanh Trì (Hà Nội) vừa được Bộ Văn hóa-Thể Thao-Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia thuộc loại hình Tri thức dân gian, Nghề thủ công truyền thống.

Làng Thanh Trì (nay thuộc phường Vĩnh Hưng, Thành phố Hà Nội) từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm bánh cuốn, một món ăn tinh tế, thanh nhã và đậm đà hồn Việt. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, bánh cuốn Thanh Trì không chỉ là món ăn thường nhật của người dân thủ đô, mà còn là biểu tượng văn hóa ẩm thực, thể hiện sự khéo léo, kiên trì và tình yêu với nghề truyền thống của người dân làng Thanh Trì.

Món ăn dân dã hấp dẫn

Bánh cuốn làng Thanh Trì được chia làm 2 loại, một loại là bánh cuốn lá (chỉ có bột và hành lá) và một loại là bánh cuốn nhân thịt. Các công đoạn làm bánh cuốn ở Thanh Trì khá công phu.

Người dân làng Thanh Trì truyền nhau bí quyết làm bánh bằng phương pháp thủ công, từ chọn gạo, ngâm, xay bột đến canh lửa và kỹ thuật tráng bánh. Việc lựa chọn gạo phải thật kỹ lưỡng, một trong những bí quyết để có được những mẻ bánh ngon là chọn gạo tẻ ngon, gạo có ngon thì mặt bánh mới láng mượt. ngâm chừng vài ba tiếng rồi vo sạch. Sau đó, gạo được xay thành bột nước, đây là khâu quan trọng vì bột được xay nhuyễn mặt bánh cuốn mới được láng bóng. Nếu bột loãng quá bánh sẽ nát, mà đặc quá bánh sẽ dày mình.

Bà Hoàng Thị Lan (62 tuổi) chủ cửa hàng bánh cuốn ở số 30, phố Thanh Đàm cho biết, khi tráng bánh, giàn bếp lúc nào cũng phải có lửa nhưng mà không quá to để hơi bốc liên tục. Khi tráng, người thợ bánh múc một muôi bột nước nhỏ láng lên mảnh vải trắng viền tre, phủ trên nồi nước sôi nóng, đậy vung chờ khoảng 1 phút đến khi bột bánh chuyển màu trắng trong thì dùng một thanh tre nhỏ lấy bánh lên trải ra bàn, lá bánh càng mỏng, càng ngon. Sau đó, cắt làm đôi rồi nhanh chóng cuộn lại.

Bánh cuốn Thanh Trì đặc biệt ở chỗ tráng mỏng, mềm, dẻo, trắng, mùi thơm của hành lá, nấm hương, mộc nhĩ. Khi thưởng thức bánh cuốn Thanh Trì không thể thiếu chả quế và các gia vị như: Rau mùi, hành khô cùng bát nước chấm đủ các vị chua, cay, mặn, ngọt, thơm nức vị cà cuống đặc trưng. Tất cả làm nên hương vị đặc sắc của bánh cuốn Thanh Trì, chỉ cần ăn một lần là nhớ mãi.

Bánh cuốn Thanh Trì của Hà Nội với hương vị tự nhiên được lưu truyền bao đời nay, trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người dân Thủ đô. Đây là loại bánh cuốn không nhân, tráng mỏng, được ăn kèm với chả quế. (Ảnh: Phạm Hậu/TTXVN)

Cả làng Thanh Trì hiện có khoảng 100 hộ làm bánh cuốn. Ngày nay, các công đoạn làm bánh cuốn đã được máy móc hỗ trợ, nhưng người dân Thanh Trì vẫn làm thủ công và làm nghề vì danh tiếng của làng. Các gia đình làm bánh cuốn không chỉ để phục vụ nhu cầu ăn uống cho người dân trong vùng mà còn nhận đặt hàng và giao hàng cho các nhà hàng trong nội thành Hà Nội. Nhiều hộ có 2, 3 đời làm bánh cuốn và xác định sống với nghề bánh cuốn đến trọn đời. Nghề làm bánh cuốn không chỉ là kế sinh nhai, mà còn là niềm tự hào, là nếp văn hóa được gìn giữ qua nhiều thế hệ bởi với người dân Thanh Trì.

Giữ gìn và phát huy nghề truyền thống

Bánh cuốn Thanh Trì có một lịch sử hình thành lâu đời, gắn liền với những câu chuyện truyền thuyết và lễ hội văn hóa độc đáo. Theo thần tích, nghề làm bánh cuốn được hoàng tử An Quốc, con trai vua Hùng Vương thứ 18, truyền dạy cho người dân làng Thanh Trì, công ơn của ngài đã đặt nền móng cho một nghề truyền thống tồn tại và phát triển cho đến ngày nay.

Để tưởng nhớ công ơn của tổ nghề, hàng năm, vào ngày 2/3 Âm lịch, làng Thanh Trì lại tổ chức lễ hội, cuộc thi tráng bánh giữa các thôn, vừa là dịp giao lưu vừa là cách gìn giữ nghề cổ truyền.. Nét độc đáo của lễ hội là cuộc thi tráng bánh truyền thống, nơi các nghệ nhân thể hiện sự khéo léo, tài hoa của mình, vừa là để giữ gìn văn hóa, vừa là để tìm kiếm những người thợ giỏi, tiếp nối nghề truyền thống. Đây là một điểm nhấn của lễ hội làng, đồng thời nhằm tôn vinh nghề truyền thống của người dân làng Thanh Trì.

Năm 2024, làng nghề bánh cuốn Thanh Trì đã được công nhận là “Làng nghề truyền thống Hà Nội”, đánh dấu bước phát triển mới trong việc bảo tồn và quảng bá văn hóa địa phương.

Bánh cuốn Hà Nội được chia thành 2 loại là có nhân và không có nhân. Điển hình là bánh cuốn Thanh Trì là loại không nhân, tráng mỏng, được ăn kèm với chả quế. (Ảnh: Phạm Hậu/TTXVN)

Việc ghi danh vào danh mục di sản quốc gia là cơ hội để bảo tồn, tôn vinh và quảng bá rộng rãi hơn giá trị văn hóa, ẩm thực độc đáo của làng nghề, góp phần làm phong phú thêm tinh hoa ẩm thực của Thủ đô. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để Hà Nội kết nối phát triển du lịch làng nghề, tạo sinh kế bền vững cho người dân và góp phần làm phong phú thêm bản sắc vùng đất ngàn năm văn hiến.

Khi trở thành di sản, bánh cuốn Thanh Trì sẽ được đầu tư bảo tồn bài bản hơn, từ quy trình sản xuất đến không gian làng nghề. Các chương trình truyền thông, lễ hội ẩm thực, và tour trải nghiệm sẽ giúp quảng bá rộng rãi hình ảnh làng nghề, tạo điều kiện để thế hệ trẻ tiếp nối truyền thống, các nghệ nhân truyền lại bí quyết làm bánh cho lớp trẻ thông qua các khóa học, buổi truyền nghề tại địa phương.

Việc bảo tồn và phát triển giá trị truyền thống làng nghề bánh cuốn Thanh Trì là một nhiệm vụ quan trọng không chỉ giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mà còn phát triển kinh tế địa phương. Bảo tồn giá trị văn hóa của nghề cũng cần được kết hợp với việc phát triển du lịch làng nghề, giúp du khách hiểu thêm về quy trình sản xuất và thưởng thức món bánh cuốn đặc sắc này.

Bảo tồn và phát triển giá trị truyền thống làng nghề bánh cuốn Thanh Trì không chỉ là nhiệm vụ của cộng đồng, người dân làng nghề mà còn là trách nhiệm của các cơ quan chức năng và doanh nghiệp; cần chú trọng từ việc gìn giữ công thức và phương pháp chế biến truyền thống đến nâng cao chất lượng sản phẩm, sáng tạo kết hợp các nguyên liệu, hình thức chế biến để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của thị trường.

Việc kết hợp giữa gìn giữ nét đẹp văn hóa và ứng dụng những tiến bộ kỹ thuật, sáng tạo trong sản phẩm sẽ giúp nghề bánh cuốn Thanh Trì vươn xa, khẳng định giá trị đặc sắc của làng nghề trong lòng du khách và người tiêu dùng./.