Cần hành lang pháp lý thực sự cởi mở cho chuyển giao công nghệ

DNVN - Ngày 6/11, thảo luận tại tổ về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan cho rằng lần sửa đổi này không chỉ là để “sửa luật” mà là để tạo ra một hành lang pháp lý thực sự cởi mở, nhằm khơi thông dòng chảy tri thức, đưa đổi mới sáng tạo trở thành trụ cột tăng trưởng của quốc gia.

Trao quyền sở hữu công nghệ

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (đoàn Hà Nội) bày tỏ sự đồng tình với sự cần thiết phải sửa đổi luật sau hơn 7 năm thi hành. Theo bà Lan, dù Luật năm 2017 đã phát huy tác dụng, nhưng nhiều điểm đã không còn phù hợp với thực tiễn mới, khi khoa học công nghệ, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh đang là động lực chính cho sự phát triển.

“Thực tế cho thấy, dòng chảy tri thức từ viện, trường ra doanh nghiệp vẫn chưa thực sự thông suốt. Nhiều kết quả nghiên cứu có giá trị vẫn còn nằm lại trong ngăn kéo, chưa đi được ra thị trường”, bà Lan trăn trở.

Đại biểu nhấn mạnh, lần sửa đổi này phải là cơ hội để tạo ra một hành lang pháp lý thông thoáng và hiện đại, học hỏi kinh nghiệm các nước phát triển để thu hẹp khoảng cách giữa nghiên cứu và sản xuất, biến đổi mới sáng tạo thành một trụ cột tăng trưởng thực sự.

Đi vào các nội dung cụ thể, đại biểu Nguyễn Thị Lan đề xuất những thay đổi mang tính đột phá. Đặc biệt tại Điều 7 về quyền chuyển giao công nghệ, đại biểu đề nghị bổ sung hai quyền quan trọng cho chủ sở hữu công nghệ: quyền được tiếp tục cải tiến, phát triển công nghệ đã chuyển giao; quyền được phân phối, bán sản phẩm tạo ra từ công nghệ đó.

Lý giải cho đề xuất này, bà Lan dẫn chứng những bài học kinh điển từ quốc tế. Đạo luật Bayh–Dole năm 1980 của Mỹ đã tạo ra một cuộc cách mạng khi trao quyền sở hữu sáng chế (từ ngân sách nhà nước) cho các trường đại học. Kết quả là chỉ 5% sáng chế được thương mại hóa trước đó đã bùng nổ thành hàng nghìn doanh nghiệp spin-off, đưa các trường như Stanford, MIT trở thành “cái nôi” của các tập đoàn công nghệ lớn.

Tương tự, Hàn Quốc với Luật Thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu năm 2000 đã giúp hình thành hơn 3.000 công ty công nghệ cao từ các trường đại học chỉ trong một thập kỷ.

“Ở Việt Nam, các trung tâm chuyển giao công nghệ của Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh hay Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam vẫn thiếu cơ chế rõ ràng để sở hữu và khai thác hợp pháp kết quả nghiên cứu. Tôi cho rằng luật lần này cần tháo gỡ chính điểm đó — để nhà khoa học, viện, trường được khuyến khích làm chủ công nghệ”, đại biểu nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, về Điều 8 về góp vốn bằng công nghệ, cần trao toàn quyền cho tổ chức tạo ra công nghệ được tự quyết định giá trị, phương án góp vốn và phân chia lợi nhuận, trừ các dự án liên quan đến an ninh, quốc phòng.

Cần cơ chế linh hoạt và chính sách khuyến khích "thông minh"

Đối với Điều 9 về công nghệ khuyến khích, đại biểu cho rằng, luật chỉ nên nêu nguyên tắc chung, còn danh mục cụ thể nên giao Chính phủ quy định để bảo đảm tính linh hoạt, cập nhật kịp thời với tốc độ thay đổi của công nghệ. Kinh nghiệm của EU, Israel và Singapore cho thấy, luật pháp chỉ đặt ra nguyên tắc, còn Chính phủ sẽ linh hoạt điều chỉnh danh mục ưu tiên theo từng giai đoạn.

Đặc biệt, bà đề xuất bổ sung nguyên tắc “ưu tiên trong nước” khi chuyển giao công nghệ cao ra nước ngoài, nhằm bảo đảm năng lực tự chủ công nghệ quốc gia, tương tự cơ chế kiểm soát của Mỹ, EU, Nhật Bản.

Về Điều 35 liên quan đến chính sách khuyến khích, đại biểu hoan nghênh tư duy mới của dự thảo khi phân loại ưu đãi theo 3 cấp độ: “Ứng dụng”, “Làm chủ” và “Đổi mới”. Tuy nhiên, bà cảnh báo nguy cơ chính sách khó áp dụng hoặc phát sinh cơ chế “xin-cho” nếu không có bộ tiêu chí cụ thể, minh bạch để đánh giá. Ví dụ như tỷ lệ nội địa hóa, doanh thu sản phẩm mới, số sáng chế thương mại hóa.

Đồng thời, bà đề xuất nghiên cứu các công cụ mềm như mô hình “Phiếu hỗ trợ đổi mới sáng tạo” (Innovation Voucher) của Hà Lan, Singapore. Theo đó, nhà nước cấp phiếu cho doanh nghiệp nhỏ và vừa để “mua” dịch vụ R&D từ các viện, trường, qua đó vừa giúp doanh nghiệp nâng cao công nghệ, vừa tạo nguồn thu cho các cơ sở nghiên cứu.

“Lần sửa đổi luật này là bước ngoặt trong tư duy quản lý – từ ‘quản lý việc chuyển giao’ sang ‘tạo động lực cho đổi mới sáng tạo’. Nếu được hoàn thiện theo hướng cởi mở, trao quyền, tôi tin rằng Luật sẽ trở thành bệ phóng cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam, giúp khoa học – công nghệ thực sự trở thành động lực chính của tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia", đại biểu bày tỏ.

Nguyệt Minh

Nguồn: https://doanhnghiepvn.vn/cong-nghe/can-hanh-lang-phap-ly-thuc-su-coi-mo-cho-chuyen-giao-cong-nghe/20251106101341781