Chống lừa đảo trực tuyến trong mùa mua sắm bằng "tấm khiên số 3 lớp"

Toàn cảnh tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm”.

Chiều 27/11, dưới sự chỉ đạo của Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) - Bộ Công an, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia phối hợp cùng TikTok tổ chức tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm”.

Đây là hoạt động quan trọng trong khuôn khổ Chiến dịch “Chống lừa đảo trực tuyến năm 2025” được triển khai trên quy mô toàn quốc, diễn ra từ tháng 10 đến tháng 12.

Tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm” mang đến một bức tranh toàn diện về thực trạng lừa đảo trực tuyến, đồng thời giúp người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ, nâng cao kỹ năng nhận diện rủi ro trong bối cảnh thương mại điện tử và mạng xã hội đang phát triển nhanh hiện giờ.

Cảnh giác trước các chiêu “sale sốc - hoàn tiền ảo” trong mùa mua sắm

Phát biểu tại tọa đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm”, ông Vũ Duy Hiền, Phó Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) nhận định, chúng ta đang bước vào thời điểm cao điểm của mùa mua sắm cuối năm - thời điểm mà hàng triệu giao dịch trực tuyến diễn ra mỗi ngày. Đây cũng là lúc tội phạm mạng hoạt động mạnh nhất, với những thủ đoạn lừa đảo không chỉ tinh vi mà còn biến đổi liên tục: giả mạo thương hiệu lớn, mạo danh nhân viên sàn thương mại điện tử, các chiêu “sale sốc - hoàn tiền ảo”, lừa thanh toán qua ví điện tử, cho tới việc sử dụng deepfake để chiếm lòng tin người dùng.

Theo ông Vũ Duy Hiền, những bẫy lừa này thường bắt đầu từ những hành động rất nhỏ: một cú click, một mã QR, một cuộc gọi video tưởng như quen thuộc. Và chỉ trong vài giây mất cảnh giác, người dân có thể phải trả giá bằng dữ liệu cá nhân, tài khoản mạng xã hội, thậm chí là toàn bộ tài chính.

Điều đó cho thấy: nhận diện bẫy lừa không chỉ là việc của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của toàn bộ hệ sinh thái số - từ nền tảng, đơn vị thanh toán, nhà bán hàng, nhà sáng tạo nội dung, doanh nghiệp công nghệ cho tới mỗi người dùng.

“Với vai trò là tổ chức xã hội - nghề nghiệp trong lĩnh vực an ninh mạng, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) xác định rõ trách nhiệm đồng hành cùng Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng trong bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng" - ông Vũ Duy Hiền khẳng định.

Tại tọa đàm, TS Phan Thế Thắng - Phó trưởng Ban Bảo vệ người tiêu dùng, Ủy ban Cạnh tranh quốc gia cho rằng, kỷ nguyên số mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng kéo theo rủi ro mới. Nhằm tăng cường bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên không gian mạng và trong kỷ nguyên số tại Việt Nam, thời gian qua, việc hiện thực hóa Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã được Ban Bảo vệ người tiêu dùng - Ủy ban Cạnh tranh quốc gia triển khai với nhiều hoạt động cụ thể, trong đó có việc bổ sung hoàn thiện quy định về xử lý vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; tăng mức xử lý đối với vi phạm trên không gian mạng, trong thương mại điện tử. Xây dựng Luật Thương mại điện tử, bổ sung thêm các quy định mới để giám sát, quản lý đối với các chủ thể kinh doanh trên không gian mạng, các loại hình kinh doanh mới trên môi trường số. Xây dựng kế hoạch, chương trình hành động chiến lược quốc gia cho giai đoạn năm năm 2026-2030 về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Tuy nhiên, theo TS Phan Thế Thắng, để việc thực thi luật cũng cần sự phối hợp đồng bộ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng người tiêu dùng nhằm tạo nên hệ sinh thái giao dịch số an toàn.

Bảo vệ người dùng với “Khiên 3 lớp”: Pháp lý - Công nghệ - Kỹ năng

Đó là thông điệp được chuyên gia Vũ Ngọc Sơn - Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia đưa ra trong phần tham luận về giải pháp bảo vệ người dùng khi tham gia các giao dịch thương mại điện tử trước những rủi ro an ninh mạng mới.

Theo ông Vũ Ngọc Sơn, chúng ta đang sống trong một nghịch lý của kỷ nguyên số: chưa bao giờ việc mua sắm và thanh toán lại tiện lợi đến vậy, nhưng cũng chưa bao giờ tài sản của người dân lại có thể bị đánh cắp nhanh chóng chỉ sau một lần bất cẩn. Các hình thức lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, từ giả mạo cửa hàng uy tín, chiếm đoạt tài khoản, yêu cầu đặt cọc đến giao hàng kém chất lượng; tội phạm còn sử dụng liên kết độc hại, tin nhắn và cuộc gọi mạo danh để đánh cắp dữ liệu cá nhân, gây ra nguy cơ mất tiền, lộ thông tin và bị lợi dụng cho các hành vi phạm pháp.

Bên cạnh đó, các đối tượng lừa đảo tận dụng mạnh mẽ công nghệ, đặc biệt là Trí tuệ nhân tạo và Deepfake để giả mạo gương mặt, giọng nói người thân nhằm thao túng cảm xúc, lợi dụng lòng tin, lòng tham hoặc nỗi sợ hãi của nạn nhân. Để đối phó với những “cái bẫy vô hình nhưng gây thiệt hại hữu hình” này, theo ông Vũ Ngọc Sơn, Việt Nam cần triển khai đồng bộ khiên 3 lớp: hành lang pháp lý đủ mạnh, công nghệ phòng vệ hiệu quả và kỹ năng số phổ cập đến người dân.

Chuyên gia Vũ Ngọc Sơn - Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia.

Ở trụ cột pháp lý, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 nghiêm cấm tuyệt đối việc đánh cắp, mua bán hay trao đổi trái phép dữ liệu cá nhân, nhằm ngăn chặn tận gốc tình trạng lộ lọt thông tin - yếu tố khiến tội phạm có thể tiếp cận người dân bằng các cuộc gọi “đúng tên, đúng tuổi”.

Trong dự thảo Luật An ninh mạng 2025, nội dung về an ninh dữ liệu tiếp tục được xác định là trọng tâm, đồng thời luật nghiêm cấm hành vi sử dụng công nghệ để giả mạo thông tin, hình ảnh, giọng nói hoặc làm nhái sản phẩm và thương hiệu.

Bên cạnh khung pháp lý trong nước, Việt Nam cũng đã tích cực thúc đẩy hợp tác quốc tế nhằm ngăn chặn tội phạm xuyên biên giới. Công ước Hà Nội, văn kiện quốc tế đầu tiên về phòng chống tội phạm mạng được mở ký tại Việt Nam, hướng tới thiết lập cơ chế phối hợp toàn cầu trong chia sẻ dữ liệu, thu thập bằng chứng số và dẫn độ tội phạm mạng. Việc tăng cường hợp tác này góp phần mở rộng “lớp khiên” bảo vệ người dùng ra ngoài biên giới quốc gia. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng môi trường mạng an toàn, lành mạnh.

Về trụ cột công nghệ, ngân hàng và tổ chức tài chính đã triển khai các biện pháp xác thực nhiều lớp như mật khẩu, OTP, sinh trắc học và phân tích hành vi nhằm phát hiện giao dịch bất thường. Hệ thống kết nối cảnh báo tài khoản phạm tội giữa các ngân hàng với Bộ Công an và Ngân hàng Nhà nước bước đầu giúp kịp thời ngăn chặn các giao dịch đáng ngờ và thu hồi tài sản cho người dân. Cùng với đó, người dùng có thể chủ động bảo vệ mình bằng các công cụ phát hiện đường link và phần mềm độc hại như nTrust do Hiệp hội An ninh mạng quốc gia phát hành.

“Trụ cột kỹ năng - yếu tố giữ vai trò quan trọng nhất - đòi hỏi nỗ lực nâng cao nhận thức cộng đồng thông qua phong trào “Bình dân học vụ số”. Mỗi người dân cần trang bị cho mình kiến thức như một “liều vaccine số”, thay vì chờ bị lừa rồi mới cảnh tỉnh.

“Cẩm nang An ninh mạng” do Hiệp hội An ninh mạng quốc gia biên soạn là nguồn tài liệu đáng tin cậy giúp người dùng nhận biết các hình thức lừa đảo và cách phòng tránh. Thế hệ trẻ, với sự am hiểu công nghệ, cũng được khuyến khích hướng dẫn ông bà, cha mẹ nhằm lan tỏa kỹ năng an toàn mạng trong cộng đồng” - ông Vũ Ngọc Sơn cho biết.

Ông Vũ Ngọc Sơn cũng đưa ra lời khuyên, người dân cần rèn luyện phản xạ an toàn thông qua nguyên tắc “3 Không - 3 Nhanh”, gồm KHÔNG tin tưởng tuyệt đối (kể cả khi video call), KHÔNG cài ứng dụng từ liên kết lạ và KHÔNG chuyển tiền khi chưa xác thực; đồng thời NHANH tra cứu khi nhận được thông tin đáng ngờ, NHANH ngắt kết nối khi bị đe dọa hoặc thao túng và NHANH báo cáo tới cơ quan chức năng khi phát sinh sự cố.

Theo ông Vũ Ngọc Sơn, an toàn không đến từ may mắn mà đến từ sự hiểu biết và chủ động. Khi hành lang pháp lý, công nghệ phòng vệ và kỹ năng người dùng được kết hợp đồng bộ, tấm “Khiên số 3 lớp” mới phát huy hiệu quả. Khi mỗi người dân trở thành một điểm chốt an toàn, không gian mạng sẽ trong sạch hơn, để chúng ta có thể thật sự “an tâm mua sắm” trong kỷ nguyên số.

Doanh nghiệp và nhà sáng tạo nội dung cùng chung tay bảo vệ người tiêu dùng

Bên cạnh tham luận chính đến từ Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, phiên thảo luận của toạ đàm “Nhận diện bẫy lừa - An tâm vui sắm” với sự tham gia của các đại diện đến từ TikTok Shop Việt Nam; MoMo; nhà sáng tạo nội dung Ngọc Bamboo… Nội dung thảo luận xoay quanh chủ đề chống lừa đảo trong mua sắm trực tuyến và góc nhìn của các bên liên quan.

Đại diện MoMo chia sẻ những trường hợp gian lận trong khâu thanh toán mà đơn vị từng ghi nhận, cũng như các biện pháp cảnh báo người dùng khi phát hiện giao dịch bất thường. TikTok Shop làm rõ cách nền tảng triển khai biện pháp bảo vệ người mua, đồng thời phối hợp với các đối tác trong mùa mua sắm cao điểm.

Nội dung phiên thảo luận cũng đề cập đến mức độ can thiệp của các đơn vị khi người dùng đứng trước nguy cơ bị lừa đảo. TikTok Shop, MoMo và các nhà sáng tạo nội dung chia sẻ quy trình phản ứng, tốc độ xử lý và những hỗ trợ mà người dùng có thể nhận được khi vừa phát hiện dấu hiệu bất thường. Các chuyên gia phân tích những lỗ hổng còn tồn tại trong quy trình mua sắm trực tuyến khiến kẻ gian lợi dụng, từ vấn đề người dùng thiếu cảnh giác đến những hình thức mạo danh tinh vi…

Tại tọa đàm, các bên cũng đề xuất phương hướng phối hợp nhằm xây dựng không gian mua sắm trực tuyến an toàn hơn.

LÂM THẢO

Nguồn: https://nhandan.vn/chong-lua-dao-truc-tuyen-trong-mua-mua-sam-bang-tam-khien-so-3-lop-post926354.html