Chủ động khai thác các thị trường mới: Hướng đi cấp thiết để tăng trưởng xuất khẩu bền vững

Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam được dự báo đạt 470 tỷ USD vào cuối năm nay, tăng khoảng 16% so với năm 2024. Bước sang năm 2026, khi độ mở thị trường ngày càng lớn, xuất khẩu Việt Nam được cảnh báo đối mặt rủi ro khi phụ thuộc sâu vào một số thị trường chủ lực. Vì vậy, chủ động khai thác thêm các thị trường mới đang trở thành hướng đi cấp thiết.

CHẠM "TRẦN" TĂNG TRƯỞNG

Theo Bộ Công thương, 11 tháng của năm 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa cả nước đạt 839,8 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 430,2 tỷ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, cơ cấu thị trường cho thấy mức độ tập trung rất cao: Hoa Kỳ chiếm khoảng 32% tổng kim ngạch, EU 15%, Trung Quốc xấp xỉ 14%, ASEAN gần 10%, Hàn Quốc và Nhật Bản mỗi thị trường khoảng 6%. Như vậy, hơn 80% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đang phụ thuộc vào 6 thị trường lớn.

Nhìn từ góc độ chính sách, tại Diễn đàn Xúc tiến xuất khẩu Việt Nam mới đây, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công thương), cho rằng việc tập trung vào một số thị trường chủ lực giúp doanh nghiệp khai thác hiệu quả các ưu đãi thuế quan và hiệp định thương mại tự do, từ đó gia tăng nhanh kim ngạch khi các thị trường lớn phục hồi sức mua. Tuy nhiên, mặt trái của mô hình này là mức độ dễ tổn thương ngày càng lớn trước các cú sốc chính sách.

Theo ông Trần Phú Lữ, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại và đầu tư TP. Hồ Chí Minh, phần lớn các vụ điều tra phòng vệ thương mại, áp lực thuế carbon, yêu cầu về lao động, môi trường và truy xuất nguồn gốc đều phát sinh từ chính những thị trường đang chiếm tỷ trọng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Khi các thị trường này đồng loạt nâng chuẩn, dư địa tăng trưởng của hàng Việt sẽ bị thu hẹp nếu doanh nghiệp không kịp chuyển đổi.

Trưng bày sản phẩm tại Tuần lễ kết nối giao thương và giới thiệu sản phẩm ngành Lương thực - Thực phẩm năm 2025, tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Thực tế cho thấy, nhiều trụ cột xuất khẩu đang tiệm cận “trần” tăng trưởng. Ở nhóm hàng công nghiệp - điện tử, máy tính, linh kiện và máy móc, thiết bị, lĩnh vực đóng góp hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu, Hoa Kỳ, EU và Hàn Quốc vẫn là các thị trường tiêu thụ chủ lực. Tuy nhiên, điểm nghẽn lớn là tỷ lệ giá trị gia tăng trong nước còn thấp, phụ thuộc nhiều vào linh kiện nhập khẩu. Khi các thị trường này siết chặt quy tắc xuất xứ, lợi thế xuất khẩu sẽ suy giảm nếu không nâng được mức nội địa hóa.

Tương tự, với nhóm dệt may, da giày chiếm khoảng 12% - 13% tổng kim ngạch xuất khẩu, Hoa Kỳ vẫn chiếm gần 40% kim ngạch toàn ngành, EU khoảng 15%, Nhật Bản và Hàn Quốc mỗi thị trường 8% - 9%.

Theo ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam, dư địa tăng trưởng giai đoạn 2026 không còn nằm ở mở rộng sản lượng, mà ở khả năng giữ đơn hàng thông qua chuyển đổi xanh, tuân thủ tiêu chuẩn lao động và minh bạch chuỗi cung ứng. Doanh nghiệp chậm chuyển đổi có nguy cơ mất thị phần ngay tại các thị trường truyền thống.

Đối với nhóm nông sản, thực phẩm chế biến và thủy sản, kim ngạch xuất khẩu đã tiệm cận 70 tỷ USD mỗi năm, chiếm khoảng 16% tổng kim ngạch. Trung Quốc vẫn là thị trường lớn, song tỷ trọng xuất khẩu sang EU, Nhật Bản và Hàn Quốc đang tăng, phản ánh xu hướng dịch chuyển sang các thị trường có yêu cầu cao hơn nhưng giá trị gia tăng tốt hơn. Đồng thời, đây cũng là nhóm hàng chịu tác động trực tiếp và nhanh nhất từ các quy định về an toàn thực phẩm, dư lượng và kiểm dịch, khiến áp lực tuân thủ ngày càng lớn.

PHÂN KHÚC RÕ RÀNG, ĐÚNG CHUẨN MỰC

Theo ông Trần Phú Lữ, chiến lược phát triển thị trường hiện nay cần triển khai theo hai hướng song song, với trọng tâm khác nhau cho từng nhóm thị trường.

Với các thị trường truyền thống như Trung Quốc, EU và Hoa Kỳ, mục tiêu là gia tăng thị phần bằng cách nâng chất lượng tăng trưởng. Trọng tâm là đẩy mạnh chế biến sâu, đầu tư nghiên cứu - phát triển sản phẩm mới, cải tiến mẫu mã và gia tăng hàm lượng giá trị gia tăng. Đồng thời, doanh nghiệp được hỗ trợ đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng cao về chất lượng, truy xuất nguồn gốc, xanh hóa sản xuất và kết nối sâu hơn với hệ thống phân phối quốc tế, qua đó củng cố vị thế hàng Việt tại những thị trường đã có chỗ đứng.

Ở chiều ngược lại, với các thị trường mới và thị trường tiềm năng, điều kiện tiên quyết là khả năng đáp ứng chuẩn mực thị trường. Các thị trường như Halal, Ấn Độ hay châu Phi chỉ thực sự mở ra cơ hội khi doanh nghiệp đầu tư bài bản vào quy trình sản xuất, xây dựng dây chuyền riêng và đạt các chứng nhận bắt buộc theo thông lệ quốc tế.

Công nhân Công ty Datalogic sản xuất thiết bị điện tử xuất khẩu tại Khu Công nghệ cao TP. Hồ Chí Minh. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Cùng quan điểm, TS Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, cho rằng mở thị trường mới chỉ khả thi nếu gắn với phân khúc rõ ràng, đúng sản phẩm, đúng kênh phân phối và đúng chuẩn mực, để các thị trường này trở thành “vùng đệm” giảm áp lực cho các thị trường chủ lực. Bên cạnh mở rộng thị trường theo cách tiếp cận trực tiếp, xuất khẩu gián tiếp và thương mại điện tử xuyên biên giới là hướng đi quan trọng giúp doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường.

Ở tầm vĩ mô, TS Nguyễn Minh Phong, Viện Nghiên cứu Phát triển kinh tế - xã hội TP. Hà Nội, nhận định, xuất khẩu Việt Nam năm 2026 đứng trước yêu cầu chuyển dịch sang mô hình đa trụ cột, đa thị trường và đa chuỗi giá trị, một quá trình đòi hỏi những bước đi cụ thể, có lộ trình và khả thi để hàng Việt đi xa và đi bền trong môi trường cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt.

Theo sggp.org.vn

 

 

Nguồn: https://baodongthap.vn/chu-dong-khai-thac-cac-thi-truong-moi-huong-di-cap-thiet-de-tang-truong-xuat-khau-ben-vung-a234208.html