Để kê khai tài sản của cán bộ không hình thức (kỳ cuối): Cần số hóa tài sản

(Dân trí) - Việc kê khai tài sản hiện còn hình thức, khó giám sát. Chuyên gia đề xuất số hóa, công khai bản kê khai tài sản tại nơi cư trú và chế tài nghiêm để nâng tính minh bạch, phòng tham nhũng.

Để kê khai tài sản, thu nhập không chỉ là thủ tục hành chính mà trở thành công cụ kiểm soát quyền lực, cần đổi mới về tư duy, cơ chế, công nghệ và chế tài. Khi số hóa, minh bạch và gắn với trách nhiệm giải trình, kê khai trở thành thước đo liêm chính và niềm tin công chúng.

Để làm rõ vấn đề này, phóng viên Dân trí trao đổi vấn đề này với ông Đỗ Đức Hồng Hà, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội.

Thưa ông, theo quy định thì việc công khai bản kê khai tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai được thực hiện bằng 2 hình thức chính: niêm yết công khai hoặc công khai tại cuộc họp trong cơ quan, tổ chức, đơn vị nơi người đó công tác. Vậy theo ông, cần công bố bản kê khai theo hình thức nào để người dân ở đô thị hay nông thôn miền núi có thể giám sát được?

- Tôi cho rằng chính sự chênh lệch về địa lý, dân trí và hạ tầng công nghệ giữa các vùng miền đã tạo ra một “khoảng trống minh bạch” rõ rệt. Khi việc công khai kê khai tài sản chủ yếu diễn ra tại cơ quan hoặc trên cổng thông tin điện tử, người dân đô thị tiếp cận dễ dàng hơn so với đồng bào vùng sâu, vùng xa.

Minh bạch chỉ thực sự có ý nghĩa khi người dân là chủ thể giám sát cuối cùng và có thể tiếp cận thông tin. Nếu bản kê khai bị “đóng băng” bởi rào cản hành chính, công nghệ hoặc địa lý, thì đó chỉ là minh bạch hình thức và không đạt mục tiêu phòng, chống tham nhũng.

Để bịt kín “khoảng trống minh bạch”, theo tôi cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cần địa phương hóa việc công khai: bản kê khai không chỉ niêm yết tại cơ quan nơi cán bộ công tác mà còn phải công khai tại nơi cư trú, như trụ sở UBND xã, nhà văn hóa thôn, bản, để người dân dễ tiếp cận và giám sát trực tiếp.

Song song đó, cần phát huy vai trò giám sát của cộng đồng. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể như Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh chủ động phổ biến thông tin và lấy ý kiến nhân dân trong các buổi sinh hoạt, họp dân về bản kê khai của cán bộ.

Ngoài ra, chính quyền địa phương cần ứng dụng công nghệ linh hoạt. Ở những nơi có internet, họ có thể tận dụng Zalo, cổng thông tin điện tử xã, tỉnh hoặc ứng dụng chính quyền số để người dân tra cứu và theo dõi thông tin thuận tiện. Với các vùng “lõm sóng” hoặc địa hình chia cắt, cần tổ chức các tổ công tác lưu động, mang bản kê khai in giấy đến từng cụm dân cư để bảo đảm mọi người dân đều tiếp cận thông tin minh bạch.

Hình thức công khai bản kê khai tài sản tại cuộc họp hiện khá phổ biến, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Việc này dễ dẫn đến nể nang, thiếu chất vấn thực chất và phạm vi giám sát hẹp. Ông đánh giá thế nào về tính hình thức của cách làm này, và cần đổi mới ra sao?

- Để cuộc họp không còn mang tính hình thức, cần thay đổi hai yếu tố: thành phần tham dự và cách thức tổ chức. Thành phần tham dự không chỉ giới hạn trong nội bộ, mà cần có đại diện Ban Thanh tra nhân dân của cơ quan. Đây là tổ chức đại diện cho quyền giám sát của tập thể người lao động và có trách nhiệm đặt câu hỏi. Đồng thời, nên mời đại diện Mặt trận Tổ quốc hoặc Hội đồng nhân dân cấp phường, xã nơi cơ quan đặt trụ sở để tăng tính khách quan.

Cách thức tổ chức cuộc họp cũng cần đổi mới. Không chỉ dừng lại ở việc đọc báo cáo, chương trình họp cần có mục riêng: “Chất vấn và giải trình về kê khai tài sản”.

Bản kê khai phải được gửi trước cho các thành phần chủ chốt, như Ban Thanh tra nhân dân, để nghiên cứu. Mọi câu hỏi và phần giải trình phải được ghi rõ trong biên bản, làm căn cứ pháp lý quan trọng phục vụ công tác xác minh, kiểm tra khi cần thiết.

Hình thức công khai bản kê khai tài sản bằng cách niêm yết tại trụ sở cơ quan khiến người dân - chủ thể giám sát quan trọng nhất - khó tiếp cận, vì họ không được tự do ra vào cơ quan nhà nước. Theo ông, cách làm này có thực chất và khả thi trong việc phát huy quyền giám sát của nhân dân hay không?

- Để việc công khai bản kê khai tài sản thực sự hiệu quả, tôi cho rằng cần thay đổi địa điểm niêm yết. Cụ thể, bản kê khai nên được niêm yết đồng thời tại hai nơi: tại cơ quan nơi cán bộ công tác để đồng nghiệp giám sát, và tại nơi cư trú của cán bộ (như nhà văn hóa thôn, bản, tổ dân phố) để người dân có điều kiện trực tiếp theo dõi.

Niêm yết tại nơi cư trú giúp hàng xóm và cộng đồng dân cư giám sát đời sống thực của cán bộ một cách hiệu quả. Trong khi đồng nghiệp tại cơ quan có thể không biết việc cán bộ xây nhà khang trang, con cái đi du học hay các khoản chi tiêu khác, người dân nơi cư trú thường nắm rõ đời sống thực tế, từ nhà cửa, phương tiện đến lối sống của cán bộ. Nhờ đó, họ có thể so sánh, đối chiếu giữa tài sản kê khai trên giấy và thực tế một cách chính xác.

Bên cạnh đó, việc công khai tại nơi cư trú cần kèm theo cơ chế tiếp nhận phản hồi trực tiếp. Tại các điểm niêm yết, cần công khai số điện thoại đường dây nóng của cơ quan Thanh tra hoặc Ủy ban Kiểm tra, cùng địa chỉ email hoặc hòm thư góp ý để người dân dễ dàng phản ánh thông tin. Quan trọng nhất là đảm bảo tuyệt đối an toàn và bảo mật cho người cung cấp thông tin, giúp họ yên tâm thực hiện quyền giám sát mà không chịu áp lực hay rủi ro.

Nhiều ý kiến cho rằng phải xử lý nghiêm những trường hợp kê khai tài sản không đúng và cần có chế tài cụ thể hơn về việc này, thưa ông?

- Qua thực tế các vụ việc gần đây, có thể thấy chế tài xử lý hiện hành chưa đủ sức răn đe. Việc xử lý kỷ luật, thậm chí bãi nhiệm hoặc cách chức là cần thiết, nhưng vẫn chưa tương xứng, nên cần nghiên cứu tăng nặng chế tài.

Đối với hành vi kê khai gian dối, tùy theo mức độ và hậu quả, cần áp dụng chế tài nghiêm khắc hơn. Đặc biệt, với hành vi tẩu tán tài sản không minh bạch, cần xem xét xử lý hình sự để bảo đảm tính răn đe và tạo bước đột phá trong kiểm soát quyền lực.

Khi thực hiện công khai, việc niêm yết tại nơi cư trú nhằm minh bạch hóa để phòng, chống tham nhũng. Đồng thời, công khai cần được thực hiện ở mức cho phép và theo lộ trình, bảo vệ quyền riêng tư, bí mật đời tư của công dân theo quy định của Hiến pháp, đồng thời tránh rủi ro trộm cắp tài sản.

Vậy theo ông, đâu là giải pháp để việc kê khai tài sản và công khai tài sản không hình thức trong các cơ quan hiện nay?

- Tôi đề xuất 9 giải pháp.

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế về xử lý tài sản không giải trình được nguồn gốc: đây là mấu chốt của mấu chốt. Dù phát hiện tài sản tăng thêm bất minh, nhưng nếu không có cơ chế pháp lý mạnh, như: áp dụng biện pháp thu thuế thu nhập cá nhân rất cao, hoặc xem xét tịch thu nếu không chứng minh được tính hợp pháp thì việc kê khai chỉ là hình thức.

Thứ hai, công nghệ và liên thông dữ liệu là “xương sống” cho việc kiểm soát dòng tiền: cần xây dựng và làm sạch cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản và thu nhập, chấm dứt việc kê khai trên giấy và lưu trữ phân tán. Hệ thống này nên được số hóa, tập trung toàn quốc và bảo mật, do một cơ quan đầu mối quản lý, ví dụ như Thanh tra Chính phủ.

Đồng thời, cơ sở dữ liệu này phải liên thông với các hệ thống quan trọng khác như đất đai, thuế, ngân hàng, đăng ký kinh doanh, đăng ký phương tiện… Nhờ đó, hệ thống có thể tự động đối chiếu và cảnh báo những điểm mâu thuẫn hoặc bất thường, tăng cường hiệu quả giám sát và kiểm soát dòng tiền.

Thứ ba, tăng tỷ lệ và nâng cao chất lượng xác minh: Xác minh “phải đi trước” “công khai” một bước. Cần tăng mạnh tỷ lệ xác minh ngẫu nhiên hàng năm, hiện đang còn thấp. Quan trọng hơn, phải chuyển từ việc “xác minh ngẫu nhiên chủ yếu” sang xác minh trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào các lĩnh vực và vị trí nhạy cảm, dễ phát sinh tham nhũng như quản lý đất đai, đầu tư xây dựng, tài chính, đồng thời chú trọng các trường hợp có đơn thư tố cáo hoặc phản ánh từ dư luận.

Thứ tư, thu hẹp triệt để các giao dịch bằng tiền mặt: phải “bịt” các giao dịch giá trị lớn (mua bán bất động sản, ô tô, hàng xa xỉ) bằng tiền mặt, khi đó việc kiểm soát dòng tiền và tham nhũng sẽ được ngăn chặn hiệu quả. Phải bắt buộc thanh toán không dùng tiền mặt cho các giao dịch có giá trị lớn.

- Thứ năm, xây dựng chặt chẽ luật hóa lớp lá chắn để chế tài đủ sức răn đe: việc kê khai không trung thực, kê khai chậm, hoặc không giải trình hợp lý phải bị xử lý nghiêm khắc, không chỉ là "phê bình", "rút kinh nghiệm" mà phải gắn với các hình thức kỷ luật cụ thể (cảnh cáo, cách chức, cho thôi việc) và chặn đứng con đường thăng tiến của cán bộ vi phạm. Cần tiếp tục được rà soát, bổ sung chặt chẽ lá chắn pháp lý, để khắc phục những kẽ hở, đặc biệt là về chế tài và cơ chế xác minh.

Thứ sáu, mở rộng phạm vi công khai một cách hợp lý và hiệu quả: phải công khai rộng rãi hơn đến nơi cư trú (thôn, bản, tổ dân phố) và tăng cường sự giám sát thực chất của Mặt trận Tổ quốc, báo chí và nhân dân.

Thứ bảy, cơ chế bảo vệ và khen thưởng người tố cáo: phải có cơ chế hữu hiệu để bảo vệ an toàn tuyệt đối cho người dân, đồng nghiệp, và cả doanh nghiệp khi họ đứng ra cung cấp thông tin, tố cáo về sự thiếu trung thực trong kê khai tài sản của cán bộ.

Thứ tám, tăng cường hợp tác quốc tế trong thu hồi tài sản: đối với các tài sản đã bị tẩu tán ra nước ngoài, cần đẩy mạnh việc ký kết và thực thi các hiệp định tương trợ tư pháp để phong tỏa và thu hồi tài sản.

Thứ chín, cần thành lập một bộ phận chuyên trách độc lập thuộc Thanh tra Chính phủ hoặc Quốc hội để giám sát việc kê khai tài sản. Một cơ quan độc lập, có đủ thẩm quyền và nguồn lực, sẽ giúp công tác xác minh được khách quan, chủ động và hiệu quả hơn, thoát khỏi sự nể nang, né tránh trong nội bộ cơ quan, đơn vị.

Tôi nhấn mạnh, minh bạch tài sản là "thuốc thử" cho sự liêm chính của cán bộ và là công cụ sắc bén để phòng ngừa tham nhũng. Đây là một cuộc đấu tranh lâu dài, phức tạp, đòi hỏi sự quyết tâm chính trị cao nhất và các giải pháp phải thực sự đi vào thực chất, thay vì chỉ dừng lại ở bề nổi.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!

Nội dung: Nguyễn Dương, Nguyễn Nhàng

Thiết kế: Tuấn Nghĩa

31/10/2025 - 19:28

Nguồn: https://dantri.com.vn/thoi-su/de-ke-khai-tai-san-cua-can-bo-khong-hinh-thuc-ky-cuoi-can-so-hoa-tai-san-20251031124336347.htm