Doanh nghiệp gạo kẹt vốn, nông dân lo thua lỗ vì giá lúa giảm sâu

Không chỉ Philippines và Indonesia đẩy mạnh sản xuất lương thực nhằm tự chủ nguồn cung, mà Ấn Độ cũng gia tăng xuất khẩu, khiến thị trường gạo toàn cầu cạnh tranh gay gắt hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh đó, ngành gạo Việt Nam đang chịu “áp lực kép” khi giá lúa giảm sâu, nông dân đối mặt nguy cơ thua lỗ, còn doanh nghiệp lại khó khăn vì chưa được hoàn thuế VAT, dẫn đến thiếu vốn để thu mua và dự trữ hàng.

Doanh nghiệp lương thực “áp lực chồng áp lực”

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), cho biết năm 2025 là một năm nhiều khó khăn với ngành lương thực. Đầu năm, xuất khẩu gạo đạt kết quả khả quan. Tính đến ngày 15/10, Việt Nam đã xuất khẩu hơn 7 triệu tấn gạo, trị giá hơn 3,58 tỷ USD. Với tiến độ này, khả năng xuất khẩu cả năm 2025 có thể đạt mốc 8 triệu tấn, vượt Thái Lan để giữ vững vị trí thứ hai toàn cầu.

Tuy nhiên, con số này vẫn giảm 1 triệu tấn so với năm 2024, phản ánh bức tranh thị trường nhiều thách thức. “Khó khăn lớn nhất hiện nay là giá lúa gạo xuống rất thấp - mức thấp nhất trong nhiều năm trở lại đây”, ông Nam nhấn mạnh.

Doanh nghiệp gạo kẹt vốn, nông dân lo thua lỗ vì giá lúa giảm sâu - 1 — Công nhân bốc dỡ gạo tại một nhà máy tại Đồng Tháp (Ảnh: Trần Mạnh).

Theo Chủ tịch VFA, nguyên nhân chính khiến giá gạo giảm là do Philippines - thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam tạm ngừng nhập khẩu , chưa rõ thời điểm mở lại. Một số thông tin cho biết có thể đến 1/12 Philippines mới quay lại thị trường, song hiện tại doanh nghiệp và nông dân đều gặp khó.

“Giá lúa đã giảm rất thấp, chỉ khoảng 5.000 đồng/kg. Mức giá này tuy nông dân còn có lời nhưng lợi nhuận rất thấp. Nếu Philippines tiếp tục đóng cửa, vụ Đông Xuân 2025-2026 sẽ cực kỳ khó khăn”, ông Nam nói.

Ngoài vấn đề giá, doanh nghiệp gạo đang gặp trở ngại nghiêm trọng về vấn đề hoàn thuế giá trị gia tăng (VAT). Chủ tịch VFA cho biết đến nay, chưa có doanh nghiệp nào trong Hiệp hội được hoàn thuế, trong khi các khoản thuế chưa được hoàn đang chiếm tỷ lệ lớn trong dòng vốn của họ.

“Chậm hoàn thuế khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khi thực hiện hợp đồng giao hàng, đặc biệt với Philippines. Các hợp đồng đã ký nhưng chưa giao được do họ tạm ngừng nhập, dẫn đến tồn kho của các doanh nghiệp bán hàng đi Philippines cao”, ông Nam thông tin.

Trong bối cảnh giá lúa đang thấp, việc mua vào tạm trữ là giải pháp tốt để hỗ trợ nông dân và giữ giá lúa không tiếp tục rớt, nhưng các doanh nghiệp lại không đủ vốn. “Nếu có vốn, doanh nghiệp có thể mua vào để giữ giá và chờ cơ hội bán ra. Nhưng khi chưa được hoàn thuế, hàng tồn kho tăng mà vốn bị đọng, thì rủi ro là rất lớn. Gạo lại là mặt hàng không thể để lâu, đây là bài toán nan giải cho toàn ngành”, ông nói thêm.

Thông tin về Hội nghị sơ kết 9 tháng của VFA, ông Nam cho biết hầu hết các hội viên đều tỏ ra lo ngại về tình trạng hoàn thuế chậm và mong chính phủ sớm có hướng giải quyết. “Nếu tiếp tục kéo dài, các nhà xuất khẩu sẽ gặp rất nhiều khó khăn”, ông Nam cảnh báo.

Cạnh tranh gay gắt từ các nước trong khu vực

Trong khi đó, Philippines và Indonesia - hai thị trường nhập khẩu lớn của Việt Nam đang có xu hướng tăng sản xuất trong nước, hướng tới giảm phụ thuộc nhập khẩu. Đây là yếu tố làm gia tăng sức ép cạnh tranh đối với gạo Việt Nam.

Mặc dù trong tháng 10/2025, Việt Nam gần như dừng xuất khẩu sang Philippines, nhưng lượng xuất bình quân các tháng vẫn đạt khoảng 500.000 tấn/tháng, nhờ vào việc đa dạng hóa thị trường.

Doanh nghiệp gạo kẹt vốn, nông dân lo thua lỗ vì giá lúa giảm sâu - 2 — Bốc dỡ và vận chuyển gạo tại một doanh nghiệp ở Đồng Tháp (Ảnh: Huân Trần).

Đặc biệt, thị trường Trung Quốc đã tăng nhập khẩu gần gấp 3 lần so với cùng kỳ năm trước, trong khi châu Phi nổi lên là khu vực tiềm năng. Nếu trước đây các nước châu Phi chỉ mua gạo Việt Nam trong quý II và quý III, thì năm nay họ đã mua sớm và vẫn tiếp tục nhập, cho thấy hạt gạo Việt ngày càng được ưa chuộng.

“Một số nước như Ghana tăng nhập gấp đôi so với năm ngoái. Việt Nam cũng đã ký biên bản ghi nhớ với Senegal, chương trình đang được triển khai. Nếu được thực hiện tốt, đây sẽ là cơ hội hỗ trợ giá gạo. Song, xuất khẩu sang châu Phi vẫn còn rủi ro về thanh toán và vận chuyển thì phụ thuộc nhiều vào điều kiện tàu biển”, ông Nam cho biết.

Mở rộng thị trường - hướng đi chiến lược

VFA kỳ vọng các chương trình hợp tác G2G (chính phủ - chính phủ) sẽ mở ra cánh cửa mới cho gạo Việt Nam. Gần đây, chính phủ đã ký kết hợp đồng xuất khẩu gạo với Bangladesh, và đang thúc đẩy các thỏa thuận tương tự với Senegal.

Trong các cuộc làm việc với Brazil, Việt Nam cũng đề nghị nước này mở cửa thị trường cho gạo. Hoặc Nhật Bản, dù gạo nhập vào thị trường này phải chịu thuế lên đến 400% - song vẫn có thể cạnh tranh về giá so với gạo Nhật. Đặc biệt, thị trường Nhật Bản là mục tiêu dài hạn của ngành gạo Việt Nam. Tuy nhiên, đây là thị trường có rào cản kỹ thuật rất cao, đòi hỏi Việt Nam phải nâng cao chất lượng, quy chuẩn sản xuất và kiểm nghiệm.

“Cơ hội của ngành lương thực vẫn rất lớn. Vấn đề là chúng ta mở cửa như thế nào, phối hợp ra sao giữa chính phủ, doanh nghiệp và các chương trình xúc tiến thương mại để khi mở rộng thị trường, rủi ro thấp mà giá gạo Việt vẫn giữ được sức cạnh tranh”, ông Nam nhấn mạnh.

Theo đánh giá của VFA, nhu cầu tiêu thụ gạo toàn cầu vẫn tăng, đặc biệt là dòng gạo thơm, gạo chất lượng cao - trong đó gạo ST25 của Việt Nam đang được ưa chuộng trên thị trường toàn cầu, nhất là trong cộng đồng Việt kiều. Điều này chứng tỏ thương hiệu gạo Việt Nam đã có chỗ đứng, song để tận dụng tốt cơ hội, cần có sự đồng hành từ chính sách tài chính - thuế nhằm giúp doanh nghiệp giữ được năng lực cạnh tranh.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/doanh-nghiep-gao-ket-von-nong-dan-lo-thua-lo-vi-gia-lua-giam-sau-20251027202523598.htm