Độc đáo thú chơi đồ đá cổ

Từ đam mê tìm hiểu, khám phá giá trị văn hóa của những hiện vật đá cổ, anh Nguyễn Cảnh Dương, xóm 4, xã Trung Thành (Vụ Bản) đã dành nhiều thời gian, tâm huyết, rong ruổi khắp trong Nam ngoài Bắc để sưu tầm, lưu giữ và sắp đặt hàng trăm món đồ đá cổ thuần Việt. Với anh, mỗi phiến đá không chỉ mang dấu ấn của bàn tay nghệ nhân xưa mà còn là một phần ký ức văn hóa, cần được gìn giữ và lan tỏa trong đời sống hôm nay.

Anh Nguyễn Cảnh Dương, xóm 4, xã Trung Thành (Vụ Bản) với bộ sưu tập đồ đá cổ.

Tuổi thơ của anh Dương gắn liền với những buổi tìm kiếm những viên đá đẹp, độc đáo và được anh cất giữ cẩn thận, trở thành nguồn cảm hứng lớn dần theo năm tháng. Những năm 2010, khi phong trào chơi sinh vật cảnh phát triển mạnh, anh dồn toàn bộ vốn liếng đầu tư vào cây xanh. Tuy nhiên, sau thời gian ngắn sôi động, thị trường thoái trào khiến anh thua lỗ hàng trăm triệu đồng. Cú ngã đầu đời ấy đưa anh trở về với niềm yêu thích ngày nhỏ - đá. Nhưng lần này không còn là những viên đá nhặt bên đường, mà là những hiện vật đá cổ, nơi kết tinh của lịch sử, nghệ thuật và văn hóa dân gian. Anh bắt đầu dành nhiều thời gian để tìm hiểu về các loại đá, kỹ thuật chế tác truyền thống, biểu tượng chạm khắc và ý nghĩa văn hóa, tâm linh ẩn chứa trong từng tác phẩm.

Dấu mốc đáng nhớ trong hành trình sưu tầm của anh Dương là năm 2018 khi tình cờ được giới thiệu đến xem một chiếc bể đá cổ đặt trong sân một gia đình tại thành phố Nam Định. Chiếc bể làm từ đá xanh nguyên khối, nặng 400kg, cao 0,45m, dài 1,02m, rộng 0,6m. Các mặt được chạm khắc tinh xảo: mặt trước là phong cảnh Huế; hai mặt bên chạm sen vịt, sen quy; mặt sau chạm phượng đạp mây. Dù thời gian phủ lên bề mặt lớp rêu phong nhưng các chi tiết vẫn rõ nét, sắc sảo. Nhận ra giá trị văn hóa của hiện vật, anh Dương kiên trì nhiều lần đến tìm hiểu và thuyết phục, cuối cùng đã mua lại được chiếc bể quý giá. Đây chính là món đồ đá cổ đầu tiên trong bộ sưu tập - mở đầu cho hành trình bền bỉ và say mê suốt những năm sau đó. Từ kết quả ban đầu, anh Dương bắt đầu đi khắp các tỉnh, từ miền Trung vào đến miền Nam để sưu tầm những món đồ đá độc lạ, cổ kính. Anh cho biết: “Đa số những món đồ quý thuộc sở hữu của những gia đình có điều kiện và am hiểu hiện vật. Họ không dễ dàng bán lại cho ai nếu người mua chỉ vì lợi nhuận. Phải thực sự có đam mê, có hiểu biết và thiện chí thì mới thuyết phục được họ”. Nhờ mối duyên ấy, đến nay anh đã sở hữu hơn 100 món đồ đá cổ, đa số là đồ có giá trị văn hóa, lịch sử cao và được đánh giá rất quý hiếm. Điều đặc biệt là tất cả đều là đồ đá thuần Việt.

Theo anh Dương, đá cổ Việt Nam chủ yếu làm từ ba loại: đá nhồi ở Thanh Hóa với đặc tính mịn, dễ chế tác, ten đá đẹp; đá xanh Ninh Vân (Ninh Bình) rất cứng, khó chạm khắc nhưng lâu xuống ten; đá sa thạch ở Huế mềm, dễ tạo hình và khó bị bào mòn. Các món đồ thể hiện nét thuần Việt qua những chi tiết chạm khắc như tứ linh, tứ quý, hoa thị, hoa sen, cảnh sinh hoạt của người nông dân... Trong bộ sưu tập có nhiều hiện vật tiêu biểu. Đầu tiên phải kể đến đôi voi đá thời Nguyễn, cao 0,74m, dài 0,74m, rộng 0,31m. Đây là đôi voi từng được đặt trong cung Diên Thọ ở Huế. Sau nhiều biến cố lịch sử, đôi voi bị thất lạc và được một người sưu tầm giữ lại. Ngay khi nắm được thông tin, anh Dương đã liên hệ, thẩm định niên đại và xác định đúng giá trị lịch sử. Đôi voi vừa có tác dụng trang trí, vừa là vật phẩm phong thủy trong cung đình. Một món khác là bể đá dáng Huế sưu tầm tại Nghệ An. Mặt trước bể khắc bài thơ Đường ngụ ý viết về tình bạn tri âm giữa Bá Nha và Tử Kỳ. Một bên bể khắc hình quả đào, bên còn lại khắc quả phật thủ, cạnh bể khắc hình cánh dơi - những biểu tượng mang ý nghĩa trường thọ, phúc lộc. Bể được làm từ đá xanh nguyên khối, chạm khắc tinh vi, hiện được định giá hàng tỷ đồng. Bộ bàn ghế đá anh sưu tầm tại Ninh Bình năm 2023 rất độc đáo. Bàn đá làm từ đá nhồi, mặt phẳng, không chạm khắc, nhưng phần mặt dưới tạo tác nấc bậc công phu. Sáu chiếc ghế đá đục hoa văn ở thân, mặt ghế chạm trống đồng và bông sen - hai biểu tượng truyền thống của văn hóa Việt. Trong các hiện vật lớn, sập đá thời Nguyễn là một trong những món ấn tượng nhất. Sập có chiều dài 2,26m, rộng 1,86m, làm từ đá Ninh Vân nguyên khối. Anh Dương cho biết thêm: Khi sưu tầm được sập tại Nam Định, gia chủ xác định sẽ không bán nên đã cho đặt sập ngay từ khi đổ móng xây nhà. Sau này, anh phải rất vất vả mới vận chuyển được ra ngoài vì cửa quá hẹp. Quá trình di dời phải dùng máy nâng, đo từng centimet, bọc từng cạnh đá để tránh va đập, đảm bảo an toàn tuyệt đối. Đây được cho là một trong những sập đá lớn nhất cả nước hiện nay. Bên cạnh đó, trong bộ sưu tập của anh còn có mâm bồng đá - một kiệt tác thể hiện sự tinh xảo của người thợ xưa. Mâm rất mỏng, lòng khắc chữ Thọ, viền chạm cánh hoa sen. Mâm thường dùng trong các nghi lễ hoàng cung thời Nguyễn để đựng hoa quả, phẩm vật tế lễ. Dù nhỏ, nhưng theo các nhà sưu tầm, đây là hiện vật đá có giá trị cao về tạo hình và văn hóa tâm linh.

Tất cả các hiện vật được anh Dương sắp xếp công phu trong không gian ngôi nhà gỗ cổ hơn 100 tuổi. Khoảng sân rộng lát gạch cổ, xen kẽ các bể đá, chậu đá, sập đá, cây cảnh lâu năm. Trong một góc sân, đôi thống đá xưa được cải biến thành bồn trồng sen. Sự kết hợp khéo léo này khiến mỗi gốc cây, mỗi tảng đá trong sân nhà anh Dương giống như một tác phẩm sắp đặt nghệ thuật, vừa hữu dụng vừa mang đậm hơi thở hoài cổ. Những khối đá thô mộc qua bao năm tháng bỗng trở nên duyên dáng dưới bàn tay sắp xếp của người chơi, làm sống dậy hồn xưa giữa không gian hiện tại. Nhiều người lần đầu đến thăm không khỏi bất ngờ và xúc động. Một số người đặt tên cho ngôi nhà anh Dương là “bảo tàng đá dân gian thu nhỏ”. Tại đây, người già thấy lại ký ức tuổi thơ, người trẻ hiểu thêm về lịch sử, văn hóa qua từng món đồ cụ thể. Chính sự kết nối ấy đã khiến thú chơi của anh Dương không chỉ dừng lại ở niềm đam mê cá nhân, mà còn góp phần lan tỏa tinh thần gìn giữ di sản.

Bài và ảnh: Viết Dư

 

Nguồn: https://baonamdinh.vn/van-hoa-nghe-thuat/202505/doc-dao-thu-choi-do-da-co-35c54c2/