Đồng bào Mông ở Pà Cò thoát nghèo nhờ 'báu vật' trăm tuổi

TPO - Ở độ cao trên 1.200 mét so với mực nước biển, xã Pà Cò (tỉnh Phú Thọ) quanh năm mây phủ, khí hậu mát mẻ, là nơi lý tưởng để giống chè Shan tuyết sinh trưởng. Nơi đây hiện còn lưu giữ khoảng 1.300 cây chè Shan tuyết cổ thụ, nhiều cây có tuổi đời hàng trăm năm, được ví như “báu vật” của núi rừng và là niềm tự hào của đồng bào Mông.

Báo Tiền Phong•24/09/2025

Cây chè giúp người dân Pà Cò có cuộc sống ấm no.

Từ sản vật truyền thống đến “vàng xanh” của núi rừng

Người dân Pà Cò vẫn truyền tai nhau câu chuyện về loài chim Phượng Hoàng mỏ vàng từng ăn quả chè trên núi cao, khi bay qua vùng đất này đã làm rơi hạt giống, để rồi từ đó mọc thành rừng chè Shan tuyết bạt ngàn. Không ai biết chính xác những gốc chè có từ bao giờ, chỉ biết rằng chúng đã ở đó từ rất lâu, gắn bó với cuộc sống của bao thế hệ.

Ông Sồng A Tếnh, xóm Pà Cò 1 cho biết: “Cây chè đã ở đây từ thời cha ông, thân cây to bằng vòng tay người lớn, loang lổ dấu vết thời gian. Tôi chăm sóc, cắt tỉa tạo tán, nên mỗi vụ thu hoạch, một cây cho năng suất tương đương hàng chục gốc chè trồng mới”.

Với đồng bào Mông, cây chè không chỉ mang lại thu nhập mà còn là ký ức tuổi thơ, là nét văn hóa bản làng. Ông Phàng A Gàng ở xóm Chà Đáy nhớ lại: “Khi tôi còn nhỏ, những cây chè này đã sừng sững ở đó. Tuổi thơ chúng tôi là những lần theo cha mẹ trèo cây hái búp, rồi quây quần bên chảo gang sao chè thủ công. Vị chát ngọt của trà đã ngấm vào máu thịt, thành hương vị quê hương”.

Xã Pà Cò hiện có 1.300 cây chè cổ thụ hơn 100 năm tuổi.

Những gốc chè cổ thụ thân cành phủ rêu phong, không cần chăm bón cầu kỳ, cứ lặng lẽ vươn mình trong sương núi, hấp thụ tinh hoa đất trời để rồi cho ra những búp chè Shan tuyết hảo hạng, mang vị chát dịu và ngọt sâu rất riêng.

Trước kia, chè Shan tuyết chủ yếu được người dân hái và sao chè bán thủ công. Nhưng 5 năm trở lại đây, giá trị của loại chè này đã được nhìn nhận một cách bài bản và chiến lược hơn. Sự vào cuộc của địa phương, doanh nghiệp đã tạo ra bước ngoặt quan trọng, trong việc bao tiêu sản phẩm chè. Đặc biệt, tại địa phương doanh nghiệp xây dựng nhà máy chế biến với công suất 5 tấn búp tươi mỗi ngày, hình thành chuỗi liên kết bao tiêu sản phẩm cho bà con.

Nhờ vậy, cây chè cổ thụ không còn chỉ là cây trồng truyền thống, mà đã trở thành nguồn thu nhập đáng kể, góp phần nâng cao đời sống người dân. Cùng với đó, diện tích chè trồng mới cũng được mở rộng 80 héc ta, tạo thế đứng vững chắc hơn cho thương hiệu chè Shan tuyết Pà Cò.

Theo bà Giàng Y Dua, Chủ tịch Hội Nông dân xã Pà Cò, điều kiện tự nhiên nơi đây tạo nên hương vị đặc biệt cho chè Shan tuyết. “Chất lượng chè phụ thuộc nhiều vào độ cao và khí hậu. Pà Cò có điều kiện lý tưởng để cho ra những sản phẩm hảo hạng, mang hương vị đậm đà không nơi nào có được”, bà Dua chia sẻ.

Hướng đi bền vững từ bảo tồn đến du lịch trải nghiệm

Năm 2019, sản phẩm chè Shan tuyết Pà Cò được chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh. Đây được xem là tấm vé thông hành quan trọng giúp thương hiệu chè Pà Cò vươn ra thị trường lớn, khẳng định vị thế và giá trị sản phẩm bản địa.

Nhận thức rõ tiềm năng to lớn của rừng chè cổ, chính quyền và người dân Pà Cò đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị công nhận quần thể chè Shan tuyết là Cây Di sản Việt Nam. Ông Sùng A Chênh, Bí thư Đảng ủy xã Pà Cò, cho rằng: “Việc được công nhận không chỉ có ý nghĩa về bảo tồn nguồn gen quý, mà còn là bước đi chiến lược để xây dựng Pà Cò thành một điểm đến du lịch độc đáo, hấp dẫn trên bản đồ du lịch Tây Bắc”.

Thực tế, những năm gần đây, rừng chè trăm tuổi đã trở thành điểm dừng chân thú vị trong các tour “săn mây” ở Pà Cò. Du khách đến đây không chỉ để thưởng trà nóng hổi trong không gian bảng lảng sương mây, mà còn được tự tay hái những búp chè non, tham gia quy trình sao chè cùng người dân.

Mô hình du lịch nông nghiệp này mang lại nhiều giá trị: giúp du khách có trải nghiệm chân thực, giúp người dân có thêm sinh kế, và cũng là cách quảng bá sống động nhất cho văn hóa, sản vật của địa phương.

Rừng chè Shan tuyết cổ thụ ở Pà Cò là sự kết tinh của thiên nhiên và công sức gìn giữ qua bao thế hệ. Hàng trăm năm trôi qua, những gốc chè vẫn âm thầm đứng đó, vừa nuôi dưỡng đời sống vật chất, vừa là chứng nhân lịch sử, lưu giữ bản sắc văn hóa người Mông.

“Ngày nay, khi kinh tế thị trường mở ra nhiều cơ hội, việc đánh thức, phát huy tiềm năng, giá trị của cây chè là con đường để đồng bào Mông ở xã Pà Cò phát triển bền vững. Cây chè không chỉ đưa người dân thoát nghèo, mà có thể giúp họ làm giàu ngay trên chính mảnh đất quê hương”, ông Sùng A Chênh nói.