Du lịch cộng đồng – “mỏ vàng mềm” giúp vùng dân tộc thiểu số bứt phá và giảm nghèo bền vững

Trong những năm gần đây, du lịch cộng đồng đang dần trở thành một trong những hướng đi quan trọng giúp các địa phương thuộc vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi phát triển kinh tế, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Không chỉ góp phần quảng bá bản sắc văn hóa, bảo tồn di sản truyền thống, du lịch cộng đồng còn mở ra lối đi mới cho giảm nghèo bền vững. Nhờ đó, nhiều bản làng vốn nghèo khó đang từng bước chuyển mình trở thành điểm đến văn hóa – sinh thái hấp dẫn.

Tiềm năng giàu có từ bản sắc và thiên nhiên

Việt Nam có 54 dân tộc anh em, mỗi dân tộc sở hữu kho tàng văn hóa độc đáo: từ kiến trúc nhà sàn, lễ hội, âm nhạc dân gian, trang phục, ẩm thực, cho đến các nghề thủ công truyền thống. Những giá trị này không thể sao chép và chính là "tài sản mềm" tạo sức hút mạnh mẽ đối với du khách trong và ngoài nước.

Các vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa còn giữ được vẻ đẹp thiên nhiên nguyên sơ

Cùng với đó, các vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa còn giữ được vẻ đẹp thiên nhiên nguyên sơ: ruộng bậc thang, thác nước, rừng già, sông suối, cao nguyên đá, bản làng cổ… Đây là nguồn tài nguyên vô giá cho phát triển các loại hình du lịch sinh thái, trekking, du lịch trải nghiệm hay du lịch nông nghiệp.

Nhiều đánh giá cho thấy, nếu được đầu tư bài bản, du lịch cộng đồng tại vùng dân tộc thiểu số có thể trở thành một trong những ngành mũi nhọn, đóng góp lớn vào thu nhập của người dân.

Khác với mô hình du lịch truyền thống, du lịch cộng đồng đặt người dân vào vị trí trung tâm. Người dân không chỉ là người cung ứng dịch vụ mà còn là chủ thể bảo tồn văn hóa. Mỗi hộ gia đình có thể cung cấp các dịch vụ như homestay, ẩm thực, hướng dẫn trải nghiệm, trình diễn văn hóa, cho thuê trang phục hay bán sản phẩm thủ công.

Đối với các gia đình vùng cao, nguồn thu từ du lịch có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Chỉ bằng việc sửa sang lại nhà cửa thành homestay, tổ chức bữa ăn truyền thống hay hướng dẫn trải nghiệm thu hoạch nông sản, người dân đã có thể tạo thêm thu nhập từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng mỗi tháng.

Không ít địa phương cho biết, sau khi có du khách đến, đời sống của người dân thay đổi rõ rệt. Các hộ trước đây nằm trong diện nghèo nay trở thành hộ khá nhờ làm du lịch, nuôi trồng sản phẩm sạch hoặc bán đồ thủ công.

Giữ gìn văn hóa – chìa khóa để phát triển bền vững

Một trong những giá trị lớn nhất của du lịch cộng đồng là góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa. Du khách đến vùng cao không chỉ để ngắm cảnh mà còn muốn được hòa mình vào đời sống văn hóa bản địa: nghe khèn, múa xòe, xem dệt thổ cẩm, ăn món truyền thống hay tham gia lễ hội.

Khi văn hóa trở thành nguồn thu nhập, người dân sẽ càng có ý thức bảo tồn. Thanh niên học lại nghề của cha ông để trình diễn cho khách, phụ nữ giữ gìn nghề dệt, nghề làm nhạc cụ truyền thống. Những bài hát, điệu múa từng đứng trước nguy cơ mai một nay được khôi phục.

Du lịch cộng đồng không chỉ làm giàu về kinh tế mà còn gìn giữ những giá trị tinh thần quan trọng của mỗi cộng đồng

Như vậy, du lịch cộng đồng không chỉ làm giàu về kinh tế mà còn gìn giữ những giá trị tinh thần quan trọng của mỗi cộng đồng.

Một xu hướng đang nổi bật trong phát triển du lịch cộng đồng là gắn du lịch với sản xuất hàng hóa. Nhiều địa phương đã xây dựng mô hình "mỗi bản một sản phẩm", gắn sản phẩm OCOP với các tour du lịch.

Du khách không chỉ tham quan mà còn được trải nghiệm trồng rau, hái chè, thu hoạch dược liệu, làm sản phẩm thủ công. Những sản phẩm này sau đó được bán ngay tại điểm du lịch, giúp tăng giá trị và quảng bá thương hiệu địa phương.

Việc tổ chức tour trải nghiệm còn giúp người dân bán được nông sản tươi, đồng thời mở cơ hội ký kết hợp đồng với doanh nghiệp phân phối. Đây là mô hình kết hợp "hai trong một": vừa làm du lịch, vừa tiêu thụ sản phẩm, tạo thu nhập kép cho hộ dân.

Du lịch cộng đồng có tác động xã hội rất lớn, đặc biệt đối với phụ nữ và thanh niên – hai nhóm thường ít có cơ hội việc làm ở vùng núi. Khi tham gia làm homestay, nấu ăn, hướng dẫn du khách hoặc trình diễn văn hóa, phụ nữ dân tộc thiểu số có nguồn thu ổn định và được nâng cao kỹ năng giao tiếp, kỹ năng quản lý.

Thanh niên vùng cao, thay vì rời quê đi làm việc xa nhà, nay có thể trở thành hướng dẫn viên bản địa, quản lý homestay, làm dịch vụ vận chuyển, bán hàng hoặc khởi nghiệp từ chính thế mạnh quê hương. Điều này giúp hạn chế tình trạng lao động trẻ di cư và giữ gìn nguồn nhân lực tại chỗ.

Nhiều địa phương đã triển khai các lớp tập huấn kỹ năng làm du lịch

Dù có tiềm năng lớn, du lịch cộng đồng vẫn đang đối mặt với một số khó khăn như hạ tầng chưa đồng bộ, đường sá xuống cấp, nhà vệ sinh không đảm bảo, dịch vụ lưu trú chưa chuyên nghiệp hoặc thiếu sản phẩm đặc thù.

Một số bản làng chưa có kỹ năng đón khách, thiếu công tác truyền thông hoặc chưa biết cách sử dụng mạng xã hội để quảng bá sản phẩm. Đây là những hạn chế khiến du lịch cộng đồng chưa phát triển hết tiềm năng.

Để khắc phục, nhiều địa phương đã triển khai các lớp tập huấn kỹ năng làm du lịch: đón khách, nấu ăn, chuẩn bị phòng, quảng bá sản phẩm, giao tiếp cơ bản bằng ngoại ngữ. Đồng thời, đầu tư các công trình như nhà văn hóa, bãi đỗ xe, điểm check-in, hệ thống thu gom rác thải… nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ.

Mục tiêu lớn nhất của du lịch cộng đồng vẫn là nâng cao thu nhập nhưng đi đôi với bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường. Do đó, các địa phương đang chú trọng phát triển theo mô hình "du lịch xanh", khuyến khích sử dụng vật liệu tự nhiên, hạn chế rác thải nhựa, giữ gìn cảnh quan và tôn trọng phong tục địa phương.

Bên cạnh đó, chính quyền và doanh nghiệp được khuyến khích hợp tác với cộng đồng, chia sẻ lợi ích công bằng, tránh tình trạng phát triển ồ ạt gây phá vỡ văn hóa bản địa.

Nguồn: https://bvhttdl.gov.vn/du-lich-cong-dong-mo-vang-mem-giup-vung-dan-toc-thieu-so-but-pha-va-giam-ngheo-ben-vung-2025120315313581.htm