1. Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, vai trò của đội ngũ cán bộ trí thức nói chung, cán bộ nghiên cứu khoa học, công nghệ (KH-CN) nói riêng, ngày càng trở nên quan trọng. Đảng ta đã luôn quan tâm đến việc xây dựng đội ngũ trí thức phục vụ phát triển đất nước. Hội nghị Trung ương 7 khóa X ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 6-8-2008, “Về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” (Nghị quyết số 27-NQ/TW), trong đó khẳng định rõ quan điểm, chủ trương và các nhiệm vụ, giải pháp xây dựng đội ngũ trí thức phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tại Đại hội XIII, Đảng ta xác định: “Xây dựng đội ngũ trí thức ngày càng lớn mạnh, có chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới. Có cơ chế phát huy dân chủ, tự do sáng tạo và đề cao đạo đức, trách nhiệm trong nghiên cứu khoa học,…”(1).
Nghị quyết số 45-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XII “Về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới” đánh giá, sau 15 năm thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW, nhận thức trong Đảng, hệ thống chính trị và xã hội về vị trí, vai trò quan trọng của đội ngũ trí thức ngày càng đầy đủ, toàn diện và sâu sắc hơn. Cơ chế, chính sách, nhất là chính sách thu hút, trọng dụng, tôn vinh, đãi ngộ nhằm phát huy vai trò của đội ngũ trí thức tiếp tục được hoàn thiện. Đội ngũ trí thức Việt Nam được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng, đầu tư nguồn lực, cơ sở vật chất, tạo môi trường làm việc thuận lợi; đã tăng nhanh về số lượng, nâng lên về chất lượng, đóng góp tích cực vào việc hoạch định chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, góp phần quan trọng đưa đất nước đạt được nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử trong công cuộc đổi mới; đồng thời, tiếp tục có những đóng góp quan trọng trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng đất nước phát triển nhanh và bền vững...
Nghị quyết số 45-NQ/TW cũng nêu rõ những hạn chế, bất cập trong phát triển đội ngũ trí thức. Đó là:
Cơ chế, chính sách đãi ngộ còn dàn trải, chưa đúng trọng tâm, trọng điểm, mức lương và phụ cấp thấp, chưa thật sự đáp ứng yêu cầu của cuộc sống hiện đại. Cơ chế tuyển dụng, đãi ngộ và thu hút nhân tài còn nhiều hạn chế và bất cập. Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với đội ngũ trí thức còn thiếu, chưa đồng bộ hoặc chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Chính sách và cơ chế quản lý hoạt động khoa học, kỹ thuật và công nghệ còn lạc hậu, chậm được đổi mới...
Nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền về vị trí, vai trò của đội ngũ trí thức và trách nhiệm đối với đội ngũ trí thức chưa đầy đủ, sâu sắc. Chính quyền các cấp chưa quan tâm đúng mức việc tham khảo ý kiến của đội ngũ trí thức trong việc tham gia xây dựng cơ chế, chính sách, các dự án phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, cũng như ý kiến phản biện của đội ngũ trí thức ở địa phương đối với các chương trình, dự án quan trọng liên quan đến quốc kế - dân sinh...
Việt Nam đang thiếu các chuyên gia giỏi, các nhà khoa học thực sự tâm huyết với nghề, các công chức trong bộ máy chính quyền các cấp tinh thông nghề nghiệp và đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao về đạo đức công vụ. Vai trò, vị thế của đội ngũ trí thức có lúc, có nơi vẫn còn bị xem nhẹ, chưa coi trọng đúng mức, chưa thu hút được một bộ phận trí thức có trình độ chuyên môn cao đang làm việc ở các cơ quan nghiên cứu KH-CN nước ngoài...
2. Trong đội ngũ trí thức của đất nước, đội ngũ cán bộ nghiên cứu KH-CN (cán bộ KH-CN/ cán bộ khoa học) có vai trò xung kích, tiên phong trong thực hiện cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW của Trung ương Đảng Khóa X, nhiều cán bộ khoa học trẻ được đào tạo ở các nước phát triển trở về phục vụ cho nền KH-CN nước nhà. Điều đó cho thấy, đội ngũ trí thức nước ta đã có sự lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng; tích cực tham gia, đóng góp vào thực hiện các quyết sách lớn của Đảng và Nhà nước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị, nhận định: “Thời gian qua, Đảng, Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, chủ động, tích cực tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đạt được nhiều kết quả quan trọng”(2).
Bên cạnh các ưu điểm, những vướng mắc, bất cập hiện nay trong xây dựng đội ngũ cán bộ KH-CN chủ yếu nằm ở công tác tổ chức thực hiện, bao gồm cả chế độ, chính sách. Theo đó, thu nhập của đa số cán bộ KH-CN còn thấp do không có chế độ phụ cấp ngoài lương cơ bản. Đầu tư ngân sách cho KH-CN còn thiên về mục tiêu sản phẩm mới, tạo nên những bất cập so với đầu tư phát triển nguồn lực và nhân tố con người. Các viện nghiên cứu KH-CN công lập (viện nghiên cứu) không còn là điểm đến hấp dẫn đối với nhiều người giỏi, trong khi các doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp tư nhân lại có sức hút lớn vì chế độ đãi ngộ tốt, lương cao... Những bất cập này cũng đã được Đảng ta nêu rõ: “…tốc độ và sự bứt phá về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia còn chậm; quy mô, tiềm lực, trình độ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia còn khoảng cách xa so với nhóm các nước phát triển…”(3).
Đảng ta đã xác định các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, trong đó có đội ngũ cán bộ KH-CN. Theo đó, điều quan trọng nhất hiện nay là phải đổi mới mạnh mẽ tư duy, nâng cao sự thống nhất nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của xây dựng đội ngũ cán bộ KH-CN trong bối cảnh phát triển mới.
Để đạt được mục tiêu trước mắt và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030, phấn đấu đến 2045 Việt Nam trở thành nước công nghiệp hiện đại, bên cạnh những định hướng, chủ trương, giải pháp phát triển KH-CN gắn với nguồn nhân lực chất lượng cao, thì giáo dục chính trị, tư tưởng là giải pháp then chốt để xây dựng đội ngũ cán bộ KH-CN vừa “hồng” vừa “chuyên”.
3. Xây dựng đội ngũ cán bộ KH-CN vừa “hồng” vừa “chuyên”, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc là quan điểm cơ bản, xuyên suốt của Đảng ta. Trong các nhiệm vụ quan trọng, thì giáo dục chính trị, tư tưởng là giải pháp cơ bản, lâu dài, cần được quan tâm thường xuyên và thực hiện có hiệu quả.
Giáo dục chính trị, tư tưởng không chỉ nhằm trang bị và bồi đắp cho đội ngũ cán bộ KH-CN thấm nhuần quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh, mở rộng quan hệ quốc tế..., mà còn bồi đắp lý tưởng, niềm tin, khắc phục những hạn chế, nhận thức sai lầm, lệch lạc, nhất là đối với đội ngũ cán bộ trẻ trước những diễn biến phức tạp, khó lường của tình hình thế giới.
Về cơ bản, đội ngũ cán bộ KH-CN của nước ta hiện nay được đào tạo cơ bản, có trình độ học vấn cao, hiểu biết sâu rộng; giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển KH-CN của quốc gia; thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tác động trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Quan tâm xây dựng, phát triển đội ngũ cán bộ KH-CN không chỉ là việc bảo đảm chế độ, chính sách, điều kiện làm việc, mà cần quan tâm đến bồi dưỡng nhận thức về những vấn đề chính trị, tư tưởng, niềm tin, đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội...
Nhìn chung, công tác giáo dục chính trị, tư tưởng đối với đội ngũ cán bộ KH-CN của nước ta những năm qua có nhiều đổi mới tích cực, phù hợp với đường lối đổi mới toàn diện đất nước, hội nhập quốc tế trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Việc đẩy mạnh, nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng đã được chú trọng đến tất cả các khâu, lĩnh vực, gồm chủ thể, nội dung, hình thức, phương pháp giáo dục chính trị, tư tưởng; đem lại những kết quả quan trọng, cả trong công tác tư tưởng và trong hoạt động chuyên môn của các viện nghiên cứu, học viện, nhà trường...
Tuy nhiên, công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho đội ngũ cán bộ KH-CN cũng đang gặp những khó khăn, bất cập, hạn chế liên quan đến khâu tổ chức, bảo đảm nội dung và phương thức tiến hành. Điều này khiến cho kết quả công tác giáo dục chính trị, tư tưởng chưa cao, chưa đóng góp tích cực cho việc hoàn thành nhiệm vụ chuyên môn của các cơ quan nghiên cứu KH-CN.
Thực trạng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho đội ngũ cán bộ KH-CN của nước ta đang đặt ra một số vấn đề cần giải quyết.
Một là, quán triệt, nâng cao nhận thức của chủ thể giáo dục chính trị, tư tưởng trong các cơ quan, đơn vị nghiên cứu KH-CN.
Thực tiễn cho thấy, nhận thức của các chủ thể giáo dục về tầm quan trọng của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng dành cho đội ngũ cán bộ KH-CN còn bất cập so với yêu cầu đặt ra. Nhận thức của một số cấp ủy đảng về nhiệm vụ này chưa đầy đủ, thiếu quan tâm thường xuyên. Phương thức lãnh đạo chậm đổi mới. Công tác phối hợp có lúc, có nơi còn thiếu đồng bộ, chưa huy động được sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị trong các viện nghiên cứu KH-CN.
Bên cạnh đó, trình độ, năng lực chuyên môn của một bộ phận cán bộ giáo dục còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu của người học, nhất là các cán bộ KH-CN đã được đào tạo cơ bản. Bài giảng còn nặng về lý thuyết, ít gắn với thực tế, do vậy, có nhiều vấn đề khó vận dụng vào cuộc sống.
Việc chưa phát huy hết vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cũng là vấn đề đặt ra đối với nhiều viện nghiên cứu. Các tổ chức đoàn thanh niên, hội liên hiệp phụ nữ, hội cựu chiến binh... chưa được huy động tham gia tích cực, đầy đủ, khiến cho hiệu quả hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng còn hạn chế và phụ thuộc vào vai trò người đứng đầu. Thực tiễn cho thấy, sau khi thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong nghiên cứu KH-CN, ở một số viện nghiên cứu, vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội chưa được phát huy, dẫn đến hiện tượng thiếu dân chủ trong nghiên cứu KH-CN, xuất hiện các nhóm lợi ích, chủ nghĩa cá nhân; công tác nghiên cứu khoa học chưa có định hướng chiến lược lâu dài, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ; một bộ phận cán bộ KH-CN chưa được bảo vệ quyền lợi chính đáng, nên thiếu chuyên tâm trong nghiên cứu, vẫn còn tình trạng “chảy máu chất xám”. Tình trạng một bộ phận cán bộ nghiên cứu KH-CN “nhạt đảng, khô đoàn, ngại học chính trị” là một trong những hạn chế có nguyên nhân từ sự yếu kém, bất cập trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng.
Hai là, nâng cao ý thức, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ KH-CN.
Ý thức, trách nhiệm của đội ngũ cán bộ KH-CN trong các viện nghiên cứu có vai trò rất lớn trong kết quả thực hiện công tác giáo dục chính trị, tư tưởng. Tuy nhiên, ý thức trách nhiệm của một bộ phận cán bộ KH-CN hiện nay còn nhiều hạn chế, do những nguyên nhân khác nhau. Vấn đề đặt ra là cần quan tâm hơn đến đối tượng giáo dục chính trị, tư tưởng trong các viện nghiên cứu; phát huy dân chủ, bảo đảm quyền lợi vật chất và tinh thần cho đội ngũ cán bộ này, từ đó khơi dậy tinh thần tập thể, phát huy tính chủ động, sẵn sàng tham gia vào các hoạt động chung; giáo dục tính tự giác, tích cực chính trị của mỗi người.
Ba là, đổi mới chương trình, nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng.
Nhìn chung, nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng cho đội ngũ cán bộ KH-CN chưa được thiết kế sát với nhu cầu và đặc điểm của đối tượng. Hiện nay, chưa có chương trình riêng, chương trình chuyên đề dành cho đội ngũ cán bộ này. Việc cán bộ nghiên cứu khoa học có trình độ cao tham gia học tập sơ cấp lý luận chính trị cùng các nhóm đối tượng khác dẫn đến những bất cập, chưa hợp lý. Ngược lại, sự phân tách trong nội dung giáo dục chính trị, tư tưởng cho cán bộ lãnh đạo cấp cao, cấp chiến lược, cấp trung với đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học; giữa người làm chính sách với người làm khoa học; giữa cán bộ với nhân viên... cũng dẫn đến sự thiếu gắn kết khi thực hiện giáo dục chính trị, tư tưởng ở các viện nghiên cứu.
Hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng ở nhiều viện nghiên cứu KH-CN chưa gắn với đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân trong nghiên cứu khoa học. Trong bối cảnh hiện nay, gián tiếp hình thành nên tư tưởng “tư hữu”, cá nhân hóa trong nghiên cứu KH-CN; xuất hiện tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, hình thành các “nhóm lợi ích” trong nghiên cứu. Cùng với chủ nghĩa cá nhân, cũng xuất hiện chủ nghĩa địa phương, cục bộ, vùng miền, xung đột lợi ích giữa các nhóm nghiên cứu, tổ chức, đơn vị nghiên cứu. Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do những hạn chế, yếu kém của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng trong các viện nghiên cứu. Do đó, vấn đề đặt ra là cần tập trung giải quyết những bất cập trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, qua đó tạo “sức đề kháng” cho đội ngũ cán bộ KH-CN trước những tác động tiêu cực.
Bốn là, vận dụng phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng phù hợp với đặc điểm đội ngũ cán bộ khoa học - công nghệ.
Nhìn chung, phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng, bao gồm cả hình thức, phương pháp, phương tiện... chưa thực sự đáp ứng yêu cầu; còn đơn điệu, chậm đổi mới, chưa phù hợp với đối tượng cán bộ KH-CN trong các viện nghiên cứu. Thiếu những phương pháp xây dựng tình huống thực tiễn gắn với lĩnh vực công tác nghiên cứu KH-CN. Một số phương pháp mới, được đánh giá mang lại hiệu quả cao, phát huy được tính tích cực, chủ động của đối tượng, như đàm thoại, thảo luận nhóm, hỏi đáp, luyện tập... chưa được khai thác, sử dụng thường xuyên. Bên cạnh đó, việc sử dụng quỹ thời gian trong hoạt động giáo dục chưa thực sự hiệu quả, một số giảng viên, báo cáo viên chưa sử dụng hết thời gian lên lớp... Hiện nay, ở đa số các viện nghiên cứu, đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên tham gia công tác giáo dục chính trị, tư tưởng còn mỏng về số lượng, hạn chế về chất lượng, hoạt động không thường xuyên.
Phương tiện giáo dục chính trị, tư tưởng ở các cơ sở, đơn vị nghiên cứu KH-CN nói chung còn hạn chế, chưa đồng bộ. Hầu hết vẫn sử dụng hội trường lớn - nơi dành cho tổ chức hội nghị, làm lớp học lý luận chính trị. Nhiều hạng mục, công trình phục vụ cho hoạt động nghiên cứu KH-CN đã xây dựng và hoàn thiện nhưng ít đem ra sử dụng. Cơ sở vật chất, điều kiện đi lại, khả năng tập trung đủ cán bộ, đảng viên của một số đơn vị trực thuộc các viện nghiên cứu lớn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng. Về tổng thể, điều kiện bảo đảm cho công tác giáo dục chính trị, tư tưởng ở không ít viện nghiên cứu chưa được đầu tư một cách thỏa đáng so với đòi hỏi trong bối cảnh mới.
Năm là, gắn kết hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng với hoạt động nghiên cứu KH-CN chưa chặt chẽ, thiếu hiệu quả.
Nhận thức của một bộ phận cán bộ KH-CN về hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng vẫn còn nhiều hạn chế. Mặc dù đã qua những lớp đào tạo, nhưng trên thực tế, nhận thức về chính trị, tư tưởng của một số cán bộ, đảng viên còn nhiều bất cập; thái độ và niềm tin chính trị chưa vững vàng; giảm sút ý chí phấn đấu, ngại khó khăn; sa vào chủ nghĩa thực dụng; có lối sống ích kỷ, thờ ơ, vi phạm pháp luật, vi phạm kỷ luật đảng... Thậm chí, một số vô tình hoặc cố ý tiếp tay cho các tổ chức, cá nhân thù địch, trong đó có việc phổ biến, tán phát các sản phảm độc hại...
Một số cán bộ KH-CN còn vi phạm đạo đức trong nghiên cứu khoa học; không hoàn thành đúng chất lượng và thời hạn nghiên cứu được giao; thoái thác, không tích cực tham gia các hoạt động xã hội; thờ ơ hoặc quay lưng với những phong trào chung của cơ quan, đơn vị...
Qua các nội dung đã được nêu trên, chúng ta nhận thấy, hiện nay còn không ít vấn đề cấp thiết đang đặt ra trong hoạt động giáo dục chính trị, tư tưởng đối với đội ngũ cán bộ KH-CN của các viện nghiên cứu. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực, cố gắng hơn nữa của các cơ quan có trách nhiệm và đội ngũ lãnh đạo của các viện nghiên cứu, của mỗi cán bộ, đảng viên, vì mục tiêu xây dựng và phát triển đội ngũ nguồn nhân lực KH-CN giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, vững vàng về lý luận chính trị, tư tưởng, đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới./.
-----------------
(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t. I, tr. 167
(2), (3) Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22-12-2024, của Bộ Chính trị, “Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”
Nguồn: https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/nghien-cu/-/2018/1111102/giai-phap-then-chot-de-xay-dung-doi-ngu-can-bo-nghien-cuu-khoa-hoc%2C-cong-nghe-vua-%E2%80%9Chong%E2%80%9D-vua-%E2%80%9Cchuyen%E2%80%9D.aspx
![[Ảnh] Chủ tịch Quốc hội dự Tọa đàm "Xây dựng và vận hành Trung tâm tài chính quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam"](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/7/28/76393436936e457db31ec84433289f72)
Bình luận (0)