“Giữ hồn di sản” trong không gian số: Di sản và công nghệ - “cuộc gặp gỡ” giữa truyền thống và hiện đại

Trong dòng chảy chuyển đổi số, những giá trị văn hóa nghìn năm xứ Thanh đang bước vào một hành trình mới - nơi công nghệ trở thành cầu nối để di sản đến gần hơn với cộng đồng. Cuộc gặp gỡ giữa truyền thống và hiện đại ấy mang theo kỳ vọng về bước tiến trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản, mở lối cho cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ đồng hành trong hành trình gìn giữ hồn cốt quê hương.

Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Lam Kinh với hệ thống thuyết minh tự động phục vụ du khách tham quan.

Nhịp mới cho giá trị xưa...

Xứ Thanh có 1.535 di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng và kiểm kê bảo vệ; cùng hệ thống di sản văn hóa phi vật thể giàu giá trị, với hàng trăm lễ hội, lễ tục, các trò chơi, trò diễn dân gian, nghề thủ công truyền thống... Những năm gần đây, các cấp, ngành, địa phương trên địa bàn tỉnh đã tích cực triển khai nhiều dự án số hóa di tích, từng bước hình thành hệ sinh thái di sản số, tạo nên nhịp sống mới cho những giá trị truyền thống. Từ không gian Bảo tàng tỉnh đến các di tích lịch sử, nhiều ứng dụng công nghệ số đang từng bước được triển khai hiệu quả, tạo nên “cuộc gặp gỡ” đầy sống động giữa di sản - công nghệ, quá khứ - hiện tại, có sức hấp dẫn đối với công chúng.

Bảo tàng tỉnh là một trong những đơn vị tiên phong, với việc số hóa hàng trăm tư liệu, hiện vật; ứng dụng công nghệ tương tác thực tại ảo phục vụ du khách tìm hiểu các bảo vật quốc gia (kiếm ngắn núi Nưa, vạc đồng Cẩm Thủy và trống đồng Cẩm Giang). Cùng với đó, hệ thống dữ liệu đang được xây dựng theo hướng mở, cập nhật theo chủ đề và có khả năng tích hợp trưng bày trực tuyến trong tương lai. Tại đây, những bảng mã QR ứng dụng thuyết minh tự động đã trở thành công cụ quen thuộc hỗ trợ du khách trong mỗi chuyến tham quan, tìm hiểu tư liệu, hiện vật. Đây là bước chuyển quan trọng, bởi các ứng dụng này giúp người xem tiếp cận thông tin đầy đủ, không phụ thuộc hoàn toàn vào đội ngũ hướng dẫn viên.

Theo ông Trịnh Đình Dương, Giám đốc Bảo tàng tỉnh, việc ứng dụng công nghệ không chỉ phục vụ công chúng tham quan, tìm hiểu mà còn mở ra khả năng bảo tồn bền vững cho các tư liệu, hiện vật quý, giúp lưu giữ thông tin gốc, mặt khác tạo điều kiện cho công tác nghiên cứu thuận lợi hơn. Giai đoạn 2025-2030, Bảo tàng tỉnh đặt mục tiêu số hóa hiện vật, tư liệu đạt từ 20 - 30%. Đồng thời, ứng dụng công nghệ 4.0 đối với 4 phòng trưng bày cố định theo tiến trình lịch sử, sử dụng hệ thống thuyết minh tự động. Qua đó nhằm giới thiệu, quảng bá giá trị các sưu tập hiện vật tiêu biểu đặc sắc về vùng đất, lịch sử - văn hóa, con người tỉnh Thanh Hóa đến đông đảo công chúng, đưa Bảo tàng tỉnh trở thành điểm đến thông minh, hấp dẫn.

... để di sản vang thanh âm số

Tại Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Lam Kinh, lịch sử không chỉ lắng đọng trong từng dấu tích mà còn cất lên tiếng nói sống động nhờ sự kết nối của công nghệ. Từ năm 2021, khu di tích đã triển khai ứng dụng hệ thống thuyết minh tự động Lam Kinh Audio Guide. Đặc biệt, sự nâng cấp mạnh mẽ vào năm 2022, với những ứng dụng công nghệ được triển khai tại đây như quét mã QR; hệ thống 28 điểm thuyết minh tự động; công nghệ Smart Travel Platform... Hệ thống thuyết minh tự động kết hợp cùng với camera AI còn góp phần nâng tầm trải nghiệm, đồng thời giải quyết bài toán nhân lực trong những ngày cao điểm đón khách. Giờ đây, Lam Kinh không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là điểm sáng của du lịch thông minh xứ Thanh - nơi quá khứ và hiện tại gặp gỡ trong không gian số. Chia sẻ về cảm nhận của mình khi sử dụng thiết bị thuyết minh Audio Guide, anh Phan Ngọc (TP Hồ Chí Minh), cho biết: “Khi sử dụng thiết bị thuyết minh tự động này tôi thấy rất thuận tiện, bởi mình có thể chủ động trong chuyến tham quan, nghe thuyết minh một cách rõ ràng, chính xác. Và quan trọng đó là di sản trở nên có sức sống hơn, rút ngắn khoảng cách giữa quá khứ - hiện tại và giúp hành trình tham quan trở nên trọn vẹn, ý nghĩa”.

Cùng với các điểm di tích, nhiều dự án công nghệ do doanh nghiệp, nhóm sáng tạo trẻ hoặc các tổ chức xã hội triển khai cũng đã góp phần mở rộng không gian tiếp cận di sản. Việc mô phỏng súng thần công tại Di sản Văn hóa Thành Nhà Hồ bằng công nghệ 3D, hay phim giới thiệu di sản theo phong cách đồ họa đã giúp di sản xứ Thanh bước ra khỏi giới hạn địa lý, tiếp cận công chúng rộng rãi hơn. Những mô phỏng kiến trúc cổ, hoạt cảnh lịch sử, hình ảnh hóa các lớp trầm tích văn hóa giúp công chúng “nhìn thấy” những điều vốn chỉ tồn tại trong tư liệu, sử sách. Xu hướng này mở ra nhiều cơ hội mới, song cũng đặt ra thách thức về độ chính xác, tính khoa học và yêu cầu đồng bộ thông tin di sản. Một số chuyên gia cho rằng, việc ứng dụng công nghệ chỉ thực sự hiệu quả khi gắn với nghiên cứu chuyên sâu, bảo đảm không làm thay đổi bản chất giá trị di sản. Vì vậy, quá trình số hóa di sản cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, chuyên gia, nhà nghiên cứu và các bên liên quan.

Trong bối cảnh cả nước đang đẩy mạnh thực hiện liên thông dữ liệu số quốc gia về di sản văn hóa, việc sớm hình thành và công khai cơ sở dữ liệu hệ thống định danh di sản văn hóa xứ Thanh trên không gian mạng là thực sự cần thiết. Những bước đi đó không chỉ tạo diện mạo mới cho công tác bảo tồn di sản của tỉnh, mà còn đặt nền móng cho sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là lực lượng trẻ - những người sẽ tiếp tục kể lại câu chuyện di sản bằng ngôn ngữ và công cụ của họ trong thời đại số.

Bài và ảnh: Hoài Anh

Nguồn:https://baothanhhoa.vn/giu-hon-di-san-trong-khong-gian-so-bai-1-di-san-va-cong-nghe-nbsp-cuoc-gap-go-giua-truyen-thong-va-hien-dai-271771.htm