Giữ văn hóa từ đôi tay khéo léo

Phó Chủ tịch UBND xã Tân Hưng Lê Viết Truyền thăm, động viên gia đình nghệ nhân Thị Mương (ngụ thôn Bù Dinh) giữ gìn và phát huy nghề truyền thống dệt thổ cẩm. Ảnh: Quý Sơn

Hôm nay, niềm vui ấy được nhân lên khi sản phẩm thổ cẩm của Tổ Dệt thôn Bù Dinh, xã Tân Hưng, tỉnh Đồng Nai lần đầu tiên đạt chứng nhận OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) 3 sao, thành tựu chưa từng có với nghề dệt thổ cẩm truyền thống nơi đây.

Giữ “hồn dân tộc” trên từng sợi vải

Tại thôn Phú Thuận, xã Phú Riềng, tỉnh Đồng Nai, hình ảnh người phụ nữ ngồi trước hiên nhà với khung dệt đã không còn xa lạ với người dân nơi đây.

Chị Điểu Thị Hồng cho rằng: Nghề dệt thổ cẩm tuy không vất vả nhưng người dệt cần nhiều thời gian, sự kiên trì, tỉ mỉ và đặc biệt là sự khéo léo, sáng tạo. Theo thời gian, dệt thổ cẩm ngày càng bị mai một, số phụ nữ biết dệt ngày càng ít dần và chị em chỉ dệt thổ cẩm vào thời gian rảnh rỗi hoặc có người đặt hàng để có thêm thu nhập. Hầu hết, dệt thổ cẩm chủ yếu phục vụ trong gia đình vào những ngày lễ, Tết hay những sự kiện quan trọng liên quan cưới hỏi trong gia đình.

Nghề dệt thổ cẩm đòi hỏi sự khéo léo và sáng tạo cao độ. Tay nghề được thể hiện qua cách bố cục hoa văn: hoa văn đơn giản (hình thoi, hình vuông) màu nhợt nhạt là của người mới học; hoa văn phức tạp, uốn lượn, nhiều màu sắc hài hòa là dấu ấn của người thợ tài hoa.

Chị Thị Phương, một người con S’tiêng (ngụ ấp Tranh 3, xã Tân Quan, tỉnh Đồng Nai) đã gắn bó với khung dệt từ nhỏ chia sẻ: “Gần 30 năm gắn bó với khung dệt, dệt thổ cẩm với mình đâu chỉ là làm ra tấm vải. Đó là cách mình kể về núi, về rẫy, về hạt lúa ông cha để lại. Những hoa văn là lời mình muốn nói. Dù có pha màu, thêm hình ảnh mới cho đẹp, thì cái hồn, hạt lúa của ông cha vẫn phải còn đó. Phải dệt bằng cả cái tâm, cả cái yêu thì sản phẩm mới có hồn. Dệt còn là cách để không quên mình là ai”.

Đồng Nai là vùng đất hội tụ nhiều tộc người, nơi văn hóa giao thoa mà vẫn giữ được nét riêng. Người S’tiêng và M’nông sống bên nhau, chia sẻ rẫy nương, chia sẻ cả sắc màu trang phục. Trang phục truyền thống của nam giới S’tiêng về cơ bản giống trang phục của nam giới M’nông. Trong trang phục của phụ nữ S’tiêng và phụ nữ M’nông cũng có nhiều điểm tương đồng, rõ nhất là ở chiếc váy. Bằng mắt thường, ai cũng dễ dàng nhận ra chiếc váy của phụ nữ S’tiêng nhiều màu sắc, bố cục nhiều họa tiết, hoa văn. Qua thời gian, các nghệ nhân dệt thổ cẩm đã khéo léo “bản địa hóa”, làm giàu thêm các hoa văn truyền thống của mình bằng những chi tiết tiếp biến tinh hoa, như việc hoa văn hình chuỗi hạt lúa vàng óng ánh xen lẫn lá lúa xanh tươi chạy dài đã trở thành nét đặc trưng của người S’tiêng hiện đại.

Phụ nữ S’tiêng cho rằng mỗi tấm thổ cẩm là một câu chuyện được kể bằng đôi tay chai sần và trái tim trân quý cội nguồn không biết mệt mỏi. Không chỉ họa tiết, kỹ thuật dệt cũng là thứ quý giá, lắng đọng qua bao đời. Người phụ nữ cài, đan sợi trực tiếp trên khung dệt, tạo ra họa tiết hình thoi, tam giác, những đường gấp khúc tinh tế. Những điều này không sách vở nào dạy, chỉ có bàn tay mẹ chỉ con, bà chỉ cháu bằng kiên nhẫn và yêu thương.

Hành trình đánh thức bản sắc

Trước đó, nghề dệt thổ cẩm của người S’tiêng và M’nông đã được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa của nghề truyền thống. Mới đây, sản phẩm thổ cẩm của Tổ Dệt thôn Bù Dinh, xã Tân Hưng đạt chứng nhận OCOP 3 sao là dấu ấn quan trọng, thành quả ngọt ngào sau nhiều nỗ lực bền bỉ. Việc thổ cẩm đạt chuẩn OCOP 3 sao đã mở ra cánh cửa mới, đưa thổ cẩm truyền thống vươn ra khỏi lũy tre làng, trở thành một sản phẩm kinh tế có thương hiệu trong tương lai.

Thành tựu sản phẩm thổ cẩm thôn Bù Dinh, xã Tân Hưng đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao là minh chứng cho thấy: Bảo tồn không có nghĩa là giữ nguyên hiện trạng mà là làm cho di sản sống và phát triển, có thể nuôi sống được chính những người làm ra nó. Sự công nhận này khuyến khích thế hệ trẻ S’tiêng, M’nông tự hào, quay về với khung dệt của ông bà, cũng như giúp sản phẩm thổ cẩm tương lai sẽ có mặt trong các chuỗi cung ứng du lịch, thời trang, thủ công mỹ nghệ, từ đó tăng giá trị và mở rộng đầu ra.

Để thổ cẩm bước vào đời sống hiện đại, lãnh đạo xã Tân Hưng vừa trực tiếp đến tận nhà các nghệ nhân động viên gia đình chung tay cùng địa phương giữ gìn và phát huy giá trị của nghề dệt thổ cẩm, đồng thời tôn vinh lực lượng giữ hồn văn hóa sản phẩm. Việc làm cho nghề dệt thổ cẩm phát triển bền vững không là trách nhiệm của riêng ai mà cần mọi người đồng lòng phát huy các giá trị văn hóa dân tộc.

Giữa tiếng máy móc thời 4.0, tiếng khung dệt thổ cẩm vẫn vang lên đều đặn. Tiếng lách cách ấy không chỉ dệt nên tấm vải mà còn dệt nên niềm tin, niềm tự hào và tương lai cho một di sản đã đi cùng núi rừng Đồng Nai từ bao đời. Và rồi ngày mai sẽ thổi bùng lên ước mơ về những tấm thổ cẩm từ Bù Dinh (Tân Hưng), Tranh 3 (Tân Quan), Phú Thuận (Phú Riềng)… tiếp tục bước ra thế giới mang theo sắc màu núi rừng, mang theo trái tim của người S’tiêng bền bỉ, mộc mạc và kiêu hãnh.

Phương Dung

Nguồn: https://baodongnai.com.vn/dong-nai-cuoi-tuan/202511/giu-van-hoa-tu-doi-tay-kheo-leo-2e02cb6/