Gỡ "nút thắt" hoàn thuế

VTV.vn - "Nút thắt" hoàn thuế giá trị gia tăng đang tạo ra chi phí vốn vô hình khổng lồ, ghì chặt thanh khoản của doanh nghiệp xuất khẩu.

Thách thức hoàn thuế: Dòng vốn và chi phí vô hình

Tuần vừa qua, ngành Thuế nhận được sự động viên lớn khi Thủ tướng Phạm Minh Chính biểu dương những nỗ lực cải cách quản lý thuế. Thủ tướng nhấn mạnh rằng, ngành thuế đã có một hành trình cải cách mạnh mẽ, đặc biệt trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số như hóa đơn điện tử, kê khai trực tuyến…góp phần cải thiện môi trường kinh doanh. Lời biểu dương này là động lực, đồng thời là kỳ vọng để ngành thuế tiếp tục gỡ bỏ các rào cản hành chính, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp và người nộp thuế.

Ngành thuế đã có một hành trình cải cách mạnh mẽ, đặc biệt trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số.

Mặc dù thành công về công nghệ được ghi nhận, tuy nhiên nút thắt hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) vẫn là vấn đề tồn đọng dai dẳng, cộng đồng doanh nghiệp liên tục đề cập, kiến nghị. Theo quy định, việc hoàn thuế GTGT phải đảm bảo nhanh chóng, kịp thời, trước 1/1/2026 theo chỉ đạo của Bộ Tài chính để hỗ trợ dòng tiền cho DN xuất khẩu hoặc đầu tư. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp phản ánh tình trạng hồ sơ bị ngâm vốn kéo dài, có trường hợp lên tới 12 - 18 tháng.

Nhiều chuyên gia kinh tế phân tích rằng, việc chậm hoàn thuế không khác gì việc nhà nước vay vốn không lãi suất của doanh nghiệp. Việc vốn bị đọng lại làm tăng chi phí cơ hội, làm xói mòn khả năng cạnh tranh, đặc biệt là với các DN nhỏ và vừa có năng lực tài chính mỏng.

Chia sẻ với phóng viên, đại diện một DN sản xuất và xuất khẩu dệt may tại Bắc Ninh cho biết, đối với ngành sản xuất hàng hóa xuất khẩu có chu kỳ vốn lớn và quay vòng nhanh, thanh khoản là yếu tố sống còn. "Trong bối cảnh thị trường quốc tế nhiều biến động như hiện nay, mỗi đồng vốn đối ứng đều cực kỳ quý giá để chúng tôi duy trì sản xuất, nhập khẩu nguyên liệu và thanh toán lương nhân công kịp thời",  vị đại diện này nói.

Việc chậm trễ hoàn thuế GTGT không chỉ đơn thuần là vấn đề về chi phí tài chính, ví dụ như DN phải vay ngân hàng để bù đắp, chịu lãi suất...mà quan trọng hơn, nó tạo ra sự thụt lùi về tâm lý và niềm tin. Khi DN đã thực hiện đúng nghĩa vụ, nhưng dòng vốn phải chờ đợi quá lâu. Việc chậm trễ này, nếu kéo dài, có thể ảnh hưởng đến sự tin cậy của cộng đồng doanh nghiệp vào tính kịp thời của các chính sách hỗ trợ và cải cách từ Chính phủ. Dòng vốn hoàn thuế chậm trễ, trên thực tế, đang biến khoản hỗ trợ thành gánh nặng chờ đợi thay vì là nguồn lực tiếp sức cho sự phục hồi và cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Đột phá chính sách và chìa khóa công nghệ gỡ nút thắt hoàn thuế

Việc Quốc hội vừa thông qua Luật Thuế GTGT (VAT) sửa đổi (dự kiến có hiệu lực từ 1/1/2026) được xem là hành động đáp ứng kịp thời trước kiến nghị kéo dài của cộng đồng doanh nghiệp, thể hiện quyết tâm tách bạch rõ ràng giữa hoàn thuế và chống gian lận thuế trong hệ thống quản lý. Sự sửa đổi lần này tạo ra hai điểm gỡ nút thắt lớn nhất, được kỳ vọng sẽ khai thông dòng vốn bị nghẽn. Luật mới đã mạnh dạn loại bỏ quy định khắt khe về điều kiện "đã thanh toán" qua ngân hàng đối với hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu trong các trường hợp hoàn thuế. Thay đổi này trực tiếp giúp đơn giản hóa hồ sơ, giảm gánh nặng chứng minh thanh toán phức tạp và rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị hồ sơ hoàn thuế cho doanh nghiệp.

Song song đó, Luật cũng mở rộng và làm rõ các trường hợp được hoàn thuế, đặc biệt là tăng tính minh bạch và chắc chắn pháp lý cho các doanh nghiệp xuất khẩu và các dự án đầu tư. Những thay đổi này là bước tiến quan trọng, giúp chuyển đổi việc hoàn thuế từ một "rào cản hành chính" thành một chính sách hỗ trợ thanh khoản có hiệu lực và niềm tin thực tế cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Hoàn thuế nhanh sẽ hỗ trợ dòng tiền cho doanh nghiệp xuất khẩu hoặc đầu tư.

Tuy nhiên, việc gỡ nút thắt hoàn thuế không thể chỉ dựa vào thiện chí hay thể chế mới mà cần những giải pháp mang tính đột phá về công nghệ. Theo các chuyên gia kinh tế, nguyên nhân sâu xa của "nút thắt" này là rủi ro kép: tâm lý thận trọng quá mức sau các vụ án gian lận và quy trình thẩm định phức tạp, thiếu thống nhất. Với cơ sở pháp lý mới được Quốc hội thông qua, yêu cầu cấp bách là phải đảm bảo tốc độ cải cách được ghi nhận bằng thực tiễn dòng vốn quay trở lại doanh nghiệp.

Thành tựu cải cách quản lý thuế là không thể phủ nhận, nhưng "nút thắt" hoàn thuế GTGT vẫn là rào cản lớn nhất đối với dòng chảy vốn và thanh khoản của doanh nghiệp. Với cơ sở pháp lý mới, ngành Thuế cần tập trung toàn lực vào việc đổi mới tư duy quản lý rủi ro, tin tưởng vào công nghệ để phân luồng hồ sơ, và ưu tiên tốc độ hoàn vốn để biến số tiền hoàn thuế thành nguồn vốn sản xuất, thay vì là gánh nặng lãi suất của ngân hàng.

Từ thực tế chậm trễ hoàn thuế hiện nay, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Hội Kế toán Việt Nam đã đề xuất một giải pháp căn cơ là áp dụng rộng rãi và tin cậy hệ thống phân loại quản lý rủi ro trong hoàn thuế. Thay vì kiểm tra thủ công tất cả hồ sơ, cơ quan thuế nên tiến hành phân luồng rõ ràng: áp dụng nguyên tắc hoàn thuế trước, kiểm tra sau cho các hồ sơ rủi ro thấp để giải ngân nhanh chóng (6 - 10 ngày làm việc), và ngược lại, tăng cường kiểm tra trước đối với hồ sơ rủi ro cao.

Đáng chú ý, một trong những thành tựu cải cách số được cấp điều hành biểu dương chính là việc triển khai rộng rãi hóa đơn điện tử (HĐĐT). HĐĐT không chỉ là công cụ hiệu quả để chống gian lận thuế ngay từ gốc, ngăn chặn việc sử dụng hóa đơn khống, mà còn là chìa khóa để mở khóa vốn cho doanh nghiệp trong quy trình hoàn thuế. Cơ quan thuế cần tận dụng tối đa kho dữ liệu khổng lồ từ HĐĐT để phục vụ công tác thẩm định. Cụ thể, hệ thống phải được nâng cấp để có thể tự động hóa đối chiếu nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa, và nhận diện giao dịch đáng ngờ theo thời gian thực một cách chính xác.

Đáng chú ý, thành tựu cải cách số như triển khai rộng rãi hóa đơn điện tử (HĐĐT) chính là chìa khóa để mở khóa vốn. HĐĐT không chỉ chống gian lận thuế ngay từ gốc mà còn cung cấp kho dữ liệu khổng lồ phục vụ công tác thẩm định. Cơ quan thuế cần tận dụng tối đa dữ liệu này để tự động hóa đối chiếu nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa, và nhận diện giao dịch đáng ngờ theo thời gian thực. 

Nếu dữ liệu HĐĐT được hệ thống công nhận và sử dụng như một chứng cứ pháp lý mạnh mẽ cho tính hợp pháp của giao dịch, thời gian thẩm định hồ sơ sẽ được rút ngắn đáng kể. Đây là cách tối ưu để hòa hợp giữa tốc độ cải cách quản lý thuế và hiệu quả thực thi chính sách thành niềm tin thực tế và dòng tiền lưu động cho cộng đồng doanh nghiệp./.

Nguồn: https://vtv.vn/go-nut-that-hoan-thue-100251211192627999.htm