Hình thành nền kinh tế tri thức, xã hội sáng tạo và chính phủ số hiện đại

Trong bối cảnh cả nước đang tích cực góp ý Dự thảo Văn kiện Đại hội lần thứ XIV của Đảng, việc tổng kết thực tiễn phong phú tại TPHCM trở nên đặc biệt quan trọng. Những kinh nghiệm, bài học cùng với các đề xuất chính sách đột phá về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ là cơ sở thiết thực góp phần định hình tầm nhìn chiến lược và kế hoạch phát triển quốc gia trong giai đoạn sắp tới.

Từ thực tiễn TPHCM...

Thời gian qua, TPHCM xác định khoa học công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST) là nền tảng cốt lõi cho tăng trưởng, với chuyển đổi số (CĐS) là chiến lược hành động. Trong đó, hơn 2 thập niên qua, Khu Công nghệ cao TPHCM (SHTP) đã đóng vai trò là một trong những trụ cột quan trọng, không chỉ thu hút hơn 12 tỷ USD vốn đầu tư với nhiều dự án FDI quy mô lớn của các tập đoàn quốc tế (Intel, Samsung) đến đầu tư sản xuất và nghiên cứu phát triển, mà còn đi đầu trong việc triển khai thử nghiệm các mô hình ứng dụng công nghệ số trong công tác quản lý, vận hành. SHTP, cùng với Khu Nông nghiệp công nghệ cao TPHCM, là môi trường thử nghiệm công nghệ phù hợp, tạo điều kiện cho các giải pháp công nghệ và CĐS được áp dụng, hoàn thiện trong điều kiện thực tế.

Doanh nghiệp hoạt động trong Khu Công nghệ cao TPHCM. Ảnh: HOÀNG HÙNG

Hệ sinh thái ĐMST của thành phố được xây dựng từ nhiều cấp độ khác nhau, hoạt động linh hoạt và gắn kết chặt chẽ với nhau, trong đó CĐS là yếu tố kết nối các thành phần này. TPHCM cũng là nơi tập trung một lượng lớn các trường đại học và viện nghiên cứu, đây là nguồn lực cốt lõi để thúc đẩy hoạt động KHCN, ĐMST và CĐS. Các trường, viện đang chủ động điều chỉnh định hướng, ưu tiên đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng thay vì nghiên cứu cơ bản. Mục tiêu là tạo ra các giải pháp công nghệ có thể chuyển giao và áp dụng trực tiếp vào thực tiễn sản xuất, kinh doanh, quản lý đô thị. Các lĩnh vực nghiên cứu trọng tâm hiện nay được xác định rõ ràng, tập trung vào những công nghệ tiên tiến phục vụ trực tiếp cho CĐS, bao gồm: trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa hệ thống, dữ liệu lớn để phân tích và hỗ trợ ra quyết định, internet vạn vật để xây dựng hạ tầng thông minh.

Nhiều doanh nghiệp lớn về công nghệ trong nước và quốc tế đặt trụ sở sản xuất tại SHTP. Ảnh: HOÀNG HÙNG

TPHCM đặc biệt chú trọng thúc đẩy các hoạt động hợp tác và liên kết chặt chẽ giữa khu vực nghiên cứu (các trường đại học, viện nghiên cứu) và khu vực sản xuất (các doanh nghiệp). Hoạt động hợp tác đa dạng này nhằm tận dụng tối đa thế mạnh và nguồn lực của các bên, với mục tiêu cụ thể là hình thành các sản phẩm công nghệ mang thương hiệu “made in TPHCM”. Qua đó, cơ chế liên kết này khẳng định rõ vai trò tiên phong của khu vực nghiên cứu trong việc cung cấp tri thức KHCN, góp phần tạo dựng nền tảng vững chắc và thúc đẩy sự phát triển bền vững của hệ sinh thái ĐMST của thành phố.

Song song với hệ thống các trường đại học, viện nghiên cứu cùng các hoạt động liên kết nghiên cứu - sản xuất, TPHCM cũng hình thành mạng lưới các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp và doanh nghiệp số. Trên địa bàn thành phố hiện có nhiều cơ sở ươm tạo, vườn ươm, trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp và các chương trình tăng tốc kinh doanh của các trường đại học, SHTP, tổ chức tư nhân triển khai. Các đơn vị này cung cấp hạ tầng, dịch vụ tư vấn, hỗ trợ thử nghiệm và kết nối đầu tư cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Một số lĩnh vực thuộc kinh tế số như công nghệ tài chính, thương mại điện tử, công nghệ giáo dục, logistics số và công nghệ y tế hiện có sự hiện diện của nhiều doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn thành phố.

Bên cạnh đó, thành phố có sự tham gia của các quỹ đầu tư mạo hiểm và tổ chức hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp khởi nghiệp, tập trung vào các mô hình ứng dụng công nghệ số và dữ liệu trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, quản lý. Việc các tổ chức này cùng tham gia vào hệ sinh thái ĐMST góp phần tạo dựng môi trường thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực, thử nghiệm công nghệ và phát triển sản phẩm. Điều này bảo đảm sự gắn kết giữa hoạt động nghiên cứu phát triển và hoạt động khởi nghiệp sáng tạo, phù hợp với định hướng phát triển của TPHCM theo các chương trình, kế hoạch đã được ban hành.

Đặc biệt, chiến lược CĐS của TPHCM đến năm 2030 đã xác định CĐS là một nhiệm vụ trọng tâm, được triển khai đồng bộ trên toàn bộ hệ thống quản lý nhà nước, hoạt động sản xuất kinh doanh và các dịch vụ xã hội. Trên cơ sở này, TPHCM đã triển khai Trung tâm Điều hành đô thị thông minh và các nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu để hỗ trợ phân tích, theo dõi cũng như phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành. Đồng thời, các hệ thống dịch vụ công trực tuyến được mở rộng theo lộ trình, góp phần chuẩn hóa quy trình giải quyết thủ tục hành chính và nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ cho người dân, doanh nghiệp.

Có thể khẳng định, hệ sinh thái ĐMST của TPHCM đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Tuy nhiên, hệ sinh thái ĐMST của TPHCM đang đối mặt với các thách thức về khung pháp lý và cơ chế: chính sách chưa đủ mạnh để khuyến khích đầu tư vào R&D, các quy định về thử nghiệm công nghệ mới, sở hữu trí tuệ và chia sẻ dữ liệu còn hạn chế… Việc tháo gỡ các vấn đề này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức nghiên cứu và doanh nghiệp.

...đến phương thức phát triển mới của Việt Nam trong kỷ nguyên số

Từ thực tiễn của TPHCM trong các hoạt động KHCN, ĐMST và CĐS đến nhìn rộng ra trên tinh thần trong Dự thảo Văn kiện, tôi đề xuất một số giải pháp:

Một là, cần hoàn thiện thể chế và chính sách. Trên cơ sở Luật KHCN và ĐMST đã được ban hành, cần tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách nhằm tạo môi trường thuận lợi hơn cho nghiên cứu, thử nghiệm và thương mại hóa công nghệ mới. Kiến nghị Trung ương xem xét cơ chế đặc thù cho mô hình “thành phố ĐMST”, tập trung vào việc thu hút nhân tài, tăng cường đầu tư R&D và triển khai thử nghiệm công nghệ tiên tiến, hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp ĐMST, đặc biệt là các dự án khởi nghiệp và các ngành công nghệ trọng điểm, góp phần nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ và phát triển các nhóm công nghệ chiến lược.

Hai là, phát triển hạ tầng và hệ sinh thái. Kiến nghị ưu tiên phát triển hệ thống phòng thí nghiệm mở, trung tâm chia sẻ dữ liệu và các không gian thử nghiệm công nghệ để tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp khởi nghiệp và doanh nghiệp công nghệ. Hạ tầng này sẽ là nền tảng để hình thành các cụm ngành ĐMST mũi nhọn (vi mạch bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ y sinh, năng lượng sạch và vật liệu mới). Cơ chế kết nối giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp cần được củng cố, thúc đẩy chuyển giao công nghệ và nâng cao năng lực ĐMST trong khu vực tư nhân và FDI.

Ba là, phát triển nhân lực và chiến lược CĐS. Kiến nghị hình thành Trung tâm Đào tạo nhân lực số quốc gia tại địa phương, tập trung phát triển nguồn nhân lực phục vụ các ngành công nghệ trọng điểm. Trung tâm này sẽ tổ chức các chương trình đào tạo, cập nhật kiến thức và kỹ năng số theo thực tiễn thị trường, đồng thời hỗ trợ phát triển các chuyên gia và kỹ sư công nghệ cao đáp ứng nhu cầu CĐS trong sản xuất, quản lý đô thị, dịch vụ công. Việc tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ đóng vai trò nền tảng cho quá trình triển khai các chương trình ĐMST, tăng năng lực cạnh tranh và thúc đẩy quá trình hình thành các ngành công nghệ mũi nhọn.

Bốn là, hoàn thiện hệ sinh thái ĐMST. Kiến nghị cần tiếp tục xây dựng cơ chế đầu tư đồng bộ, chia sẻ lợi ích và chuyển giao công nghệ minh bạch giữa viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp. Đồng thời, cần tăng cường đầu tư xã hội hóa, nâng cao năng lực nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực trọng điểm, mở rộng sự tham gia của các quỹ đầu tư mạo hiểm và nhà đầu tư tư nhân. Tổng thể các định hướng này nhằm xây dựng môi trường ĐMST linh hoạt, cởi mở, sẵn sàng chấp nhận rủi ro, thúc đẩy hệ sinh thái ĐMST quốc gia phát triển nhanh, bền vững, năng động, hội nhập và có khả năng cạnh tranh quốc tế.

Xây dựng và phát triển hệ sinh thái ĐMST không chỉ là một mục tiêu, mà còn là phương thức phát triển mới của Việt Nam trong kỷ nguyên số. Để phát triển nhanh và bền vững, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, khuyến khích thử nghiệm và tạo điều kiện thuận lợi cho việc ứng dụng công nghệ tiên tiến. Những kết quả từ các hoạt động ĐMST tại nhiều địa phương sẽ là cơ sở để nghiên cứu, đánh giá, nhân rộng, góp phần hình thành nền kinh tế tri thức, xã hội sáng tạo và chính phủ số hiện đại. ĐMST không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là tinh thần dám nghĩ, dám làm và dám đột phá vì sự phát triển của đất nước.

GS-TS NGUYỄN KỲ PHÙNG

Trưởng Ban Quản lý SHTP

Nguồn: https://www.sggp.org.vn/hinh-thanh-nen-kinh-te-tri-thuc-xa-hoi-sang-tao-va-chinh-phu-so-hien-dai-post823545.html