Hoàn thiện cơ chế và chỉ tiêu để Chương trình Mục tiêu quốc gia về y tế phát huy hiệu quả

Việc triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về y tế trong giai đoạn mới đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng các tiêu chí và cơ chế thực hiện một cách minh bạch, chặt chẽ. Chỉ khi các tiêu chí được xác định rõ ràng và cơ chế vận hành đồng bộ, các chương trình này mới có thể đạt được hiệu quả cao, đáp ứng đúng mục tiêu phát triển bền vững và phục vụ lợi ích thiết thực cho người dân.

Sáng nay, 25/11, tiếp tục Chương trình Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội Khóa XV, thảo luận tại Tổ 6 (gồm Đoàn ĐBQH các tỉnh Đồng Nai, Lạng Sơn và TP. Huế) về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu Quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035, các đại biểu nhấn mạnh: cần điều chỉnh chỉ tiêu và cơ chế giám sát của Chương trình Mục tiêu quốc gia về y tế, dân số và phát triển 2026 - 2035 theo từng vùng, kết hợp công nghệ số và trạm y tế thông minh, nhằm bảo đảm tính khả thi, hiệu quả và phục vụ lợi ích người dân.

Quang cảnh phiên họp Tổ 6 sáng 25/11. Ảnh: Hồ Long

Chỉ tiêu cần sát thực tiễn, giải pháp phải đặc thù

Bày tỏ sự thống nhất cao với sự cần thiết ban hành Chương trình, song ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) nêu thực tiễn triển khai các chương trình mục tiêu ở địa phương, nhất là vùng dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới và hải đảo, vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện để bảo đảm tính khả thi khi áp dụng vào cuộc sống.

Trước hết, về hệ thống chỉ tiêu, đại biểu cho rằng, đây là nền tảng đánh giá hiệu quả Chương trình nhưng một số mục tiêu đang được đặt ở mức quá cao so với năng lực của các địa phương vùng khó. Điển hình như chỉ tiêu 100% người dân có hồ sơ sức khỏe điện tử vào năm 2030. Theo đại biểu, mục tiêu này chưa sát với tình hình thực tế khi nhiều xã miền núi còn chưa có sóng di động ổn định, người dân chưa quen sử dụng ứng dụng số, hạ tầng công nghệ còn thiếu. Nếu “dồn” chung một mốc 100% cho tất cả các địa phương, nguy cơ chạy theo thành tích, làm hình thức là rất lớn.

ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Vì vậy, đại biểu đề nghị thiết kế chỉ tiêu theo vùng; giai đoạn 2026 - 2030, vùng đặc biệt khó khăn chỉ nên đặt mục tiêu từ 60 - 80%, đồng thời phát triển phiên bản hồ sơ sức khỏe điện tử hoạt động offline, có hỗ trợ ngôn ngữ dân tộc.

Với chỉ tiêu 100% trạm y tế xã triển khai quản lý bệnh không lây nhiễm, đại biểu cũng cho rằng cần cân nhắc lại bởi nhiều trạm vùng núi chỉ có 3–5 biên chế, thiếu bác sĩ, thiếu trang thiết bị cơ bản. Việc yêu cầu triển khai đầy đủ kỹ thuật chuyên môn là vượt quá năng lực hiện có. Đại biểu kiến nghị chuyển từ chỉ tiêu “100% trạm” sang chỉ tiêu “đạt chuẩn năng lực tối thiểu”, đồng thời bổ sung đầu tư trang thiết bị xét nghiệm tại chỗ và mở rộng hình thức tư vấn – khám bệnh từ xa để hỗ trợ tuyến cơ sở.

Đối với các chỉ tiêu tầm soát trước sinh và sơ sinh, mức 90–95% được đánh giá là khó khả thi tại các vùng miền núi, nơi người dân còn gặp nhiều rào cản về tiếp cận dịch vụ, văn hóa và ngôn ngữ. Đại biểu đề nghị thiết kế hai mức chỉ tiêu, gồm mức chung toàn quốc và mức tối thiểu dành riêng cho vùng khó khăn, đồng thời sớm triển khai mô hình đội lấy mẫu lưu động và trung tâm xét nghiệm vùng nhằm bảo đảm tính tiếp cận.

Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn tại phiên họp Tổ 6 sáng 25/11. Ảnh: Hồ Long

Bàn về nội dung Chương trình, ĐBQH Chu Thị Hồng Thái cho rằng, dù dự thảo đã nêu đúng những thách thức hiện hữu như y tế cơ sở xuống cấp, năng lực y tế dự phòng còn hạn chế hay tốc độ giảm sinh nhanh, song nhiều giải pháp vẫn mới dừng ở định hướng chung. Các yếu tố đặc thù của vùng dân tộc thiểu số, miền núi – nơi chịu tác động mạnh nhất – chưa được phản ánh đầy đủ trong hệ thống chính sách.

Trong nhóm giải pháp, đại biểu cho rằng nhân lực y tế là “nút thắt lớn nhất” quyết định thành công của Chương trình. Báo cáo của Chính phủ cũng thừa nhận tình trạng thiếu hụt nhân lực y tế cơ sở kéo dài nhiều năm, song các giải pháp đưa ra trong Dự thảo còn chung chung, thiếu tính đột phá. Do đó, đại biểu đề xuất nghiên cứu triển khai đề án bác sĩ trẻ tình nguyện về công tác 5 năm tại các xã đặc biệt khó khăn; đồng thời áp dụng cơ chế đào tạo gắn với cam kết phục vụ lâu dài tại vùng khó. Nếu không tháo gỡ căn cơ bài toán nhân lực, nhiều chỉ tiêu của Chương trình dù được thiết kế hợp lý vẫn khó đi vào cuộc sống.

ĐBQH Nguyễn Thị Như Ý (Đồng Nai) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Đồng tình với ý kiến về ý kiến trên, ĐBQH Nguyễn Thị Như Ý (Đồng Nai) cũng cho rằng, việc triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe nhân dân giai đoạn 2026 – 2035 đang đứng trước nhiều thách thức mang tính hệ thống, bắt đầu từ yêu cầu điều chỉnh chương trình sao cho phù hợp với mô hình quản lý của chính quyền địa phương hai cấp.

Đại biểu cho rằng, "điểm nghẽn" lớn nhất hiện nay nằm ở hạ tầng và trang thiết bị y tế (Dự án 1). Nhiều trạm y tế sau sáp nhập đang dư thừa, nhưng không phải cơ sở nào cũng có thể chuyển đổi công năng để đáp ứng các tiêu chuẩn mới, đặc biệt là theo quy định tại Thông tư 43.

"Thực tiễn triển khai Thông tư 43 thời gian qua đã cho thấy hàng loạt vướng mắc về nhân lực, cơ sở vật chất và điều kiện hoạt động của trạm y tế xã, phường. Tuyến y tế cơ sở đang thiếu bác sĩ trầm trọng: trong khi mục tiêu là 5 – 7 bác sĩ/trạm, thực tế nhiều nơi chỉ có 1 – 3 người. Trong bối cảnh đó, một số chỉ tiêu của chương trình được đánh giá là quá cao và thiếu tính khả thi. Ví dụ, mục tiêu 100% người dân có sổ sức khỏe điện tử vào năm 2030 được cho là rất khó thực hiện, nhất là khi đã có bài học từ thất bại trước đây của hồ sơ lao động điện tử"- đại biểu nhấn mạnh.

Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai tại phiên họp Tổ 6. Ảnh: Hồ Long

Ngoài ra, chương trình mới đề cập đến nhiệm vụ giảm suy dinh dưỡng thấp còi nhưng chưa có giải pháp cụ thể để ứng phó với tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ em – vấn đề đang gia tăng mạnh tại các đô thị và là mối quan tâm toàn cầu. Vì vậy, cần rà soát lại hệ thống chỉ tiêu và nhiệm vụ để bảo đảm tính thực tế, khả thi trong quá trình tổ chức triển khai.

Nhiều chỉ tiêu chưa được định nghĩa rõ ràng

Nhấn mạnh, chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu Quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035 thể hiện quyết tâm đổi mới, song ĐBQH Nguyễn Thị Sửu (TP. Huế) cho rằng, dự thảo vẫn còn nhiều nội dung cần tiếp tục làm rõ để bảo đảm tính khả thi, minh bạch và hiệu quả trong tổ chức thực hiện.

ĐBQH Nguyễn Thị Sửu (TP. Huế) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Về tính khả thi và khả năng đo lường của các mục tiêu cụ thể, đại biểu Nguyễn Thị Sửu chỉ rõ: nhiều chỉ tiêu trong dự thảo chưa được định nghĩa rõ ràng và thiếu cơ sở đo lường khoa học. Điều này dễ dẫn đến nguy cơ chủ quan trong đánh giá, khó kiểm soát tiến độ và khó điều chỉnh kịp thời. Chẳng hạn, mục tiêu “tỷ suất sinh thô tăng thêm 0,5%” chưa có cơ sở khoa học về nguyên nhân và phương pháp đạt được; tỷ số giới tính khi sinh giảm dưới 109 bé trai/100 bé gái cũng thiếu các biện pháp can thiệp cụ thể; hay khái niệm “bệnh tật bẩm sinh phổ biến nhất” chưa liệt kê rõ các bệnh ưu tiên.

Theo đại biểu, việc các mục tiêu định lượng thiếu định nghĩa định tính sẽ làm giảm tính minh bạch và kiểm soát của các cơ quan quản lý. Do đó, cần liệt kê cụ thể các bệnh bẩm sinh ưu tiên (như Down, bại não, tim bẩm sinh…), xác định rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ suất sinh và tỷ số giới tính khi sinh, đồng thời xây dựng các chỉ số đánh giá trung gian như tỷ lệ người dân tham gia tiêm chủng hay tiếp cận dịch vụ y tế cơ sở.

Về cơ chế xử lý vi phạm và bảo đảm tính kỷ luật, đại biểu Nguyễn Thị Sửu lưu ý: dự thảo chỉ nêu “giám sát, đánh giá”, nhưng thiếu quy định về xử lý vi phạm, ràng buộc trách nhiệm hoặc biện pháp răn đe đối với lãng phí, tiêu cực hay vi phạm pháp luật. Việc thiếu cơ chế này dễ dẫn đến trễ tiến độ, thiếu trách nhiệm hoặc lạm dụng nguồn lực công. Theo đó, đề nghị giao nhiệm vụ cụ thể cho Thanh tra Chính phủ và các cơ quan chức năng, quy định rõ hình thức xử lý như thanh tra, xử lý kỷ luật, thu hồi vốn sai mục đích, đồng thời gắn trách nhiệm cá nhân với các chỉ tiêu và nhiệm vụ cụ thể.

Các ĐBQH tỉnh Đồng Nai tại phiên họp Tổ sáng 25/11. Ảnh: Hồ Long

ĐBQH cũng lưu ý việc thiếu cơ chế đánh giá rủi ro và điều chỉnh linh hoạt. Trong bối cảnh triển khai các chương trình đầu tư lớn, việc không có cơ chế dự phòng hoặc điều chỉnh linh hoạt trước biến cố như dịch bệnh, thiên tai hay lạm phát sẽ khiến chương trình cứng nhắc, khó thích ứng thực tiễn. Vì vậy, đề xuất Bộ Y tế xây dựng kế hoạch đánh giá rủi ro và biện pháp ứng phó, đồng thời bổ sung quy định về điều chỉnh mục tiêu sau khi có báo cáo đánh giá định kỳ.

Ngoài ra, đại biểu Nguyễn Thị Sửu cũng chỉ rõ thiếu cơ chế điều phối và đôn đốc liên ngành là điểm cần khắc phục. Chương trình mục tiêu quốc gia đòi hỏi sự kết nối đồng bộ giữa các bộ, ngành và địa phương. Thiếu cơ chế này sẽ dẫn đến mất đồng bộ, giảm hiệu quả triển khai. Do đó, cần thành lập Ban chỉ đạo liên ngành do Thủ tướng Chính phủ làm trưởng ban, có đại diện các bộ, ngành liên quan và địa phương, chịu trách nhiệm điều phối, đôn đốc, báo cáo định kỳ và xây dựng cơ chế phối hợp triển khai đồng bộ.

" Việc hoàn thiện các tiêu chí, cơ chế đo lường, xử lý vi phạm, đánh giá rủi ro và điều phối liên ngành là yêu cầu bắt buộc để các Chương trình mục tiêu quốc gia phát huy hiệu quả thực chất, phục vụ lợi ích người dân và bảo đảm sử dụng nguồn lực công một cách minh bạch, hiệu quả".

ĐBQH Nguyễn Hải Nam (TP. Huế) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

ĐBQH Nguyễn Hải Nam (TP. Huế) cũng nhấn mạnh: Chương trình đặt ra ba mục tiêu lớn là nâng cao sức khỏe thể chất, sức khỏe tinh thần và sức khỏe xã hội – môi trường. Theo đại biểu, một số chỉ tiêu định lượng cụ thể được đề xuất bao gồm giảm 20% tỷ lệ tử vong do bệnh không lây nhiễm (NCD) vào năm 2035, bao phủ 100% hồ sơ sức khỏe điện tử cá nhân và giảm 30% chi phí hộ gia đình liên quan đến bệnh mãn tính.

Bên cạnh các chỉ tiêu định lượng, đại biểu cho rằng, chương trình cần triển khai các giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tăng cường liên kết số bằng việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong y tế và phát triển hồ sơ sức khỏe điện tử, đồng thời đồng bộ với các quy định của luật về trí tuệ nhân tạo. Tiếp đó, hoàn thiện cơ chế tài chính là điều kiện quan trọng, với việc giao quyền và trách nhiệm rõ ràng, kết hợp nguồn lực công và mô hình hợp tác công – tư (PPP) để nâng cao dịch vụ chăm sóc người cao tuổi và phòng bệnh.

Về chăm sóc sức khỏe ban đầu, đại biểu Nguyễn Hải Nam đề nghị cần xây dựng các trạm y tế thông minh với các chức năng trọng tâm; đồng thời đề nghị bổ sung khái niệm “vaccine gia đình” và chuẩn hóa nhân lực theo dân số; triển khai gói dịch vụ y tế dựa trên giá trị (value-based practice).

Bên cạnh đó, chương trình cũng cần tập trung vào chăm sóc người cao tuổi và sức khỏe tâm thần, bao gồm phát triển ngành chăm sóc người cao tuổi, nghiên cứu bảo hiểm dài hạn theo mô hình Nhật Bản – Hàn Quốc, và xây dựng các trung tâm sức khỏe cộng đồng tại địa phương để sàng lọc các bệnh trầm cảm, lo âu.

Nguồn: https://daibieunhandan.vn/hoan-thien-co-che-va-chi-tieu-de-chuong-trinh-muc-tieu-quoc-gia-ve-y-te-phat-huy-hieu-qua-10397015.html