Hoàn thiện Luật Sở hữu trí tuệ để thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu

Việc tiếp tục sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ đang được Bộ Khoa học và Công nghệ triển khai nhằm hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, phù hợp với yêu cầu phát triển của nền kinh tế tri thức trong thời kỳ chuyển đổi số.

Mặc dù Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) sửa đổi năm 2025 đã có hiệu lực từ ngày 01/10/2025 nhưng tại kỳ họp này, Quốc hội tiếp tục xem xét chỉnh sửa, bổ sung một số điều nhằm hoàn thiện cơ chế bảo hộ sáng tạo, mở rộng quyền lợi của đồng tác giả, đồng thời định hướng xây dựng khung pháp lý điều chỉnh tài sản số và trí tuệ nhân tạo (AI). Đây được coi là bước chuẩn bị quan trọng để Việt Nam thích ứng với làn sóng đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số toàn cầu.

Sau gần hai thập kỷ thi hành, Luật SHTT năm 2005 đã qua nhiều lần sửa đổi (2009, 2019, 2022). Tuy nhiên, bối cảnh phát triển mới, đặc biệt là yêu cầu chuyển giao công nghệ, khởi nghiệp sáng tạo và sự xuất hiện của các mô hình AI tạo sinh, đòi hỏi pháp luật cần tiếp tục được hoàn thiện để theo kịp thực tiễn.

Theo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025 (Luật số 93/2025/QH15), nhiều điều khoản của Luật SHTT được sửa đổi, bổ sung nhằm tạo thuận lợi hơn cho hoạt động nghiên cứu, đăng ký và khai thác quyền sở hữu trí tuệ. Cụ thể:

Điều 86 và Điều 164 được điều chỉnh để làm rõ quyền đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí và giống cây trồng trong trường hợp có đồng tác giả. Việc quy định cụ thể trách nhiệm và quyền lợi giữa các đồng tác giả giúp bảo đảm sự công bằng, minh bạch, khuyến khích tinh thần hợp tác trong nghiên cứu khoa học. Các tổ chức, cá nhân đầu tư kinh phí, thiết bị, nhân lực cho hoạt động sáng tạo có cơ sở pháp lý rõ ràng để thỏa thuận thù lao, phân chia lợi ích, tránh phát sinh tranh chấp kéo dài.

Cùng với đó, một số quy định trùng lặp, không còn phù hợp về thủ tục đăng ký đã được bãi bỏ nhằm tinh giản hệ thống pháp luật, giảm gánh nặng hành chính. 

Theo đánh giá của các chuyên gia, những điều chỉnh này giúp mở rộng không gian thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu và phát triển (R&D), đưa kết quả sáng tạo từ phòng thí nghiệm ra thị trường. Luật cũng yêu cầu tăng cường tính minh bạch trong việc chuyển giao, sử dụng và khai thác quyền SHTT, hình thành thị trường tài sản trí tuệ công bằng, năng động một yếu tố quan trọng để phát triển nền kinh tế tri thức.

Một điểm mới đáng chú ý là định hướng mở rộng phạm vi bảo hộ đối với các sản phẩm trí tuệ trong môi trường số, lĩnh vực mà pháp luật hiện hành còn để ngỏ. Bộ Khoa học và Công nghệ đang hoàn thiện dự thảo sửa đổi tiếp theo của Luật SHTT, tập trung vào việc hoàn thiện cơ chế thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phát triển thị trường SHTT, tăng cường bảo hộ tài sản số, bảo đảm minh bạch giao dịch quyền và nâng cao năng lực thực thi. 

Trong bối cảnh AI tạo sinh ngày càng phổ biến, vấn đề xác định tác giả của sản phẩm trí tuệ do AI tạo ra đang đặt ra thách thức lớn đối với hệ thống pháp luật toàn cầu. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Việc sớm xác lập nguyên tắc xác định quyền tác giả trong sản phẩm kết hợp giữa con người và máy học được xem là yêu cầu cấp thiết, nhằm bảo đảm công bằng trong bảo hộ và khuyến khích sáng tạo.

Bên cạnh AI, các loại tài sản kỹ thuật số như NFT, dữ liệu lớn, phần mềm nguồn mở hay mô hình sáng chế phi vật thể cũng đang ngày càng có giá trị thương mại. Việc sửa đổi luật theo hướng mở giúp cơ quan quản lý có công cụ pháp lý phù hợp để xử lý tranh chấp, xác lập quyền sở hữu và định giá các loại tài sản mới. 

Cùng với việc hoàn thiện thể chế, các chuyên gia cũng cho rằng cần nâng cao năng lực thực thi, bao gồm đào tạo đội ngũ thẩm định viên, tăng cường thanh tra, kiểm tra và thúc đẩy hợp tác quốc tế trong xử lý vi phạm quyền SHTT.

Một hướng quan trọng khác là số hóa toàn bộ quy trình đăng ký và quản lý quyền sở hữu trí tuệ, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp, cá nhân tra cứu, đăng ký và khai thác dữ liệu trực tuyến. Khi hệ thống dữ liệu mở được liên thông giữa Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tư pháp và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, năng lực giám sát và định giá tài sản trí tuệ sẽ được nâng cao rõ rệt.

Theo định hướng đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu có ít nhất 70% sản phẩm nghiên cứu ứng dụng được thương mại hóa và hình thành thị trường giao dịch tài sản trí tuệ chuyên nghiệp. Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2025 là bước đi quan trọng trong chuỗi chính sách hỗ trợ đổi mới sáng tạo, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên số. 

Với những điều chỉnh kịp thời, Luật SHTT sửa đổi thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc xây dựng nền tảng pháp lý hiện đại, linh hoạt, bắt kịp xu thế công nghệ toàn cầu. Khi quyền sáng tạo được bảo hộ và khuyến khích đúng mức, đổi mới sáng tạo sẽ trở thành động lực phát triển bền vững, đưa tài sản trí tuệ thực sự trở thành nguồn lực quan trọng của nền kinh tế tri thức.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/hoan-thien-luat-so-huu-tri-tue-de-thuc-day-thuong-mai-hoa-ket-qua-nghien-cuu-197251026131851899.htm