Khơi dậy sức mạnh con người trong chiến lược phát triển mới

Góp ý vào dự thảo các văn kiện Đại hội XIV của Đảng, các chuyên gia, nhà khoa học đánh giá, các dự thảo văn kiện đã phản ánh toàn diện thành tựu 40 năm đổi mới, thể hiện tầm nhìn và khát vọng phát triển, song cần tiếp tục hoàn thiện về nội dung, nhất là những vấn đề cốt lõi như tư duy lý luận, mô hình tăng trưởng, khoa học, công nghệ, giáo dục, đào tạo, thể chế và nguồn nhân lực.

Báo Tin Tức•07/11/2025

Gắn lý luận đổi mới với phát triển khoa học và giáo dục

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Văn Chiến, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Nghiên cứu Biên tập công trình Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ Cơ khí, Tự động hóa và Môi trường cho rằng, công cuộc đổi mới toàn diện đất nước trong 40 năm qua là quá trình cách mạng sâu sắc, tạo chuyển biến mạnh mẽ trên mọi lĩnh vực. Việc tổng kết lý luận và thực tiễn giai đoạn này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, không chỉ đúc kết kinh nghiệm mà còn góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận cho việc hoạch định đường lối phát triển trong thời kỳ mới.

Dự thảo các văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng được xây dựng công phu, phản ánh toàn diện quá trình đổi mới và định hướng phát triển đất nước trong giai đoạn tới. Tuy nhiên, một số nội dung cần được thể hiện rõ hơn, nhất là phần về nhận thức lý luận của Đảng đối với các lĩnh vực văn hóa, xã hội và bảo vệ môi trường. Giáo sư Đinh Văn Chiến đề nghị nội dung này nên được mở rộng để phản ánh đồng thời các lĩnh vực văn hóa, con người, xã hội, khoa học, công nghệ, giáo dục - đào tạo và quản lý tài nguyên, môi trường. Cách thể hiện này sẽ làm nổi bật vai trò của khoa học - công nghệ, giáo dục và đào tạo trong phát triển quốc gia, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường bền vững, những trụ cột quan trọng của phát triển đất nước trong giai đoạn tới. Việc xác định khoa học - công nghệ là động lực cơ bản của phát triển phải gắn liền với hệ thống chính sách và cơ chế đồng bộ, bảo đảm quyền chủ động cho các nhà khoa học, tổ chức nghiên cứu cùng nguồn lực tài chính tương xứng. Khi đó, khoa học – công nghệ mới thực sự trở thành nền tảng vững chắc cho đổi mới mô hình tăng trưởng và công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Nội dung về giáo dục và đào tạo cần được phân tích sâu hơn, đặc biệt trong mối quan hệ với nghiên cứu khoa học và ứng dụng thực tiễn. Việc gắn kết giữa giáo dục và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là điều kiện tiên quyết để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới, nơi tri thức và sáng tạo là động lực chủ yếu.

Về quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, theo Giáo sư Đinh Văn Chiến, cần thể hiện rõ tầm quan trọng chiến lược của tài nguyên thiên nhiên đối với phát triển bền vững. Việc đánh giá, khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên không chỉ bảo đảm nguồn lực cho các ngành kinh tế mà còn liên quan đến chính sách đối nội và đối ngoại, nhất là với các loại khoáng sản quý, hiếm. Các khái niệm như “khai thác tận diệt tài nguyên” hay “tăng trưởng bao trùm” cần được giải thích cụ thể, gắn với những giải pháp khả thi nhằm hạn chế tổn thất, bảo đảm cân bằng sinh thái và duy trì môi trường sống bền vững.

Giáo sư Đinh Văn Chiến kiến nghị Ban soạn thảo văn kiện cần thể hiện nhất quán mối quan hệ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, giữa khai thác tài nguyên và phát triển bền vững. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, phát triển khoa học – công nghệ, giáo dục – đào tạo và quản lý tài nguyên bền vững phải được xác định là nền tảng cho chiến lược phát triển đất nước giai đoạn mới.

Tạo đột phá thể chế và nguồn nhân lực cho giai đoạn phát triển mới

Từ góc nhìn kinh tế, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Thanh, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam cho rằng, dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng đã phản ánh khá toàn diện kết quả phát triển kinh tế, xã hội giai đoạn 2021-2025, với tốc độ tăng trưởng bình quân 6,3%/năm, quy mô GDP ước đạt 510 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người khoảng 5.000 USD. Nền kinh tế vĩ mô cơ bản ổn định, các cân đối lớn được bảo đảm, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, đó là những kết quả quan trọng thể hiện hiệu quả điều hành của Chính phủ và sự nỗ lực của toàn xã hội.

Tuy nhiên, sau gần bốn thập niên đổi mới, Việt Nam đang đối diện với giới hạn của mô hình tăng trưởng dựa vào vốn, tài nguyên và lao động giá rẻ. Mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, chất lượng, hiệu quả đã được đề cập nhưng chưa thực sự trở thành động lực chủ đạo. Năng suất lao động vẫn thấp, tốc độ tăng năng suất bình quân 5 năm chỉ đạt khoảng 5,3%, chưa đạt mục tiêu. Điều này cho thấy hiệu quả đầu tư còn hạn chế, khi để có thêm một phần tăng trưởng, nền kinh tế phải bỏ ra lượng vốn lớn hơn mức cần thiết; do vậy, cần chuyển nhanh sang nền kinh tế tri thức, dựa trên thể chế hiện đại và nguồn nhân lực chất lượng cao, trong đó con người là hạ tầng mềm của phát triển.

Phó Giáo sư Đặng Văn Thanh cho rằng, mục tiêu phát triển đến năm 2030 và tầm nhìn 2045 được nêu trong dự thảo đã thể hiện rõ khát vọng đưa Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Để nhấn mạnh hơn yếu tố công bằng và hạnh phúc của nhân dân, câu cuối trong mục tiêu này nên được viết lại ngắn gọn và hàm súc: “Vì một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc”. Do đó, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế phát triển nhanh và bền vững, coi thể chế là nguồn lực quan trọng nhất. Trong thế giới hiện đại, sức mạnh của một quốc gia không còn phụ thuộc vào tài nguyên hay quy mô dân số, mà ở chất lượng thể chế, khả năng tạo dựng hệ thống quy tắc công bằng, minh bạch, hiệu quả, khơi dậy sáng tạo và giải phóng mọi nguồn lực cho phát triển.

Ngoài ra, việc xác định khoa học - công nghệ là trọng tâm của các động lực tăng trưởng mới. Đầu tư thích đáng cho nghiên cứu, ứng dụng và phát triển thị trường công nghệ sẽ giúp hình thành các sản phẩm, ngành nghề và thương hiệu đặc trưng của Việt Nam, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và vị thế quốc gia.

Cùng với thể chế và khoa học, công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao được xem là yếu tố quyết định. Cần cơ cấu lại nguồn nhân lực, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng, thu hút và trọng dụng nhân tài, bảo đảm nhân lực trình độ cao được phát huy đúng năng lực, trở thành động lực cho đổi mới sáng tạo.

Phó Giáo sư Đặng Văn Thanh cho rằng, cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng bền vững, bao gồm cơ cấu ngành, vùng và sản phẩm, là yêu cầu cấp thiết. Việc xác định rõ vai trò của Nhà nước trong quản lý tài sản công và tài sản của các thành phần kinh tế, cùng với chính sách tài khóa linh hoạt, bền vững, sẽ tạo nền tảng tài chính lành mạnh và thúc đẩy tăng trưởng trong dài hạn.

Ba đột phá chiến lược về thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực tiếp tục là chìa khóa cho phát triển nhanh và bền vững. Việc hoàn thiện thể chế, thúc đẩy khoa học, công nghệ, giáo dục và đổi mới mô hình tăng trưởng là con đường tất yếu để hiện thực hóa khát vọng phát triển, hướng tới một Việt Nam phồn vinh và hạnh phúc trong giai đoạn mới.