'Lá chắn' bảo vệ nông dân

Khi biến đổi khí hậu khiến nông nghiệp ngày càng mong manh, Hàn Quốc đã xây dựng được 'lá chắn' bảo vệ nông dân khỏi rủi ro thiên tai.

Đây là mô hình bảo hiểm nông nghiệp toàn diện, được vận hành bài bản và nhân văn. Sau hơn hai thập kỷ, chính sách này không chỉ giúp nông dân đứng vững giữa bão giông mà còn mở đường cho nền nông nghiệp công nghệ cao, phát triển bền vững.

Khi thiên tai không còn là nỗi ám ảnh

Buổi sáng cuối tháng sáu, mưa rả rích trên cánh đồng lúa ở huyện Naju, tỉnh Jeollanam-do - vùng đồng bằng trù phú ở miền nam Hàn Quốc. Ông Kim Dong-su, 58 tuổi, chủ một trang trại trồng lúa và ớt rộng gần 4 hecta đứng bên mái hiên lặng nhìn từng giọt nước nặng trĩu rơi xuống bờ ruộng. “Cách đây mười năm, mỗi cơn mưa thế này làm tôi mất ăn mất ngủ. Giờ thì yên tâm hơn rồi, vì ruộng của tôi đã có bảo hiểm", ông cười, giọng khàn đục.

Một trang trại trồng nho ở Hàn Quốc. Ảnh: Lê San.

Câu chuyện của ông Kim không chỉ là chuyện một nông dân. Nó phản chiếu một phần bức tranh lớn hơn, đó là chính sách bảo hiểm nông nghiệp của Hàn Quốc, một trụ cột vững chắc giúp nông dân nước này yên tâm sản xuất giữa thời tiết ngày càng thất thường.

Từ đầu những năm 2000, khi biến đổi khí hậu bắt đầu gây thiệt hại lớn cho nông nghiệp, Chính phủ Hàn Quốc đã ban hành Luật Bảo hiểm nông nghiệp. Chương trình chính thức đi vào vận hành trên toàn quốc từ năm 2001, ban đầu chỉ áp dụng cho một số cây trồng như táo, lê và lúa. Mục tiêu rất rõ ràng: giảm gánh nặng tài chính cho nông dân khi thiên tai xảy ra, đồng thời khuyến khích họ đầu tư công nghệ và sản xuất bền vững hơn. Và chính sách này đã vận hành rất thành công.

Theo Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Hàn Quốc (MAFRA), tính đến năm 2024, có hơn 550.000 hộ nông dân tham gia bảo hiểm nông nghiệp, chiếm gần 50% hộ trồng trọt và hơn 94% hộ chăn nuôi. Chính phủ và địa phương hỗ trợ 50 - 70% phí bảo hiểm, vùng rủi ro cao tới 80%, phần còn lại do chính quyền địa phương và nông dân cùng chia sẻ. Với những vùng chịu rủi ro cao như vùng núi Gangwon hay đồng bằng Jeolla, mức hỗ trợ có thể lên tới 80%.

Ông Kim kể, năm ngoái, một đợt mưa đá bất ngờ đã làm hư hại hơn một phần ba diện tích ớt. “Nếu không có bảo hiểm, tôi mất trắng. Nhưng nhờ gói bảo hiểm cây trồng, tôi được bồi thường gần 15 triệu Won (khoảng 260 triệu đồng). Cái cảm giác nhận được tiền bồi thường không chỉ là tiền đâu, mà là sự an tâm bởi mình không bị bỏ lại khi thiên nhiên nổi giận", ông chia sẻ.

Nhờ bảo hiểm nông nghiệp, nông dân Hàn Quốc không còn phải nơm nớp trước rủi ro thiên tai. Ảnh: Lê San.

Nhìn ông Kim thong thả pha trà, kiểm tra điện thoại xem dự báo thời tiết, tôi chợt nghĩ có lẽ chính sự an tâm là lợi ích lớn nhất mà bảo hiểm nông nghiệp mang lại, hơn cả tiền bồi thường.

Ở trung tâm thị trấn Naju (tỉnh Jeollanam), Chi nhánh Hợp tác xã nông nghiệp Quốc gia Hàn Quốc (NongHyup) là đơn vị được giao nhiệm vụ trực tiếp triển khai bảo hiểm nông nghiệp trên toàn quốc. Trên bàn làm việc chất đầy hồ sơ, chị Park Mi-young, cán bộ phụ trách bảo hiểm nông nghiệp cẩn thận giải thích: “Bảo hiểm nông nghiệp ở Hàn Quốc không phải do một công ty tư nhân đơn lẻ cung cấp. Nó là mô hình hợp tác giữa nhà nước, NongHyup và các công ty bảo hiểm lớn. Chính phủ ban hành chính sách, hỗ trợ ngân sách và kiểm soát rủi ro, còn NongHyup là ‘cánh tay’ triển khai trực tiếp đến từng hộ nông dân".

Theo chị Park, quá trình triển khai bảo hiểm nông nghiệp bắt đầu khi nông dân đăng ký tại chi nhánh địa phương. Cán bộ sẽ khảo sát diện tích, loại cây trồng hoặc vật nuôi rồi định giá rủi ro dựa trên dữ liệu khí tượng, sản lượng trung bình ba năm gần nhất. “Mỗi loại cây có bảng tính riêng, ví dụ lúa, lê, ớt, dưa hấu hay bò sữa. Khi thiên tai xảy ra, chúng tôi cử người xuống hiện trường đánh giá thiệt hại rồi làm hồ sơ chi trả quyền lợi bảo hiểm. Toàn bộ quy trình hiện nay đã được số hóa 80% nên nhanh hơn rất nhiều so với trước", chị Park cho biết.

Chính phủ Hàn Quốc cũng có vai trò quyết định trong việc điều tiết và bảo đảm tính bền vững của quỹ bảo hiểm. Mỗi năm, Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản (MAFRA) phân bổ ngân sách hỗ trợ phí bảo hiểm cho nông dân, đồng thời lập quỹ dự phòng để chi trả khi thiên tai lớn xảy ra. Năm nào thiệt hại vượt mức dự báo, Chính phủ sẽ chi bổ sung để không làm gián đoạn việc chi trả quyền lợi bảo hiểm cho nông dân.

Nông dân Hàn Quốc xem bảo hiểm nông nghiệp là người bạn đồng hành. Ảnh: Lê San.

Một chi tiết thú vị là hệ thống này hoạt động song song với Ngân hàng Nông nghiệp (NongHyup Bank) - nơi nông dân có thể vay vốn sản xuất. Khi tham gia bảo hiểm, nông dân được ưu đãi về lãi suất hoặc điều kiện vay. “Nhiều người coi bảo hiểm như một ‘tấm vé an toàn’ để có thể mạnh dạn đầu tư hơn. Chúng tôi luôn nói với bà con trồng cây cũng như lái xe, không thể thiếu dây an toàn", chị Park nói.

Theo thống kê của MAFRA, tính đến năm 2024, có hơn 120 loại sản phẩm bảo hiểm nông nghiệp khác nhau đang được triển khai – từ cây trồng, vật nuôi, nhà kính đến thiết bị nông nghiệp. Mỗi năm, tổng giá trị chi trả quyền lợi bảo hiểm đạt hơn 1,3 nghìn tỷ Won (tương đương gần 25 nghìn tỷ đồng Việt Nam).

Điều đáng chú ý, Hàn Quốc không xây dựng bảo hiểm nông nghiệp như một chương trình phúc lợi ngắn hạn mà xem nó là một phần của chiến lược phát triển nông nghiệp hiện đại. Chính sách này gắn liền với chuyển đổi số, dữ liệu vệ tinh, cảm biến thời tiết và hệ thống cảnh báo sớm - tất cả đều nhằm giảm thiểu rủi ro cho nông dân trong sản xuất.

Trên bức tường phòng chị Park, tấm bảng gỗ khắc dòng chữ giản dị: “Không để nông dân nào chịu thiệt một mình". Có lẽ, đó là triết lý cốt lõi giúp bảo hiểm nông nghiệp Hàn Quốc không chỉ tồn tại mà còn trở thành một phần quen thuộc trong cuộc sống nơi đồng ruộng.

Bảo hiểm không phải cái bẫy tăng chi phí

Trên con đường nhỏ dẫn vào thung lũng Gurye, tỉnh Jeollanam-do, những mái nhà kính trong suốt trải dài như gương. Dưới nắng nhẹ đầu thu, chị Lee Hye-jin (45 tuổi) đang hái dâu tây trong khu vườn rộng gần 2 hecta. Nụ cười của chị vẫn còn chút bẽn lẽn khi kể về trận bão năm ngoái.

Nhờ bảo hiểm nông nghiệp, nông dân Hàn Quốc đã dạnh dạn đầu tư vào nông nghiệp, nhất là sản xuất hàng hóa công nghệ cao. Ảnh: Lê San.

“Chỉ một đêm thôi, gió mạnh đến mức thổi bay cả mái nhà kính. Lúc đó tôi nghĩ chắc hỏng rồi vì đầu tư hơn một tỷ Won cho hệ thống mới này. Nhưng may mắn là tôi có mua bảo hiểm nông nghiệp. Sau khi cán bộ NongHyup đến kiểm tra, chỉ hơn ba tuần sau tôi đã nhận được hơn 400 triệu Won tiền chi trả quyền lợi bảo hiểm. Nhờ đó tôi có thể dựng lại nhà kính, tiếp tục sản xuất ngay mùa sau", chị Lee Hye-jin vừa nói, tay vừa gỡ những dây nilon bị gió bão làm rách.

Khi được hỏi về chuyện đóng phí bảo hiểm, chị Park Mi-young cười: “Có tăng, nhưng không đến mức khiến nông dân bỏ cuộc".

Phí bảo hiểm được tính theo lịch sử chi trả quyền lợi bảo hiểm, mức rủi ro vùng và loại cây trồng. Nếu hộ nhận bồi thường nhiều năm liền, hệ số rủi ro sẽ tăng 5 - 15%. Tuy nhiên, Chính phủ hỗ trợ 50 - 70%, vùng rủi ro cao tới 80% nên phần tăng thực tế người dân chịu chỉ rất nhỏ.

Nếu thiệt hại là thiên tai diện rộng, mức phí năm sau được giữ nguyên, còn hộ áp dụng biện pháp giảm rủi ro (lắp mái che, cảm biến, đổi giống...) lại được giảm phí như phần thưởng. “Bảo hiểm không phải cái bẫy tăng chi phí mà là khung an toàn giúp người dân làm nông có trách nhiệm hơn", chị Lee Hye-jin giải thích.

Chị Lee không phải là trường hợp cá biệt. Ở nhiều vùng nông thôn Hàn Quốc, thiên tai từng là nỗi sợ lớn nhất khiến nông dân không dám mở rộng quy mô sản xuất. Nhưng từ khi chương trình bảo hiểm nông nghiệp được triển khai, nỗi lo ấy dần nhường chỗ cho sự tự tin.

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Hàn Quốc, trung bình mỗi năm có hơn 25.000 vụ bồi thường cho thiệt hại nông nghiệp do mưa đá, bão, hạn hán hay dịch bệnh. Nhờ đó, tỷ lệ tái đầu tư của nông dân tăng hơn 30%, đặc biệt ở nhóm hộ trẻ tuổi - những người trước đây thường bỏ nghề vì rủi ro quá lớn.

Nông dân Hàn Quốc không xem bảo hiểm là gánh nặng chi phí, mà càng tự tin hơn khi đầu tư vào nông nghiệp. Ảnh: Lê San.

Ông Choi Min-ho (62 tuổi) trồng lê ở vùng Chungcheong nhớ lại thời chưa có bảo hiểm: “Mỗi lần bão đến là tôi mất ngủ. Có năm quả rụng hết mà vẫn phải trả nợ ngân hàng. Giờ thì khác, tôi yên tâm hơn nhiều. Mất mùa thì còn có bảo hiểm gánh đỡ. Bọn trẻ cũng chịu quay lại làm nông".

Tôi hỏi ông Choi có nghĩ bảo hiểm là cứu cánh không. Ông cười: “Không, nó không làm mình giàu hơn đâu. Nhưng nó giúp mình không bị nghèo đi chỉ vì một cơn bão".

Nhiều chuyên gia Hàn Quốc đánh giá, tác động lớn nhất của bảo hiểm nông nghiệp không chỉ nằm ở số tiền bồi thường mà ở sự thay đổi tâm lý nông dân. Khi họ không còn sợ mất trắng, họ dám thử nghiệm kỹ thuật mới, đầu tư giống mới và hợp tác theo mô hình trang trại quy mô lớn. Điều này giúp năng suất bình quân ngành nông nghiệp Hàn Quốc tăng gần 15% trong giai đoạn 2010 - 2020.

Nhà nước không làm thay mà đóng vai trò bảo trợ rủi ro và kiến tạo hành lang pháp lý. Doanh nghiệp bảo hiểm không chỉ bán sản phẩm mà đồng hành cùng nông dân từ khâu dự báo đến bồi thường. Còn nông dân, dù ở vùng núi Gangwon hay đồng bằng Jeolla đều được tiếp cận thông tin, dữ liệu và công nghệ để chủ động bảo vệ mình.

Nhìn lại Việt Nam, chương trình bảo hiểm nông nghiệp đã được thí điểm nhiều lần nhưng vẫn còn hạn chế về quy mô, nhận thức và cơ chế hỗ trợ. Thiết nghĩ nếu học hỏi mô hình của Hàn Quốc, kết hợp giữa bảo hiểm, công nghệ số và sự chia sẻ rủi ro ba bên, chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng một hệ thống bảo hiểm nông nghiệp bền vững.

Khi công nghệ và chính sách cùng đi vào ruộng đồng

Những buổi chiều ở Gurye, khi mặt trời buông xuống trên những mái nhà kính, có thể bắt gặp nhiều nông dân trẻ hơn, tay cầm điện thoại kiểm tra ứng dụng “NongHyup Smart Insurance” - nơi họ có thể theo dõi tình hình thời tiết, hợp đồng bảo hiểm, thậm chí yêu cầu giám định thiệt hại trực tuyến.

Một nông dân trẻ cười bảo: “Bảo hiểm bây giờ giống như bạn đồng hành. Nó không chỉ bảo vệ mà còn khuyến khích chúng tôi dám nghĩ lớn hơn".

Và có lẽ, chính điều đó đã tạo sự chuyển biến trong tư duy sản xuất của nông dân - hiệu quả sâu xa nhất mà chính sách bảo hiểm nông nghiệp đem lại. Tại Trung tâm Giám sát thiên tai nông nghiệp Quốc gia đặt tại thành phố Sejong, những màn hình lớn hiển thị dữ liệu thời tiết, lượng mưa, hình ảnh vệ tinh và bản đồ màu các vùng trồng trọt trên toàn quốc.

Sau hơn 20 năm triển khai, bảo hiểm nông nghiệp Hàn Quốc đã trở thành “lá chắn kinh tế” thực thụ. Ảnh: Lê San.

“Đây là nơi chúng tôi dự báo và cảnh báo sớm rủi ro để bảo hiểm nông nghiệp hoạt động hiệu quả hơn. Mỗi khi có bão, sương giá hay hạn hán, chúng tôi cập nhật dữ liệu theo thời gian thực cho hệ thống bảo hiểm. Nhờ vậy, việc giám định và bồi thường trở nên nhanh chóng, chính xác hơn nhiều”, ông Han Jae-ho - Trưởng phòng Giám sát giới thiệu. 

Từ năm 2018, Chính phủ Hàn Quốc bắt đầu đẩy mạnh chương trình “Smart Agriculture + Insurance”, tức kết hợp bảo hiểm nông nghiệp với chuyển đổi số. Các cảm biến IoT, camera giám sát nhà kính, hệ thống phân tích dữ liệu khí tượng và định vị GPS được lắp đặt khắp nơi. Tất cả dữ liệu này kết nối trực tiếp với hệ thống của Cơ quan Phát triển nông nghiệp (RDA) và NongHyup giúp nhận diện sớm rủi ro và hỗ trợ nông dân ứng phó trước khi thiệt hại xảy ra.

“Chúng tôi không chỉ muốn chi trả cho nông dân khi mất mùa mà còn muốn giúp họ phòng ngừa từ trước. Mục tiêu là biến bảo hiểm nông nghiệp thành công cụ quản lý rủi ro chủ động chứ không chỉ là bồi thường bị động", ông Han nói.

Chính phủ Hàn Quốc hiện dành hơn 500 tỷ Won ngân sách mỗi năm (tương đương khoảng 9,5 nghìn tỷ đồng Việt Nam) cho bảo hiểm nông nghiệp. Trong đó 70% được chi để hỗ trợ phí bảo hiểm cho nông dân, còn lại đầu tư cho hệ thống dữ liệu, dự báo khí tượng và đào tạo nhân lực. Mỗi địa phương – từ Gangwon đến hòn đảo như Jeju đều có trung tâm hỗ trợ nông nghiệp với đội ngũ kỹ sư, cán bộ bảo hiểm và chuyên gia khí tượng thường trực.

Ở huyện Jeongseon (tỉnh Gangwon), ông Yoo Chang-bok, cán bộ nông nghiệp đã có hơn 20 năm công tác kể: “Chúng tôi đi thực địa từng xã, hướng dẫn bà con cài ứng dụng cảnh báo thời tiết, kiểm tra điều kiện để tham gia bảo hiểm. Năm nào tuyết rơi muộn hay mưa đá bất thường, chính quyền đều lập tức thông báo để bà con chụp ảnh hiện trường, gửi yêu cầu chi trả quyền lợi bảo hiểm ngay trên điện thoại".

Sự đồng hành giữa doanh nghiệp bảo hiểm, nhà nước và đồng chia sẻ của nông dân là nền tảng vững chắc giúp bảo hiểm nông nghiệp phát triển mạnh ở Hàn Quốc. Ảnh: Lê San.

Sự phối hợp giữa trung ương - địa phương - doanh nghiệp bảo hiểm giúp cả hệ thống vận hành trơn tru. Khi có thiệt hại lớn, Chính phủ tự động kích hoạt Quỹ hỗ trợ khẩn cấp, đảm bảo nông dân nhận được tiền trong vòng 30 ngày. Nhờ đó, trong các năm 2022 - 2023, dù Hàn Quốc chịu ảnh hưởng nặng bởi bão Hinnamnor và lũ lụt ở Jeolla, tỷ lệ chi trả quyền lợi bảo hiểm đúng hạn đạt tới hơn 96% - một con số khiến nhiều quốc gia phải học hỏi.

Trên màn hình lớn của Trung tâm Giám sát thiên tai nông nghiệp Quốc gia đặt tại thành phố Sejong, những đốm sáng xanh lấp lánh, mỗi đốm tượng trưng cho một vùng nông nghiệp đang được bảo hiểm. Nhìn vào đó, có thể hiểu vì sao Hàn Quốc có thể giữ được sự ổn định của ngành nông nghiệp giữa thời tiết khắc nghiệt đến vậy. Họ không chỉ có chính sách mà còn có công nghệ và sự kiên trì của cả một hệ thống.

Ông Kim Dong-su, một nông dân ở Naju chia sẻ: “Chúng tôi trồng lúa, trồng ớt… đều biết rằng mùa màng không bao giờ chắc chắn. Nhưng điều chắc chắn nhất là nếu gặp rủi ro sẽ có người đứng bên mình".

Chính niềm tin giản dị ấy đã giúp nông dân Hàn Quốc thay đổi cách nghĩ về nghề nông. Họ không còn xem nông nghiệp là canh bạc phụ thuộc thời tiết mà là một ngành có thể tính toán, đầu tư và bảo vệ bằng cơ chế, chính sách khoa học.

Sau hơn 20 năm triển khai, bảo hiểm nông nghiệp Hàn Quốc đã trở thành “lá chắn kinh tế” thực thụ. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Hàn Quốc, chương trình này giúp giảm 40% thiệt hại tài chính trung bình của nông hộ mỗi năm, đồng thời duy trì ổn định chuỗi cung ứng nông sản trong những năm thiên tai lớn.

Không chỉ thế, bảo hiểm còn tạo nền tảng cho nông nghiệp công nghệ cao vì người dân dám đầu tư hơn, doanh nghiệp dám hợp tác hơn và ngân hàng dám cho vay nhiều hơn. Và ấn tượng nhất là cách Hàn Quốc kết hợp ba yếu tố: Nhà nước - doanh nghiệp - nông dân trong cùng một cơ chế thống nhất. Mô hình này được OECD đánh giá là một trong ba hệ thống bảo hiểm nông nghiệp toàn diện nhất Châu Á (cùng với Nhật Bản và Trung Quốc).

Bắt đầu từ năm 2025, Bộ Nông nghiệp, Lương thực và Nông thôn Hàn Quốc (MAFRA) mở rộng chương trình bảo hiểm thu nhập nông nghiệp từ thí điểm 9 sản phẩm nông nghiệp sang phục vụ tất cả nông dân cho những sản phẩm ấy, đồng thời sẽ bổ sung thêm 6 sản phẩm mới như lúa, cải thảo, củ cải...

Ngoài ra, MAFRA báo cáo sẽ có 5 cải tiến trong việc tăng/giảm phí bảo hiểm và mở rộng phạm vi bảo hiểm, bao gồm rủi ro mới như sâu bệnh, thiếu ánh sáng, vết hại do động vật.

Nguồn: https://nongnghiepmoitruong.vn/la-chan-bao-ve-nong-dan-d780312.html