Long diên hương là gì mà nhiều người truy tìm?

(Dân trí) - Sự quan tâm trở lại dành cho long diên hương nhờ bộ phim đang hot tại phòng vé giúp khán giả có cái nhìn gần hơn về vật chất này.

Sản phẩm của cơ chế bảo vệ ruột cá nhà táng

Bộ phim Truy tìm long diên hương đang gây sốt tại phòng vé Việt chỉ sau vài ngày ra rạp.

Ngay ở phần mở đầu, bộ phim đưa khán giả vào một biến cố lớn. Long diên hương, chất sáp rắn được xem là vật phẩm quan trọng của niềm tin và sự bảo hộ từ Nam Hải trong văn hóa ngư dân, bất ngờ biến mất.

Sự biến mất này khởi đầu cho hành trình truy tìm đầy kịch tính và là câu hỏi khiến nhiều người bước ra khỏi rạp vẫn còn thắc mắc: Long diên hương thật sự là gì và vì sao lại được xem là quý đến vậy?

Cá nhà táng (danh pháp khoa học: Physeter macrocephalus) là loài cá voi có răng lớn nhất và là một trong những sinh vật biển khổng lồ, bí ẩn nhất đại dương (Ảnh: Getty).

Theo Bảo tàng Lịch sử tự nhiên của Anh, long diên hương (ambergris) là “sản phẩm tự nhiên hiếm từ chế độ ăn mực của cá nhà táng” và từng được coi là một bí ẩn lớn của giới khoa học.

Đây là chất sáp rắn được hình thành trong cơ thể cá nhà táng khi loài này ăn các loại mực và bạch tuộc có phần mỏ cứng. Những mảnh cứng này có thể làm tổn thương ruột, nên cá nhà táng tiết ra chất béo sền sệt để bao bọc. Theo viện bảo tàng này, lâu dần lớp chất béo đó đặc lại, tạo thành khối sáp đặc trưng.

Khi được cá nhà táng thải ra biển, khối sáp ban đầu có mùi hôi và màu nâu đen. Theo các phân tích, quá trình oxy hóa tự nhiên dưới tác động của nước biển, ánh nắng và không khí sẽ khiến khối sáp chuyển sang xám tro hoặc vàng nhạt, đồng thời tạo ra mùi hương ấm và ngọt đặc trưng.

Các khối long diên hương (Ảnh: Getty).

Chính hương thơm biến đổi này là lý do khiến long diên hương trở thành nguyên liệu giá trị trong ngành nước hoa.

Theo nghiên cứu của R. Clarke công bố trên tạp chí Latin American Journal of Aquatic Mammals, chỉ khoảng 1 trong 100 cá thể cá nhà táng có khả năng tạo ra ambergris.

Con số này cho thấy lý do vì sao long diên hương hiếm đến vậy và việc tìm thấy nó hoàn toàn phụ thuộc vào may mắn.

Báu vật của ngành nước hoa

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, phần mỏ mực không tiêu hóa chính là nguyên nhân đầu tiên kích hoạt quá trình hình thành khối sáp.

Một nghiên cứu hóa học tại Đại học Plymouth phân tích các mẫu ambergris trôi dạt trên biển cũng ghi nhận thành phần đồng và kẽm tương tự ở mực và phần mỏ mực.

Theo nhóm nghiên cứu, điều này củng cố giả thuyết rằng các vật thể cứng trong ruột cá nhà táng là điểm xuất phát cho chu trình tạo ra long diên hương.

Trong lĩnh vực hương liệu, long diên hương được xem là chất giúp giữ mùi hương bám lâu trên da.

Khi được xử lý, nó có khả năng cố định mùi rất tốt và thường xuất hiện trong các dòng nước hoa cao cấp. Giá của long diên hương phụ thuộc vào trọng lượng, độ tinh luyện và chất lượng mùi, có thể lên đến hàng chục nghìn USD mỗi kg.

Long diên hương cũng gắn liền với đời sống văn hóa của ngư dân ven biển. Tại nhiều làng chài Việt Nam, vật phẩm này được xem như “lộc biển” mang lại bình an và mùa cá thuận lợi. Người dân tin rằng ai gặp được long diên hương sẽ gặp may, nên nó còn có giá trị tinh thần bên cạnh giá trị kinh tế.

Trong y học cổ truyền, long diên hương từng xuất hiện trong một số bài thuốc dân gian ở phương Đông và Ả Rập.

Tuy vậy, theo các chuyên gia, khoa học hiện đại chưa có bằng chứng rõ ràng về hiệu quả điều trị của nó và cần thêm nghiên cứu.

Một nghiên cứu năm 2025 đăng tải trên nền tảng khoa học ResearchGate ghi nhận sự tồn tại của thụ thể mùi đặc biệt tương tác với một thành phần chủ chốt trong ambergris. Theo nhóm nghiên cứu, phát hiện này giúp hiểu rõ hơn cơ chế tạo mùi của long diên hương nhưng chưa liên quan đến hiệu quả y học.

Một nghiên cứu khác mang tên “DNA preserved in jetsam whale ambergris” cho thấy, các mẫu ambergris trôi dạt trên biển vẫn lưu giữ được ADN của cá nhà táng.

Theo nhóm nghiên cứu, điều này mở ra khả năng dùng long diên hương như nguồn dữ liệu sinh học để theo dõi hệ sinh thái biển và tình trạng quần thể cá nhà táng.

Do cá voi là loài được bảo vệ tại nhiều quốc gia, việc khai thác trực tiếp từ cá nhà táng bị cấm hoàn toàn.

Nguồn long diên hương hợp pháp hiện nay chủ yếu đến từ các khối trôi tự nhiên trên đại dương. Theo các nhà môi trường học, thương mại hóa long diên hương cần được giám sát chặt chẽ để tránh tạo ra động lực săn bắt cá voi.

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/long-dien-huong-la-gi-ma-nhieu-nguoi-truy-tim-20251119070753220.htm