Mùa “lộc trời” ở Tây Nguyên

Nấm mối chỉ mọc mỗi năm một đợt thời điểm vào đầu mùa mưa, nhất là khi thời tiết mưa nắng đan xen. Loại nấm này thường xuất hiện ở các khu rẫy, vườn cao su, khu đất có nhiều lá mục, đất ẩm, tơi xốp. Đặc biệt, những nơi có tổ mối đất là có nấm mối.

Để hái nấm, người ta thường đi vào đầu giờ sáng hoặc sau cơn mưa trưa, vì đi vào hai thời điểm này thì sẽ gặp được nấm đang nhú cao lên.

Không chỉ quan sát bằng mắt thường, người có kinh nghiệm đi lấy nấm mối có thể lắng nghe tiếng côn trùng, thậm chí ngửi mùi đất để phát hiện những dấu hiệu của tổ mối, nơi nấm có thể đang ẩn dưới đất. Ðể ý thấy bề mặt đất đang có những vết nhô lên, đất khẽ nứt chính là đặc điểm báo hiệu phía dưới có những thân nấm mối non đang dần lớn. Người tìm nấm phải phân biệt được ụ nấm mình tìm là nấm mối hay nấm độc. Có nhiều loại nấm độc hình thù gần giống nấm mối.

Anh Y Khiêm Êban (phường Ea Tam, TP. Buôn Ma Thuột) cho biết, chỗ nào có nấm thì sẽ tỏa ra mùi thơm pha lẫn mùi đất. Người đi tìm nấm sẽ nhận biết được mùi đặc trưng đó mà lần theo. Có hai loại nấm, trong đó, nấm cái sẽ mọc nhiều cây nấm một chỗ, cây nấm nhỏ, mềm; còn nấm đực sẽ mọc 1 - 2 cây, cây to và cứng hơn nấm cái.

Khi còn nằm trong đất, mũ nấm ôm chặt lấy thân như một chiếc đinh nên gọi là nấm đinh. Nấm đinh lớn lên một chút là nấm nụ khi vừa nhú lên khỏi mặt đất, chưa nở xòe ra. Chỉ khoảng 2 - 3 giờ sau, nụ sẽ nở bung xòe tròn như cái dù gọi là nấm nở, có màu trắng và bắt đầu già.

Nấm mối được một người dân buôn Kô Tam (xã Ea Tu, TP. Buôn Ma Thuột) lấy về.

Vào mùa nấm mối, nhiều người đi tìm, nhưng không phải ai cũng hái được “lộc trời”. Người may mắn thì chỉ một lúc là được cả rổ nấm, có người đi cả ngày vẫn không gặp được nấm mối. Anh Y Khiêm cho biết, theo quan niệm từ ông bà truyền lại, người hái nấm không được dùng vật kim loại tác động vào cây nấm, bởi làm như vậy thì năm sau nó sẽ không mọc lại chỗ đó. Người ta sẽ dùng tay hoặc que gỗ nhỏ cẩn thận nạy nấm lên để không gây tổn thương đến mầm nấm còn lại.

Do đặc tính sinh trưởng của nấm mối là rất nhanh già nên thu hái cũng cần rất kịp thời. Nấm mối có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn như: xào, nấu canh, nấu cháo, kho, nấu súp... Trong đó, nấm mối xào là món ăn thanh đạm, dễ chế biến, được nhiều người ưa dùng. Riêng với người Êđê ở Tây Nguyên, họ thường nấu nấm mối với cà bi, đọt mướp, đọt bí và cà đắng, cùng một nguyên liệu đặc biệt không thể thiếu là lá é. Cách nấu truyền thống khác như chị HYer Mlô (xã Ea Tu, TP. Buôn Ma Thuột) chia sẻ, đó là nấu nước nóng lên rồi nêm gia vị; nước sôi thì thả nấm vào, gần tắt bếp thì thêm lá lốt thái nhỏ. Kiểu chế biến này không dùng dầu ăn và phải có gia vị gồm lá lốt, ngò gai, ớt và củ nén.

“Trước đây cứ vào mùa mưa, nấm mối nhiều vô kể, mọc khắp các cánh rừng, vườn rẫy. Ngày nay, môi trường sinh thái có nhiều biến đổi, cùng với việc sử dụng thuốc bảo vệ trong canh tác nên trong đất không có nhiều mối, không có mối thì sẽ không có nấm”, chị HYer M’lô chia sẻ.

Theo tìm hiểu, nấm mối có tên khoa học là Termitomyces albuminosus, là loài nấm thuộc họ Lyophyllaceae. Nấm mối giàu canxi, phốt pho, sắt, protein và các chất dinh dưỡng tốt cho sức khỏe, đặc biệt với người mắc bệnh tiểu đường. Từ món ăn dân dã, quen thuộc của người Tây Nguyên, nấm mối đang được nhiều người săn lùng như một đặc sản.

Nguồn: https://baodaklak.vn/du-lich/202506/mua-loc-troio-tay-nguyen-4ac03c0/