Nghĩ về hai chữ Tấc Đất

1.

Sau 80 năm kể từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đất nước chúng ta đang nói nhiều đến kỷ nguyên mới, kỷ nguyên dân tộc vươn mình. Với cá nhân tôi, trong suốt chiều dài lịch sử của thời đại Hồ Chí Minh, chúng ta chỉ có một kỷ nguyên, đó là Độc lập - Tự do - Hạnh phúc.

Khởi nguồn từ 80 năm trước, ngay sau khi giành được độc lập, dân tộc Việt Nam bắt tay vào công cuộc xây dựng nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chấm dứt sự thống trị hàng nghìn năm của chế độ phong kiến, hàng trăm năm đô hộ của chế độ thực dân để mở ra một bước ngoặt lịch sử, đưa đất nước Việt Nam, dân tộc Việt Nam bước sang trang sử mới.

Nhà sử học Dương Trung Quốc. Ảnh: Tùng Đinh. — Nhà sử học Dương Trung Quốc. Ảnh: *Tùng Đinh.*

Vậy, đứng trước bước ngoặt lịch sử ấy, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã suy nghĩ và đặt ra vấn đề phát triển đất nước Việt Nam như thế nào?

Có lẽ chúng ta cần nhìn lại bối cảnh của nước nhà lúc đó. Sau khi giành được độc lập, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ cùng một lúc phải đối mặt với giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Tình thế thù trong, giặc ngoài hết sức ngặt nghèo, đòi hỏi những quyết sách lịch sử. Và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thể hiện tầm vóc cũng như trí tuệ xuất chúng của mình, khi chọn lựa diệt giặc đói trước, với một suy nghĩ "căn cơ của loài người là dĩ thực vi tiên".

Muốn “dĩ thực vi tiên” thì phải “dĩ nông vi bản”. Khởi nguồn của thời đại mới, tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất xuyên suốt và nhất quán, rằng mọi đường lối của Chính phủ Việt Nam lâm thời đều tập trung ưu tiên nông nghiệp, lấy lợi ích của người nông dân là trước hết. Dù nông nghiệp còn lạc hậu, nông dân còn đói nghèo nhưng để tính kế bền vững cả trước mắt và lâu dài cho đất nước, với Chủ tịch Hồ Chí Minh “nông dân ta giàu thì nước ta giàu, nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh”.

Xuất phát từ tư tưởng đó, ngay từ rất sớm, chỉ hơn 2 tháng kể từ thời khắc khai sinh đất nước, Bộ Canh nông đã ra đời. Ngày 14/11/1945, Bộ Canh nông được thành lập với 2 nhiệm vụ. Một là, thực hiện chương trình tăng gia sản xuất cấp tốc ở Bắc bộ và miền Bắc Trung bộ để giải quyết một phần nào nạn đói đang đe dọa đồng bào. Hai là, sửa soạn một nền tảng chấn hưng nông nghiệp để mở đường phát triển cho một nền kinh tế nông nghiệp quốc gia sau này.

Cũng gần như ngay lập tức là sự ra đời của Báo Tấc Đất (ngày 4/12/1945) - tờ báo do Bác Hồ đặt tên và viết bài giới thiệu. Kỹ sư Hoàng Văn Đức, Tổng Giám đốc Nha Nông chính thuộc Bộ Canh nông, được giao làm Chủ nhiệm đầu tiên của Báo. Trước khi bàn đến những vấn đề to lớn khác về mặt tư tưởng, tôi muốn phân tích ý nghĩa hai từ Tấc Đất - thật tinh tế và nhiều ý nghĩa.

Từ tấc dễ khiến người ta liên tưởng đến những điều nhỏ nhắn và ngắn ngủi, nhưng Tấc Đất lại được so sánh như Tấc Vàng, nghĩa là có sự sinh sôi nảy nở, hay như cách nói của hiện đại là có thể mang lại giá trị gia tăng cao. Sâu sắc hơn, tấc đất là nguồn sống của con người. Với một dân tộc “dĩ nông vi bản” như Việt Nam, tấc đất chính là ý nghĩa mang tính nền tảng để tồn tại và phát triển.

Tấc đất gắn liền với người nông dân, lực lượng đông đảo nhất, đóng góp nhiều nhất cho cách mạng cũng như quá trình phát triển của đất nước. Đặt người nông dân ở trung tâm, quan tâm và gắn liền họ với từng tấc đất là sự tài tình không chỉ của riêng Người mà còn là bài học sâu sắc của Chính phủ lâm thời.

Hai từ Tấc Đất của Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt cho tờ báo của Bộ Canh nông không chỉ có ý nghĩa ở thời điểm đó mà còn mang tính bền vững và lâu dài, gắn liền với vận mệnh “dĩ nông vi bản” của đất nước, dân tộc Việt Nam.

Thứ hai, nếu như chúng ta đọc lại những bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhiều bài viết khác trên số báo Tấc Đất đầu tiên (xuất bản ngày 7/12/1945), sẽ thấy ý nghĩa của rất nhiều bài học mà cho đến hôm nay vẫn còn nguyên giá trị.

Cụ thể, trong bài viết “GỬI NÔNG GIA VIỆT - NAM”, Chủ tịch Hồ Chí Minh bày tỏ: “Câu tục ngữ: “Tấc Đất, Tấc Vàng” ngày nay có hai ý nghĩa:

1 - Báo Tấc Đất sẽ chỉ bảo cho anh em chị em nhà nông làm thế nào cho nông nghiệp mau chóng tiến bộ. Sự chỉ bảo của Báo Tấc Đất cũng quý hóa như Tấc Vàng.

2 - Loài người ai cũng “dĩ thực vi tiên” (nghĩa là trước tiên cần phải ăn). Nước ta thì “dĩ nông vi bản” (nghĩa là nghề nông làm gốc). Dân muốn ăn no thì phải giồng giọt cho nhiều. Nước muốn giàu mạnh thì phải phát triển nông nghiệp. Vậy chúng ta không nên bỏ hoang một Tấc Đất nào hết. Chúng ta phải quý mỗi Tấc Đất như một Tấc Vàng…”.

Cũng trong bài viết đó, Hồ Chủ tịch kêu gọi nông gia: “Hiện nay chúng ta có hai việc quan trọng nhất: cứu đói ở Bắc và kháng chiến ở Nam”, kêu gọi nông dân: “Tăng gia sản xuất! Tăng gia sản xuất ngay! Tăng gia sản xuất nữa! Đó là khẩu hiệu của ta ngày nay. Đó là cách thiết thực của chúng ta để giữ vững quyền tự do, độc lập”.

Mỗi lần đọc lại bài viết này của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cá nhân tôi luôn suy nghĩ và tự hỏi, thời đại ngày nay, chúng ta dùng các khái niệm và quan điểm như “nông nghiệp là lợi thế quốc gia” liệu có phải là sự kế thừa quan điểm “dĩ nông vi bản” hay “nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh”? Cũng như tư tưởng “nông dân ta giàu thì nước ta giàu” cùng với bức thư gửi giới Công thương là giá trị cốt lõi của phát triển kinh tế tư nhân, kinh tế tập thể…

Nhưng có một điều chắc chắn, đó là tư tưởng “Tấc Đất - Tấc Vàng” của Người mang tính nền tảng và xuyên suốt, thổi bùng lên ngọn lửa cách mạng và giúp dân tộc ta vững vàng đi qua 9 năm trường kỳ kháng chiến gian khổ và 30 năm đấu tranh giành độc lập dân tộc, thống nhất non sông.

Tư tưởng đó còn mang ý nghĩa rất lớn trong thời đại ngày nay, khi chúng ta nhìn thấy rõ ràng giá trị của nông nghiệp, nông dân, nông thôn trong tiến trình phát triển của đất nước. Nhìn thấy nông nghiệp là lĩnh vực xuất khẩu mang lại của cải vật chất với giá trị thặng dư cao nhất. Nhìn thấy người nông dân hôm nay dường như không còn khoảng cách với doanh nhân, trí thức, nhà khoa học mà đã tích hợp tất cả, để có thể tự hào rằng, tôi là người nông dân Việt Nam. Nhìn thấy nông thôn không chỉ là nơi chở che dân tộc trước mọi biến cố mà còn là nôi văn hóa của cả dân tộc Việt Nam.

Tôi cho rằng, tất cả những giá trị đó đã được kế thừa và phát huy từ tư tưởng gốc trên Báo Tấc Đất 80 năm trước. Nhìn lại để chúng ta thấy hai từ Tấc Đất dù bé nhỏ nhưng lại mang ý nghĩa gốc gác, nguồn cội của đất nước, mang văn hóa và sức mạnh của dân tộc Việt Nam.

Báo Tấc Đất xuất bản số đầu tiên ngày 7/12/1945. Ảnh: Tư liệu. — Báo Tấc Đất xuất bản số đầu tiên ngày 7/12/1945. Ảnh: *Tư liệu.*

2.

Nghĩ về 80 năm Báo Tấc Đất - nay là Báo Nông nghiệp và Môi trường, tôi lại nhớ đến một thế hệ trí thức cách mạng cũng xuất thân từ nông dân, gắn bó với nông nghiệp và có những đóng góp hết sức to lớn vào sự nghiệp cách mạng nước nhà. Đó là Bộ trưởng Canh nông Cù Huy Cận, Kỹ sư Hoàng Văn Đức, Bộ trưởng Nghiêm Xuân Yêm, Giáo sư Bùi Huy Đáp, Kỹ sư Nguyễn Xiển…

Nhớ về họ là nhớ về buổi đầu dựng nước trong tình thế “trứng trên đầu gậy”, “chỉ mành treo chuông” với biết bao gian khổ. Chính những con người ấy đã xuất hiện, có người góp mặt từ khi cách mạng còn ở Tân Trào, có người được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp giao trọng trách, nhưng tất cả họ đều chung sức gánh vác và ít nhiều đã trở thành những tượng đài của Bộ Canh nông và Báo Tấc Đất.

Tôi cũng đang tự hỏi tại sao Kỹ sư Hoàng Văn Đức ít được nhắc đến so với đóng góp của cụ? Nhưng quả thật, đấy là người có công lao rất lớn đối với đất nước, với bộ Canh nông và Báo Tấc Đất. Vốn thuộc đoàn đại biểu trí thức Hà Nội, tháng Tám năm 1945, Kỹ sư Hoàng Văn Đức lên Chiến khu Việt Bắc dự Đại hội Tân Trào cùng với Nhà thơ Cù Huy Cận, Luật gia Vũ Đình Hòe, Bác sĩ Nguyễn Dương Hồng… Sau đó ông trở về Hà Nội, được cử làm Tổng Giám đốc Nha Nông chính của Bộ Canh nông. Trước khi trúng cử Đại biểu Quốc hội, Kỹ sư Hoàng Văn Đức là chủ nhiệm đầu tiên của Báo Tấc Đất.

Hay những con người Canh nông - Tấc Đất khác như Bộ trưởng Cù Huy Cận, người xin Chủ tịch Hồ Chí Minh khai sinh Báo Tấc Đất. GS Bùi Huy Đáp, nhà nghiên cứu nông học, Tổng Thư ký Bộ Canh nông. Trong những số báo đầu tiên, Báo Tấc Đất đã kêu gọi quốc dân đồng bào tham gia cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên trong cả nước bầu Quốc hội hợp pháp. Bỏ phiếu cho các ứng cử viên như: Hoàng Văn Đức, Kỹ sư Nông học, ứng cử ở Hà Nội; Cù Huy Cận, Kỹ sư Nông học, Bộ trưởng Bộ Canh nông, ứng cử ở Hà Đông; Bùi Huy Đáp, Kỹ sư Nông học, ứng cử ở Nam Định. Khẩu hiệu được Báo Tấc đất đưa ra khi bỏ phiếu cho 3 ứng cử viên nêu trên là: chọn người bảo vệ quyền lợi nông gia và phụng sự nông nghiệp.

Nhớ đến Báo Tấc Đất là nhớ đến ông Nghiêm Xuân Yêm với các bài viết cổ vũ sản xuất đăng trên Tập san Canh nông; nhớ đến Kỹ sư Nguyễn Xiển với thành tích đắp đê chống lụt và nhận tấm bằng khen đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Và rất nhiều bậc trí thức khác, những con người không chỉ với tư cách là “những đứa con của nông dân”, lớp trí thức sinh ra từ nông thôn và đóng góp vào sự nghiệp của Bộ Canh nông và Báo Tấc Đất mà còn đặt nền móng để tạo nên những giá trị được gìn giữ, trao truyền đến tận hôm nay.

80 năm Báo Tấc Đất cũng là 80 năm chính thể mới của đất nước. Tôi nghĩ rằng, một lần nữa, chúng ta cần có sự tôn vinh đặc biệt đối với những thế hệ trí thức cách mạng có đóng góp to lớn vào sự nghiệp Canh nông.

Tôn vinh bản chất của những khái niệm “Dĩ nông vi bản” hay “Tấc Đất - Tấc Vàng” trên tinh thần của thời đại ngày nay cũng là cách để chúng ta chuẩn bị hành trang kỹ lưỡng nhằm đưa đất nước Việt Nam, dân tộc Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới.

Báo Tấc Đất được Chính phủ thành lập ngày 4/12/1945, là một trong những tờ báo đầu tiên được thành lập ngay sau khi đất nước giành được độc lập.

Ngày 7/12/1945, Báo Tấc Đất ra số đầu tiên và vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bài giới thiệu, giao nhiệm vụ.

Ngày 1/3/2025, Báo Nông nghiệp và Môi trường được thành lập trên cơ sở hợp nhất giữa Báo Nông nghiệp Việt Nam và Báo Tài nguyên và Môi trường. Và ngày thành lập Báo Tấc Đất (4 tháng 12 năm 1945) được chọn là Ngày Truyền thống của Báo Nông nghiệp và Môi trường.

Lễ tôn vinh và tri ân nhân dịp 80 năm thành lập Báo Nông nghiệp và Môi trường diễn ra lúc 17h30 ngày 4/12/2025 tại Bảo tàng Hà Nội (đường Phạm Hùng, Hà Nội).