Nhà tù Sơn La nơi gieo mầm cách mạng

Nhà tù Sơn La do Pháp xây dựng từ năm 1908 cùng với nhà Giám binh, Tòa sứ dùng để giam giữ tù thường phạm. Do vị trí của nhà tù nằm giữa núi rừng âm u, trùng điệp và hiểm trở, rất khó khăn cho hoạt động của các chiến sĩ cách mạng. Cuối năm 1930, chúng bắt đầu đày những chiến sĩ Cộng sản lên giam giữ tại đây và đổi tên Nhà tù Sơn La thành Nhà ngục Sơn La.

Nhà tù Sơn La do thực dân Pháp xây dựng trên đồi Khau Cả. Ảnh: Hà Hòa

Được mệnh danh là địa ngục trần gian chỉ xếp thứ hai sau Nhà tù Côn Đảo, từ năm 1930 đến năm 1945 tại Nhà tù Sơn La chúng đã giam cầm 14 đoàn tù chính trị với 1.013 lượt tù nhân là những người yêu nước. Trong đó có nhiều đồng chí là Ủy viên Trung ương, Xứ ủy, Thành ủy và cán bộ cốt cán tiêu biểu của Đảng, như: Lê Duẩn, Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Văn Tiến Dũng, Trần Quốc Hoàn, Lê Thanh Nghị, Mai Chí Thọ... Trong lao tù ấy, những chiến sĩ cộng sản vẫn kiên cường giữ vững ý chí, “biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng”, chuẩn bị lực lượng để giành lấy độc lập, tự do.

Xuất phát từ yêu cầu cấp bách là phải có một tổ chức Chi bộ Cộng sản làm hạt nhân lãnh đạo và tổ chức đấu tranh, cuối tháng 12/1939, các đồng chí đảng viên trong nhà tù đã bí mật nhóm họp và lập ra Chi bộ lâm thời gồm 10 đồng chí, do đồng chí Nguyễn Lương Bằng làm Bí thư.

Sự ra đời của Chi bộ Nhà ngục Sơn La, đánh dấu giai đoạn phát triển mới của phong trào cách mạng Sơn La. Đầu năm 1943, Chi bộ Nhà ngục Sơn La đã bí mật tổ chức cơ sở cách mạng đầu tiên ở Sơn La, đó là hai tổ Thanh niên cứu quốc (Mú nóm chất mương) ở Mường La và ở Tỉnh lỵ. Những hoạt động tích cực, có hiệu quả của Chi bộ ở bên trong cũng như bên ngoài nhà ngục, thực sự biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng, tỏa ánh sáng của Đảng tới nhân dân các dân tộc Sơn La.

Thực hiện chủ trương của Trung ương Đảng, đưa cán bộ vượt ngục trở về tham gia lãnh đạo phong trào cách mạng đang dâng lên mạnh mẽ trên cả nước, Chi bộ Nhà ngục Sơn La đã xây dựng kế hoạch vượt ngục an toàn, đảm bảo sự thành công. Sau cuộc vượt ngục, bọn thống trị tiến hành khủng bố dữ dội các cơ sở cách mạng ở Tỉnh lỵ và Mường La khiến cho phong trào cách mạng gặp rất nhiều khó khăn. Trên cơ sở đó, địa bàn Mường Chanh có thể phát triển thành một căn cứ địa cách mạng “Tiến có thể đánh, lui có thể giữ”, Chi bộ Nhà ngục Sơn La nhất trí chỉ đạo xây dựng Mường Chanh thành địa bàn hoạt động lâu dài. Cuối năm 1943, Hội Thanh niên cứu quốc Mường Chanh được thành lập, gồm 12 hội viên hoạt động theo Điều lệ của Đoàn Thanh niên cứu quốc Việt Nam.

Sau bao năm tự động công tác, cuối năm 1943, Chi bộ đã có liên lạc chính thức của Trung ương lên, mang theo những chủ trương lớn của Đảng đối với vùng Tây Bắc, mở ra một hướng đi mới cho phong trào cách mạng Sơn La. Cuối năm 1944, Tổ Thanh niên cứu quốc Mường La phát triển cơ sở sang khu tả ngạn sông Đà: Mường Bằng, Mường Bú, Mường Chùm. Tại Mường Chanh, Hội thanh niên cứu quốc đã có ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng và đã kết nạp được 40 hội viên cứu quốc.

Sau một thời gian rất ngắn, phong trào cách mạng ở Sơn La phát triển nhanh chóng, toàn tỉnh có trên 60 cơ sở cách mạng ở các châu, riêng Mường Chanh cả 8 bản đều có cơ sở cách mạng. Để tập hợp đông đảo nhân dân tham gia phong trào cách mạng, Ban lãnh đạo khu căn cứ quyết định thành lập Hội “Người Thái cứu quốc” (Côn Tay chất mương). Đây chính là hình thức tập hợp nhân dân tham gia Mặt trận Việt Minh, nòng cốt là các Tổ Thanh niên cứu quốc.

Đầu tháng 7/1945, phong trào cách mạng phát triển mạnh mẽ, rộng khắp cả nước. Đến tháng 8/1945, dưới sự lãnh đạo của Ban Khởi nghĩa của tỉnh, do đồng chí Chu Văn Thịnh phụ trách, lần lượt các châu: Mai Sơn, Mường La, Thuận Châu, Yên Châu và Tỉnh lỵ khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi nhanh chóng, lập nên chính quyền dân chủ nhân dân ở tỉnh Sơn La.

Cách mạng Tháng 8/1945 ở Sơn La thành công là do Chi bộ Nhà ngục Sơn La đã trực tiếp chuẩn bị về mọi mặt, đặc biệt là về lực lượng cách mạng. Chi bộ Nhà ngục Sơn La ra đời là kết quả tất yếu của cuộc đấu tranh bền bỉ, không khoan nhượng với kẻ thù, giữ vững khí tiết của người cộng sản; là sự khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cuộc cách mạng dân tộc dân chủ.

Chứng tích lịch sử Nhà tù Sơn La - một trong những trường học cách mạng đầu tiên của khu vực Tây Bắc; là biểu tượng sáng ngời về tinh thần cách mạng, ý chí đấu tranh bất khuất của các chiến sĩ cộng sản và những người Việt Nam yêu nước. Với những giá trị lịch sử to lớn, ngày 31/12/2014, Nhà tù Sơn La được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Hiện nay, di tích lịch sử Nhà tù Sơn La trở thành địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Từ khi có Đảng lãnh đạo, Đảng bộ, nhân dân các dân tộc Sơn La đã vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, hy sinh, góp phần cùng đất nước và dân tộc lập nên những thắng lợi vẻ vang, giành và bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc. Nhất là những thành tựu to lớn đạt được trong 40 năm đổi mới, là động lực cho Đảng bộ, nhân dân các dân tộc trong tỉnh vững bước tiến lên, đưa Sơn La trở thành một tỉnh phát triển toàn diện.

Trong khí thế hào hùng Kỷ niệm 130 năm thành lập tỉnh Sơn La và thi đua lập thành tích chào mừng thành công Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2025-2030, tiến tới Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, Đảng bộ, chính quyền, quân và nhân dân các dân tộc càng hiểu rõ hơn giá trị lịch sử để tiếp tục phát huy truyền thống Anh hùng cách mạng, xây dựng Sơn La phát triển xanh, nhanh và bền vững, cùng cả nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, xây dựng quê hương, đất nước ta ngày càng phồn vinh, hạnh phúc.

Nguồn: https://baosonla.vn/xa-hoi/nha-tu-son-la-noi-gieo-mam-cach-mang-lczkO06HR.html