NSND Đoàn Thanh Bình: Hành trình giữ lửa và truyền nghề chèo giữa đời sống hiện đại

(CLO) Suốt hơn nửa đời gắn bó với sân khấu và bục giảng, NSND Đoàn Thanh Bình đã đi qua bao thăng trầm cùng nghệ thuật chèo, chứng kiến sự thay đổi của khán giả và những biến động của đời sống biểu diễn.

Lớn lên trong cái nôi truyền thống, được bà nội - NSND Trịnh Thị Lan (nghệ danh Cả Tam) dìu dắt từ thuở nhỏ, bà đã trở thành một trong những gương mặt bền bỉ gìn giữ bản sắc chèo và đào tạo lớp nghệ sĩ kế cận.

Giữa dòng chảy mạnh mẽ của các loại hình giải trí hiện đại, sân khấu chèo vẫn lặng lẽ tồn tại dù không còn giữ được vị thế rực rỡ như trước. Nhiều đêm diễn thưa vắng khán giả, lớp trẻ tiếp cận nghệ thuật truyền thống một cách dè dặt, còn các đơn vị nghệ thuật lại loay hoay giữa giữ nguyên bản sắc hay làm mới để thu hút công chúng. Dẫu vậy, sân khấu vẫn có những lớp diễn viên trẻ say nghề và những buổi diễn khiến người xem rung động bởi vẻ đẹp mộc mạc của chèo.

Trước những thử thách mà sân khấu chèo đang đối mặt, nhóm phóng viên tìm đến NSND Đoàn Thanh Bình để lắng nghe những suy ngẫm của bà về hiện trạng sân khấu hôm nay và niềm tin bà đặt vào lớp nghệ sĩ kế cận.

NSND Đoàn Thanh Bình - người nghệ sĩ bền bỉ giữ lửa cho sân khấu chèo suốt bao năm. Ảnh: NVCC

PV: Suốt nhiều thập kỷ gắn bó với chèo, điều gì đã khiến bà ở lại với nghề chèo trong những giai đoạn nghệ thuật này rơi vào khó khăn nhất?

NSND Đoàn Thanh Bình: Tôi gắn bó với nghề chèo phần nhiều vì sinh ra trong gia đình có truyền thống lâu năm. Từ nhỏ đã nghe tiếng đàn, tiếng hát của các cụ nên lớn lên đi học nghề cũng như nối tiếp một cái nếp có sẵn. Nói là trách nhiệm thì hơi lớn, nhưng đúng là khi đã bước vào nghề rồi thì yêu và say mê lắm, cứ muốn làm cho đúng, cho ra được cái tinh hoa mà các cụ để lại.

Khó khăn nhất là những năm 80, lúc đó tôi vừa sinh con gái đầu lòng. Cuộc sống thiếu thốn, lương bổng chẳng đáng bao nhiêu, hai vợ chồng cũng không có nghề phụ để xoay xở. Nhưng chúng tôi chỉ có mỗi nghề này, bỏ thì không nỡ mà rẽ sang hướng khác cũng không biết đi đâu. Tối đến hai vợ chồng vẫn đeo tai nghe để học theo giọng hát của các cụ, rồi sáng lại đi tập, đi diễn. Cả gia đình nội ngoại đều làm nghề nên mình càng thấy phải giữ, giữ cho được.

Nghề vất vả vậy nhưng càng khó khăn tôi lại càng muốn bám lấy, vì yêu nghề thật sự và cũng vì muốn tiếp tục con đường mà bao thế hệ trong gia đình đã đi. Có lẽ chính tình yêu và sự bền bỉ ấy giúp tôi ở lại với chèo đến tận bây giờ.

NSND Đoàn Thanh Bình trong vài Đào Huế biểu diễn tại Pháp năm 1984. Ảnh: NVCC

PV: So với thời bà bắt đầu theo nghề, xu hướng của khán giả chèo hiện tại đã thay đổi như thế nào?

NSND Đoàn Thanh Bình: Tôi cảm nhận rõ khán giả chèo hiện nay đang quay trở lại, nhất là người trẻ. Trước đây, sân khấu chèo chủ yếu có khán giả lớn tuổi hoặc trung niên, nhưng bây giờ các buổi diễn thường rất đông, nhiều bạn trẻ chủ động tìm đến. Tôi nghĩ khi khán giả được thưởng thức một vở diễn chỉnh chu, hát đúng, diễn đẹp và giữ được tinh thần chèo truyền thống thì họ sẽ bị thuyết phục. Nhiều bạn lần đầu xem đã chia sẻ rằng không ngờ chèo lại hấp dẫn đến vậy. Ngược lại, nếu vở diễn pha tạp khiến chèo mất đi bản sắc thì rất dễ làm người xem mất hứng thú.

Điều đó đặt ra trách nhiệm cho các nhà hát chèo trong việc giữ gìn và nâng chuẩn nghệ thuật. Các đoàn khác như chèo quân đội có thể làm thêm đề tài hiện đại, nhưng với nhà hát chèo truyền thống thì gìn giữ cốt cách của chèo vẫn là nhiệm vụ quan trọng. Tôi tin rằng chính sự nghiêm túc này giúp nghệ thuật chèo tiếp tục chạm đến khán giả hôm nay.

PV: Trong bối cảnh chèo đang đối mặt nhiều thay đổi, đâu là những điều khiến bà lo lắng nhất về việc gìn giữ và phát huy nghệ thuật truyền thống này?

NSND Đoàn Thanh Bình: Tôi trăn trở nhiều nhất về đời sống và điều kiện làm nghề của nghệ sĩ trẻ hiện nay. Thu nhập không đủ ổn định khiến các bạn buộc phải làm thêm, trong khi chèo đòi hỏi luyện tập liên tục và dành thời gian trau dồi mỗi ngày. Khi phải san sẻ cho nhiều công việc bên ngoài, chất lượng chuyên môn rất dễ bị ảnh hưởng. Thời của tôi, nghệ sĩ gần như chỉ tập trung vào nghề, nhưng bây giờ áp lực kinh tế khiến các bạn khó giữ được nhịp rèn luyện đều đặn.

Tôi cũng lo cho công tác đào tạo. Trước đây học trung cấp từ khi còn nhỏ, giọng tươi và tiếp thu nhanh. Nay học đại học thì tuyển sinh muộn hơn, lại phải học nhiều môn cơ sở, nên thời lượng cho chuyên môn bị thu hẹp. Có những làn điệu khó cần luyện kỹ nhưng chỉ được học trong một buổi, rất khó đạt tới độ chuẩn. Muốn hát hay, hát đúng chất chèo phải có thời gian ngấm, thời gian sửa từng câu từng chữ. Nếu quỹ thời gian hạn chế, chất lượng đầu ra rất khó đảm bảo.

Vợ chồng NSND Đoàn Thanh Bình cùng hai nhạc công trẻ góp mặt trong chương trình Chuyện đêm muộn trên sóng VTV3. Ảnh: NVCC

PV: Vậy bà nghĩ điều gì cần thay đổi để chèo có thể “sống” trong đời sống hiện đại?

NSND Đoàn Thanh Bình: Theo tôi, để chèo có thể tồn tại bền vững trong đời sống hiện đại, điều quan trọng nhất là tạo điều kiện cho người làm nghề được sống được với nghề. Khi nghệ sĩ có thu nhập ổn định, không phải lo chạy việc ngoài, họ mới có thời gian luyện tập và giữ chất lượng biểu diễn. Bên cạnh đó, đào tạo cũng cần điều chỉnh để tăng thời lượng chuyên môn, giúp các em có đủ thời gian rèn luyện kỹ thuật và thấm được tinh thần chèo từ sớm.

Một yếu tố khác là sự nghiêm túc trong dàn dựng và biểu diễn. Khi khán giả trẻ đi xem một vở chèo được làm chỉnh chu, đúng lối, hát hay và diễn tốt, các bạn sẽ tự cảm được giá trị của nghệ thuật truyền thống. Khán giả bây giờ không thiếu, chỉ là mình phải đưa tới cho họ những sản phẩm tử tế. Tôi tin nếu làm nghề một cách trách nhiệm và giữ được bản sắc của chèo, nghệ thuật này vẫn có chỗ đứng trong đời sống hôm nay.

PV: Được biết bà là người thầy gạo cội của làng chèo, đào tạo nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như NSND Tự Long, NSƯT Bá Dũng, NSƯT Ngọc Bích… Theo bà, trong quá trình giảng dạy và truyền lửa, đâu là hướng đi và yếu tố then chốt để lớp trẻ có thể tiếp bước nghệ thuật chèo mà vẫn giữ được cốt cách truyền thống?

NSND Đoàn Thanh Bình: Theo tôi, để thế hệ trẻ có thể tiếp bước chèo và vẫn giữ được cốt cách truyền thống, điều quan trọng nhất là ý thức khổ luyện. Chèo không phải là loại hình dễ. Muốn hát hay, muốn diễn chắc, các em phải dành thời gian rèn giũa từng ngày. Tôi muốn học trò hiểu rằng nghề này không thể làm hời hợt. Dù cuộc sống bây giờ khác, có lương, có sự hỗ trợ của nhà nước, áp lực không giống ngày trước, nhưng tình yêu nghề và sự nghiêm túc vẫn phải giữ nguyên.

Về hướng đi, tôi cho rằng các em cần được đào tạo bài bản trong trường. Bốn năm học chỉ là nền tảng. Ra trường rồi vẫn phải tiếp tục rèn luyện, phải được giao vai, được đứng sân khấu, phải tích lũy từng trải nghiệm thì mới nắm chắc được nghề. Đam mê là điều kiện đầu tiên, nhưng chỉ đam mê thì không đủ bởi nghề chèo đòi hỏi phải có sự kiên trì và khả năng lắng nghe. Bây giờ điều kiện tốt hơn, tài liệu nhiều hơn, nhưng tinh thần tự học và sự bền bỉ vẫn là cốt lõi để có thể đi đường dài với chèo.

Khoảnh khắc NSND Tự Long cùng các bạn học quây quần bên NSND Đoàn Thanh Bình trong buổi thăm hỏi đầy ấm áp. Ảnh: NVCC

PV: Khi nhìn lại hành trình truyền dạy chèo cho nhiều thế hệ học trò đó, bà nhớ nhất về điều gì trong quá trình gieo mầm loại hình nghệ thuật này cho lớp trẻ?

NSND Đoàn Thanh Bình: Khi nhìn lại quá trình dạy chèo cho nhiều thế hệ, tôi nhớ nhất cảm giác nhận ra một học trò có tố chất thật sự. Tôi cũng may mắn gặp nhiều học trò khác có khả năng tốt và sau này trở thành những gương mặt trụ cột của các nhà hát. Nhưng cũng có trường hợp không theo được nghề. Nhiều bạn bước vào vì thích ánh đèn sân khấu, nhưng khi gặp khó, thiếu kiên trì hay không có năng khiếu thì rất dễ nản. Nghề này đòi hỏi sự bền bỉ và khả năng cảm thụ, không có thì khó mà tồn tại. Điều khiến tôi nhớ nhất chính là hành trình nhìn từng em tiến bộ hoặc dừng lại và hiểu rằng với chèo, đam mê thôi chưa đủ, năng lực và sự kiên trì mới quyết định được con đường của mỗi người.

NSND Đoàn Thanh Bình trên sân khấu tại lễ kỷ niệm 15 năm thành lập Nhân Mỹ Học Đường. Ảnh: NVCC

PV: Khi nhắc về tương lai của chèo, bà muốn gửi gắm điều gì cho thế hệ trẻ, những người có thể tiếp tục thay bà giữ ngọn lửa nghệ thuật?

NSND Đoàn Thanh Bình: Tôi chỉ mong lớp trẻ thật sự yêu nghề và giữ được ngọn lửa với chèo. Khi đã chọn con đường này, các bạn phải kiên trì và nghiêm túc, vì chỉ có sự bền bỉ mới giúp mình tiến xa và lan tỏa được giá trị của nghệ thuật truyền thống.

Tôi cũng mong rằng khi làm nghệ thuật, các bạn hãy luôn giữ chuẩn mực và chất lượng. Chèo chỉ thực sự chạm vào người xem khi diễn hay, hát chuẩn, vở diễn chỉn chu. Nếu chất lượng không tốt, nói người khác yêu chèo cũng khó, vì khán giả không thể thích một thứ mà chính người làm nghề chưa làm đến nơi đến chốn. Nghề này đòi hỏi hy sinh, nhiều bạn trẻ có thể kiếm tiền cao ở các “show bên ngoài”, nhưng ở nhà hát thì phải chấp nhận làm vì đam mê và trách nhiệm gìn giữ di sản.

- Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của bà!

Nguồn: https://congluan.vn/nsnd-doan-thanh-binh-hanh-trinh-giu-lua-va-truyen-nghe-cheo-giua-doi-song-hien-dai-10322935.html