Chứng tích tiền sử, di tích lịch sử cấp quốc gia
Nằm cách trung tâm xã Thuận Châu khoảng 3 km, bên con suối Mòn hiền hòa, Di tích quốc gia Mái đá Bản Mòn có tổng diện tích khoanh vùng bảo vệ là 14.270,2 m2. Trong đó, diện tích khoanh vùng khu vực bảo vệ I là 6.881 m2; diện tích khoanh vùng khu vực bảo vệ II là 7.389,2 m2 . Đây là di tích khảo cổ đầu tiên được phát hiện ở khu vực Tây Bắc.
Năm 1927, nữ khảo cổ học người Pháp là Madeleine Colani đã triển khai điều tra khảo cổ học miền Tây Bắc bộ. Bà đã phát hiện và khai quật di chỉ Mái đá bản Mòn, xã Thôm Mòn (trước đây) và tìm thấy nhiều công cụ đá cùng rìu đá mài toàn thân. Trong số hiện vật thu được ở Mái đá phía tây và phía đông, mảnh tước và đá có dấu cưa chiếm đa số, là cơ sở để bà xác định bản Mòn là di tích thời đại Đá mới (Neolithicque) và là công xưởng chế tác rìu đá, có niên đại tương đương với di chỉ Ba Xã (Lạng Sơn) và hang Khe Tong (Quảng Bình). Từ tư liệu khai quật này, bà cho rằng, bản Mòn là di chỉ - xưởng, nơi cư trú và chế tác rìu bằng kỹ thuật cưa cắt, chế tác vòng tay bằng kỹ thuật khoan tách lõi, một đặc trưng cho thời đại Đá mới Đông Dương. Trong 6 mái đá được khai quật thì có 2 mái đá có dấu vết cư trú của con người: Mái đá phía Tây và mái đá phía Đông.
Ngày 28/4/2006, Di tích được xếp hạng cấp tỉnh theo Quyết định số 1214/QĐ-UBND của UBND tỉnh. Năm 2021, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Sơn La phối hợp với Viện Khảo cổ học Việt Nam tiếp tục khai quật di tích lần thứ hai, sau 94 năm khai quật của bà Madeleine Colani. Kết quả cuộc khai quật lần này không chỉ ghi nhận những tiên đoán khoa học của nhà khảo cổ học trước đây, mà còn bổ sung thêm nhiều tư liệu mới, làm rõ hơn đặc trưng, tính chất, niên đại di tích. Kết quả sau 2 lần khai quật đã khẳng định, Mái đá bản Mòn là địa bàn cư trú, công xưởng và mộ táng của cư dân thời tiền sử, chứa đựng nhiều giá trị mang tính quốc gia về lịch sử, văn hóa và khoa học, liên quan đến cộng đồng người thời tiền sử đã từng sinh sống trên mảnh đất này.
Mái đá Bản Mòn được tạo nên từ cấu trúc địa chất đá vôi đặc trưng của vùng núi Tây Bắc, với những đường vân đá kỳ vĩ và một không gian che chắn tự nhiên. Tháng 4/2021, Bảo tàng tỉnh phối hợp với Viện Khảo cổ, Hội Khảo cổ học Việt Nam, UBND huyện Thuận Châu (cũ), tổ chức khai quật Di tích Mái đá bản Mòn và phát hiện 2 mộ táng của người tiền sử, hơn 1.000 hiện vật đá, gần 2.000 mảnh gốm, trong đó có nhiều di vật đặc trưng cho các gia đoạn văn hóa sớm (từ 10.000 - 5.000 năm trước). Những phát hiện này đã chứng minh mái đá bản Mòn là nơi cư trú, vừa là công xưởng chế tác rìu đá, đồng thời là địa điểm mộ táng của cư dân thời tiền sử. Với những giá trị to lớn đó, Di tích Khảo cổ Mái đá bản Mòn được xếp hạng Di tích Quốc gia theo Quyết định số 698/QĐ-BVHTTDL ngày 20/3/2023 của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch.
Bên cạnh giá trị khảo cổ, Mái đá bản Mòn còn là một di tích lịch sử cách mạng. Trong suốt những năm tháng kháng chiến chống Pháp (1948-1954), nơi đây đã trở thành căn cứ địa bí mật, nơi làm việc của Ban cán sự Đảng Thuận Châu. Nằm trong một thung lũng hiểm trở, được che chắn bởi những mái đá tự nhiên, Mái đá Bản Mòn đã che chở cho nhiều cán bộ cách mạng, là địa điểm diễn ra các lớp học chính trị, quân sự, góp phần vào thắng lợi chung của cách mạng Việt Nam.
Trao đổi với chúng tôi, ông Lò Văn Hải, Bí thư Chi bộ, Trưởng bản Mòn, xã Thuận Châu, thông tin: Mái đá bản Mòn là tài sản vô giá của địa phương. Đặc biệt, sau khi chiến dịch Tây Bắc kết thúc thắng lợi, quân và dân ta đã tập trung sức người, sức của cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Để đảm bảo nguồn lương thực và thực phẩm phục vụ cho bộ đội, mái đá phía Đông đã được chọn làm nơi tập kết lương thực, thực phẩm phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ 1953 - 1954. Trong chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ 1965 - 1968, đây là nơi sơ tán để đảm bảo an toàn và bí mật của các cơ quan của huyện Thuận Châu.
Trải qua bao biến động lịch sử, Di tích quốc gia Mái đá Bản Mòn đã trở thành một địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ hôm nay.
Bảo tồn phát huy giá trị di tích
Di tích quốc gia Mái đá cổ bản Mòn với niên đại hàng nghìn năm không chỉ là bằng chứng sống động về lịch sử phát triển của nhân loại trên mảnh đất Sơn La, mà còn là di tích lịch sử quan trọng cần được bảo tồn, phát huy. Toàn bộ hiện vật được khai quật từ di chỉ mái đá hiện đang được trưng bày, giới thiệu tại Bảo tàng và Thư viện tỉnh Sơn La.
Ông Phạm Văn Tuấn, Phó Giám đốc Bảo tàng và Thư viện tỉnh, cho biết: Mái đá bản Mòn là một di tích quốc gia độc đáo, kết hợp giữa giá trị khảo cổ và lịch sử cách mạng. Để gìn giữ và phát huy Di tích, cần có sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương, trong việc bảo vệ hiệu quả nguyên trạng di tích; tránh tình trạng lấn chiếm, xây dựng các công trình trái phép trong khu vực đã khoanh vùng bảo vệ di tích. Thực hiện tốt công tác xã hội hóa, huy động các nguồn lực tu bổ, tôn tạo di tích, kết hợp xây dựng các tour du lịch lịch sử và văn hóa; tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tìm hiểu lịch sử và văn hóa địa phương để thế hệ trẻ thêm hiểu, thêm yêu và có ý thức hơn trong việc bảo vệ di sản.
Hiện nay, Bảo tàng và Thư viện tỉnh phối hợp với chính quyền địa phương, thực hiện tốt công tác bảo quản tại chỗ, chống lại tác động của tự nhiên như mưa, gió, sự xâm thực của thực vật. Công tác bảo vệ, chống lại sự xâm hại của con người, bao gồm việc khai thác, đào bới trái phép hoặc vẽ, viết lên đá...
Ông Lò Văn Hải, Bí thư Chi bộ, Trưởng bản Mòn, cho biết: Để bảo tồn, gìn giữ Di tích, bản phân công cho Đoàn thanh niên và Hội phụ nữ bản thường xuyên dọn dẹp, vệ sinh môi trường xung quanh khu di tích. Đồng thời tuyên truyền nhân dân, đặc biệt, các hộ gia đình xung quanh không được lấn chiếm, xâm phạm đất đai khu vực Di tích.
Với sự vào cuộc quyết liệt của cấp uỷ, chính quyền địa phương, các cơ quan chuyên môn và đặc biệt là sự đồng lòng của nhân dân, nhiều hoạt động bảo vệ, vệ sinh môi trường, cảnh quan được triển khai, bà con coi Di tích Mái đá như một phần cuộc sống, là niềm tự hào và cội nguồn để gìn giữ cho thế hệ mai sau.
Nguồn: https://baosonla.vn/van-hoa-xa-hoi/phat-huy-gia-tri-van-hoa-di-tich-quoc-gia-mai-da-ban-mon-KzBqsRuNg.html
![[Ảnh] Thủ tướng Phạm Minh Chính dự lễ khai trương Trung tâm Dữ liệu quốc gia](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/18/b5724a9c982b429790fdbd2438a0db44)
Bình luận (0)