Sắp xếp cơ sở giáo dục: Cơ hội thúc đẩy chuyển đổi số

VN đang vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp với 34 tỉnh, thành phố mới được sáp nhập đồng thời với chủ trương sắp xếp lại hệ thống giáo dục từ mầm non đến đại học. Đây không chỉ là bước tinh gọn bộ máy mà còn mở ra 'cơ hội vàng' để thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong giáo dục.

Nghị quyết 71-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định chuyển đổi số là nhiệm vụ chiến lược, trọng tâm là ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) trong quản lý, giảng dạy, học tập. Trong bối cảnh AI đang thay đổi căn bản môi trường giáo dục, ngành giáo dục cần bứt phá, khắc phục các điểm nghẽn, hướng tới nền giáo dục hiện đại, thông minh.

KHI SÁP NHẬP MỞ RA CÁNH CỬA ĐỒNG BỘ

Việc hợp nhất địa giới hành chính cho phép tái cấu trúc và chuẩn hóa hệ thống quản lý giáo dục. Từ quy trình tuyển sinh, học bạ điện tử, hỗ trợ học tập, giảng dạy, kiểm tra đánh giá đến liên lạc với phụ huynh…, đều ứng dụng hệ thống quản lý thống nhất trên phạm vi của một tỉnh, thành phố mới.

Trước đây, mỗi địa phương dùng phần mềm riêng lẻ, gây khó khăn cho việc chia sẻ dữ liệu. Nay, khi sáp nhập 2, 3 địa phương thành một địa phương mới, sẽ có cơ hội đi đến thống nhất hạ tầng và nền tảng công nghệ.

Dữ liệu quy mô lớn cho phép cơ quan quản lý nhìn thấy toàn cảnh hệ thống: phân bổ giáo viên (GV), quy hoạch trường lớp, hay hỗ trợ học sinh (HS) khó khăn một cách chính xác, kịp thời. Đặc biệt, đối với những địa phương vùng sâu, vùng xa, chuyển đổi số là "cây cầu" giúp thu hẹp khoảng cách, hỗ trợ HS dân tộc thiểu số, HS khuyết tật qua dạy học trực tuyến và học liệu số.

TP.HCM với mô hình trường học thông minh, lớp học số và ứng dụng AI trong quản lý, giảng dạy

ẢNH: NHẬT THỊNH

Sau sáp nhập, nhiều sở GD-ĐT phải quản lý hàng nghìn cơ sở giáo dục, từ mầm non đến trung học, giáo dục nghề nghiệp và một số trường đại học địa phương, trong khi nhân lực giảm do tinh giản biên chế. Nếu không có công nghệ hỗ trợ, nguy cơ quá tải, gián đoạn hệ thống là khó tránh.

Ở cấp xã, nơi tiếp nhận nhiều chức năng mới, cán bộ kiêm nhiệm dễ gặp khủng hoảng nếu không được đào tạo kỹ năng số kịp thời.

AI đang mở ra chân trời mới, từ phân tích dữ liệu học tập, dự báo nguy cơ bỏ học, đánh giá năng lực, đến hỗ trợ hướng nghiệp và tư vấn học tập cá nhân hóa. Tuy nhiên, AI chỉ hiệu quả khi dữ liệu đủ lớn, đủ sạch, bảo mật và cập nhật thường xuyên - điều mà nhiều địa phương vẫn đang thiếu.

TỪ SÁP NHẬP ĐẾN TÁI THIẾT HỆ SINH THÁI GIÁO DỤC

Sáp nhập tỉnh và sắp xếp lại cơ sở giáo dục là cơ hội tái thiết toàn diện hệ thống giáo dục địa phương trên nền tảng công nghệ, dữ liệu và AI - theo hướng khoa học, tiết kiệm và bền vững. Khi dữ liệu giáo dục được liên thông và quản lý thống nhất, chính sách sẽ lan tỏa đến từng lớp học, từng HS, thu hẹp khoảng cách giữa T.Ư và địa phương.

Trong bối cảnh vận hành mô hình chính quyền hai cấp, nếu tận dụng tốt cơ hội từ sáp nhập, VN có thể bứt phá, hình thành hệ sinh thái giáo dục số toàn diện - nơi người học là trung tâm, dữ liệu là nền tảng và sáng tạo là động lực phát triển.

Chuyển đổi số chỉ thành công khi có kiến trúc tổng thể thống nhất toàn quốc. Bộ GD-ĐT cần đóng vai trò "kiến trúc sư trưởng" trong xây dựng hệ sinh thái giáo dục số quốc gia gồm: cơ sở dữ liệu ngành, học bạ điện tử, học liệu số chuẩn hóa, ngân hàng đề, thi - kiểm tra trực tuyến, tích hợp AI, phổ cập giáo dục qua dữ liệu.

Cần xây dựng bộ chỉ số chuyển đổi số trong giáo dục, có thể đo lường được ở từng sở, từng trường: từ tỷ lệ sử dụng học bạ điện tử, số GV được tập huấn, đến mức độ hài lòng của HS và phụ huynh. Bộ GD-ĐT cũng cần sớm hoàn thiện đề án và quy chế thi tốt nghiệp THPT trên máy tính, thí điểm từ 2027.

Bộ GD-ĐT cũng cần phối hợp với Bộ KH-CN và doanh nghiệp công nghệ để đầu tư hạ tầng đến cấp xã, chuẩn hóa văn bằng số. Ở cấp tỉnh, cần thành lập ban chỉ đạo chuyển đổi số giáo dục, rà soát phần mềm đang dùng, thống nhất nền tảng, đồng bộ hóa với dữ liệu dân cư. Mọi hồ sơ, học bạ, kết quả quản lý HS cần kết nối bản đồ số (GIS) để hỗ trợ quy hoạch và theo dõi HS hiệu quả.

Từ năm 2022, thí sinh đã bắt đầu đăng ký trực tuyến thi tốt nghiệp THPT

ảnh: Đào Ngọc Thạch

NHỮNG NÚT THẮT CẦN THÁO GỠ

Theo Bộ GD-ĐT, đến giữa năm 2024, ba cơ sở dữ liệu lớn của ngành - mầm non, phổ thông và đại học - đã được hoàn thiện, tích hợp từ gần 50.000 cơ sở giáo dục với hàng chục triệu hồ sơ HS, sinh viên, GV. Hệ thống đã kết nối với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, bảo hiểm và công chức, giúp xác thực thông tin cho hơn 24 triệu người trong toàn ngành.

Từ năm 2022, kỳ thi tốt nghiệp THPT được triển khai đăng ký và xét tuyển trực tuyến; đến năm 2024, 94,66% thí sinh đăng ký online và năm 2025 đạt 100%. Hơn 760.000 hồ sơ HS đầu cấp được liên thông dữ liệu thường trú, không cần giấy tờ thủ công. Học bạ điện tử được thí điểm toàn quốc từ năm 2024, với hơn 3 triệu HS tiểu học tham gia, góp phần tăng tính minh bạch và giảm gánh nặng hành chính.

Kho học liệu số quốc gia hiện có hàng chục nghìn bài giảng e-learning, 2.000 video, hàng trăm thí nghiệm ảo và ngân hàng câu hỏi phong phú. Nhiều trường đã chủ động xây dựng hệ thống quản lý học tập (LMS), kết nối hiệu quả giữa GV - HS - phụ huynh.

Hiện nay, cả nước cơ bản đã triển khai đồng bộ các phần mềm quản lý trường học (VnEdu, SMAS, CSDL ngành...), kết nối liên thông giữa sở - xã - nhà trường. Tuy nhiên, chuyển đổi số giáo dục vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn, cần tháo gỡ.

Đó là sự phân mảnh phần mềm sử dụng trong giáo dục. Các địa phương sử dụng nhiều nền tảng khác nhau (VnEdu, SMAS, Quản lý trường học...), gây khó khăn cho liên thông dữ liệu. Kế đến là hạ tầng yếu kém ở vùng sâu, vùng xa. Ở những nơi này, tình trạng thiếu máy tính, đường truyền yếu sẽ dẫn đến khoảng cách số gia tăng. Ngoài ra, có một thực tế là năng lực số hiện nay của GV chưa đồng đều. Nhiều người ngại thay đổi, chưa quen dạy học số, áp lực hành chính lớn.

Hiện vẫn còn thực trạng thiếu học liệu chuẩn hóa và bảo mật dữ liệu lỏng lẻo. Tài nguyên rời rạc, thiếu cập nhật; nguy cơ rò rỉ thông tin HS, GV.

Do nguồn lực tài chính hạn chế nên nhiều địa phương còn phụ thuộc ngân sách nhà nước, chưa thể đầu tư mạnh cho thiết bị và tập huấn nhân lực.

Một nền giáo dục số hiện đại phải bảo đảm mọi HS, dù ở vùng khó hay đô thị, đều có thể tiếp cận tài nguyên số, chương trình học cá nhân hóa. Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà còn là công cụ thúc đẩy công bằng giáo dục, xây dựng văn hóa số học đường, bảo vệ dữ liệu cá nhân và gắn kết phụ huynh cùng nhà trường.

Các địa phương tiêu biểu trong chuyển đổi số

TP.HCM dẫn đầu với mô hình trường học thông minh, lớp học số và ứng dụng AI trong quản lý, giảng dạy. Thành phố triển khai sổ liên lạc điện tử, tuyển sinh trực tuyến tích hợp bản đồ số và kho học liệu mở.

Hà Nội chuẩn hóa quy trình số hóa toàn diện: tuyển sinh đầu cấp trực tuyến, học bạ điện tử, phần mềm thống nhất toàn thành phố.

Đà Nẵng gắn chuyển đổi số giáo dục với chiến lược đô thị thông minh, triển khai AI trong học tập cá nhân hóa.

Quảng Ninh nhiều năm dẫn đầu chỉ số chuyển đổi số, số hóa toàn bộ quy trình tuyển sinh, thi cử, hồ sơ.

TP.Huế và Lào Cai phát triển hệ thống quản lý điện tử, đào tạo GV năng lực số, chứng minh rằng vùng khó vẫn có thể đi đầu nếu có chiến lược đúng đắn.

Những mô hình này cho thấy chuyển đổi số giáo dục chỉ thành công khi có sự đồng bộ giữa công nghệ, dữ liệu, con người và tầm nhìn chiến lược.

Nguồn: https://thanhnien.vn/sap-xep-co-so-giao-duc-co-hoi-thuc-day-chuyen-doi-so-185251016203135481.htm