เรียนรู้เกี่ยวกับชื่อโดบันและชาบัน

พระบรมสารีริกธาตุปราสาทจักรพรรดิ์ ณ เมืองบิ่ญดิ่ญ

ชื่อของป้อมปราการหลวงมีต้นกำเนิดมาจากราชวงศ์เตยเซิน เมื่อพี่น้องตระกูลเหงียนวันญักเข้ายึดครองและบูรณะป้อมปราการเก่าให้เป็นเมืองหลวง โดยเรียกตนเองว่าป้อมปราการหลวง ชื่อของป้อมปราการเก่าซึ่งเขียนเป็นภาษาจีนว่า 闍槃 ได้รับการแปลเป็นภาษาประจำชาติว่า โดปัน หรือ จาปัน

โดปันเป็นที่รู้จักจากบทกวีในคอลเลกชัน Dieu Tan (1937) ของ Che Lan Vien: ป้อมปราการโดปันยังคงหยุดสะอื้น/ ในหมอกลึกลับ ฟัง (รอคอยหญิงสาวชาวจาม) เช่นเดียวกับผลงานวรรณกรรมและศิลปะในเวลาต่อมา

อย่างไรก็ตาม ฮวงซวนหาน ระบุว่า โดบันเป็นความผิดพลาดของชาบัน “ทันห์ฟัตเท เมืองหลวงของแคว้นจามปาในขณะนั้น ตั้งอยู่ในเขตจังหวัดบิ่ญดิ่ญในปัจจุบัน ชาวจามชื่อวิชัย ต่อมาเรียกว่าชาบัน ซึ่งเรามักเขียนผิดเป็นโดบัน”

เมื่อตรวจสอบหนังสือภาษาจีนเรื่อง ไดเวียดซูกี ตวนธู, ฟูเบียนตาปลูก, ดงคานห์เดียดูชี, ไดนามนัตทงชี พบว่าชื่อเมืองนี้เขียนเหมือนกันทุกประการ โดยใช้อักษรจีนตัวเดียวกันว่า 闍槃 เมื่อแปลเป็นภาษาประจำชาติจึงพบว่ามีความแตกต่างกัน คือ จาบันและโดบัน

เหตุผลก็คือ มีสองวิธีในการออกเสียงคำว่า 闍 พจนานุกรมจีนสมัยใหม่บันทึกการอ่านว่า /dū/ หรือ /shé/ ในการอ่านแบบจีน-เวียดนาม คำว่า 闍 จะอ่านว่า /đổ/ ซึ่งหมายถึงแท่นที่ประตูเมือง และจะอ่านว่า /xà/ หรือ /chà/ เมื่อใช้ในการถอดความภาษาสันสกฤต เช่น การถอดความภาษาสันสกฤต ācārya เป็นภาษาจีนว่า 阿闍梨 ซึ่งอ่านว่า a-xà-lê (อาจารย์ของพระพุทธศาสนา)

พระบรมสารีริกธาตุปราสาทจักรพรรดิ์ ณ เมืองบิ่ญดิ่ญ

ความคิดเห็นของฮวง ซวน ฮาน สอดคล้องกับงานเขียนของนักวิชาการชาวฝรั่งเศสในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 เช่นกัน ในงานวิจัยของหลุยส์ ฟินอต์ (1904) เมื่อกล่าวถึง "จังหวัดใหญ่" ของแคว้นจามปา ผู้เขียนได้กล่าวถึงวิชัยไว้ดังนี้: "วิชัยสอดคล้องกับความน่าจะเป็นของจังหวัดบิ่ญดิ่ญ และเมืองเล็กๆ แห่งนี้ไม่มีสิ่งใดเหมือนเมืองชะ-บาน" (วิชัยน่าจะสอดคล้องกับจังหวัดบิ่ญดิ่ญ และเมืองที่มีชื่อนี้ก็คือชะ-บานอย่างแน่นอน)

นักวิชาการชาวฝรั่งเศสน่าจะเคยอ่านเอกสารประวัติศาสตร์จีนที่มีคำว่า 闍槃 แต่เมื่อเขียนเป็นภาษาละติน พวกเขาจะเขียนว่า "Cha-ban" ไม่ใช่ "Do ban" เหมือนนักแปลภาษาเวียดนาม

บางทีในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ชื่อ “Cha ban” ในภาษาท้องถิ่นยังคงได้ยินอยู่ ซึ่งเป็นชื่อย่อของชื่อ Vijaya (ปรากฏในจารึกภาษาจำปาก่อนศตวรรษที่ 15 ซึ่งหมายถึงดินแดนของจำปาที่ตรงกับจังหวัดบิ่ญดิ่ญในปัจจุบัน) คำว่า “Vijaya” ถูกย่อเหลือเพียง “Jaya” ออกเสียงว่า /chà-ya/ และค่อยๆ เปลี่ยนเป็น “chà bàn” ในภาษาเวียดนามศตวรรษที่ 20

ปัจจุบัน อุตสาหกรรมโบราณคดีได้ค้นพบสถานที่อย่างน้อยสองแห่งในจังหวัดบิ่ญดิ่ญ ซึ่งมีร่องรอยของป้อมปราการโบราณสมัยราชวงศ์จามปา ทั้งสองแห่งตั้งอยู่ในเมืองอานเญินในปัจจุบัน นอกจากโบราณวัตถุที่ปัจจุบันเรียกว่าป้อมปราการฮวงเด ตั้งอยู่ในตำบลโญนเฮา (ทางเหนือของแม่น้ำกง) แล้ว ยังมีโบราณวัตถุอีกแห่งหนึ่งที่เรียกว่าป้อมปราการชา ตั้งอยู่ในตำบลโญนหลก (ทางใต้ของแม่น้ำกง)

เราเชื่อว่าป้อมปราการทั้งสองแห่งนี้สร้างขึ้นและใช้งานในช่วงเวลาที่แตกต่างกันในประวัติศาสตร์ของแคว้นจามปา การระบุช่วงเวลาการใช้งานที่เฉพาะเจาะจงของป้อมปราการแต่ละแห่งจำเป็นต้องใช้ข้อมูลเพิ่มเติม แต่ป้อมปราการเหล่านี้ถูกเข้าใจว่าเป็น "ป้อมปราการชะบาน" ในความหมายของป้อมปราการของแคว้นชะบาน (วิชัย) โดยทั่วไป

ที่มา: https://baoquangnam.vn/tim-hieu-danh-xung-do-ban-cha-ban-3143357.html