เรียนรู้เกี่ยวกับชื่อโดบันและชาบัน

พระบรมสารีริกธาตุปราสาทจักรพรรดิ์ ในเมืองบิ่ญดิ่ญ

ชื่อของป้อมปราการหลวงมีต้นกำเนิดมาจากราชวงศ์เตยเซิน เมื่อพี่น้องตระกูลเหงียนวันญักได้เข้ายึดครองและบูรณะป้อมปราการเก่าให้เป็นเมืองหลวง โดยเรียกตนเองว่า “ป้อมปราการหลวง” ชื่อของป้อมปราการเก่าที่เขียนเป็นภาษาจีนคือ “闍槃” ซึ่งแปลเป็นภาษาประจำชาติว่า “โดปัน” หรือ “จาปัน”

โดปันเป็นที่รู้จักจากบทกวีในคอลเลกชัน Dieu Tan (1937) โดย Che Lan Vien: ป้อมปราการโดปันยังคงหยุดสะอื้น/ ในหมอกลึกลับ ฟังอย่างตั้งใจ (รอคอยหญิงสาวชาวจาม) เช่นเดียวกับผลงานวรรณกรรมและศิลปะในเวลาต่อมา

อย่างไรก็ตาม ฮวงซวนหาน ระบุว่า โดบันเป็นความผิดพลาดของชาบัน “ทันห์ฟัตเท เมืองหลวงของแคว้นจามปาในขณะนั้น ตั้งอยู่ในเขตจังหวัดบิ่ญดิ่ญในปัจจุบัน ชาวจามชื่อวิชัย ต่อมาเรียกว่าชาบัน ซึ่งเรามักเขียนผิดเป็นโดบัน”

เมื่อตรวจสอบหนังสือภาษาจีนเรื่อง ไดเวียดซูกีตวนธู, ฟูเบียนตาปลูก, ดงคานห์เดียดูชี, ไดนามนัตทงชี พบว่าชื่อเมืองนี้เขียนเหมือนกันทุกประการ โดยใช้อักษรจีนตัวเดียวกันว่า 闍槃 เมื่อแปลเป็นภาษาเวียดนามจึงพบความแตกต่าง: จาบันและโดบัน

มีสองวิธีในการออกเสียงคำว่า 闍 พจนานุกรมจีนสมัยใหม่บันทึกการออกเสียงว่า /dū/ หรือ /shé/ ในการอ่านแบบจีน-เวียดนาม คำว่า 闍 จะอ่านว่า /đố/ ซึ่งหมายถึงแท่นที่ประตูเมือง และจะอ่านว่า /xà/ หรือ /chà/ เมื่อใช้ในการถอดความภาษาสันสกฤต เช่น การถอดความภาษาสันสกฤต ācārya เป็นภาษาจีนว่า 阿闍梨 ซึ่งอ่านว่า a-xà-lê (อาจารย์ของพระพุทธศาสนา)

พระบรมสารีริกธาตุปราสาทจักรพรรดิ์ ในเมืองบิ่ญดิ่ญ

ความคิดเห็นของฮวง ซวน ฮาน สอดคล้องกับงานเขียนของนักวิชาการชาวฝรั่งเศสในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 เช่นกัน ในงานวิจัยของหลุยส์ ฟินอต์ (ค.ศ. 1904) เมื่อกล่าวถึง “จังหวัดสำคัญ” ของแคว้นจามปา ผู้เขียนได้กล่าวถึงวิชัยไว้ดังนี้ “วิชัยน่าจะสอดคล้องกับจังหวัดบิ่ญดิ่ญ และเมืองที่มีชื่อนี้แน่นอนว่าคือเมืองจา-บาน” (วิชัยน่าจะสอดคล้องกับจังหวัดบิ่ญดิ่ญ และเมืองที่มีชื่อนี้แน่นอนว่าคือเมืองจา-บาน)

นักวิชาการชาวฝรั่งเศสน่าจะเคยอ่านเอกสารทางประวัติศาสตร์ที่เขียนด้วยอักษรจีนที่มีคำว่า 闍槃 แต่เมื่อเขียนเป็นภาษาละติน พวกเขาจะเขียนว่า "Cha-ban" ไม่ใช่ "Do ban" เหมือนนักแปลภาษาเวียดนาม

บางทีในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ชื่อ “Cha ban” ในภาษาท้องถิ่นอาจยังคงได้ยินอยู่ ซึ่งเป็นชื่อย่อของชื่อ Vijaya (ปรากฏในจารึกภาษาจำปาก่อนศตวรรษที่ 15 ซึ่งหมายถึงดินแดนของจำปาที่ตรงกับจังหวัดบิ่ญดิ่ญในปัจจุบัน) คำว่า “Vijaya” ถูกย่อเหลือเพียง “Jaya” ออกเสียงว่า /chà-ya/ และค่อยๆ เปลี่ยนเป็น “chà ban” ในภาษาเวียดนามช่วงศตวรรษที่ 20

ปัจจุบัน สำนักโบราณคดีได้ค้นพบสถานที่อย่างน้อยสองแห่งในจังหวัดบิ่ญดิ่ญ ซึ่งมีร่องรอยของป้อมปราการโบราณสมัยราชวงศ์จามปา ทั้งสองแห่งตั้งอยู่ในเมืองอานเญินในปัจจุบัน นอกจากโบราณวัตถุปัจจุบันที่เรียกว่าป้อมปราการฮวงเต๋อ ซึ่งตั้งอยู่ในตำบลโญนเฮา (ทางเหนือของแม่น้ำกง) แล้ว ยังมีโบราณวัตถุอีกแห่งหนึ่งที่เรียกว่าป้อมปราการชา ซึ่งตั้งอยู่ในตำบลโญนหลก (ทางใต้ของแม่น้ำกง)

เราคิดว่าป้อมปราการทั้งสองแห่งนี้สร้างขึ้นและใช้งานในช่วงเวลาที่แตกต่างกันในประวัติศาสตร์ของแคว้นจามปา การระบุช่วงเวลาการใช้งานที่เฉพาะเจาะจงของป้อมปราการแต่ละแห่งจำเป็นต้องใช้ข้อมูลเพิ่มเติม แต่ป้อมปราการเหล่านี้ถูกเข้าใจว่าเป็น "ป้อมปราการชะบาน" ในความหมายของป้อมปราการของแคว้นชะบาน (วิชัย) โดยทั่วไป

ที่มา: https://baoquangnam.vn/tim-hieu-danh-xung-do-ban-cha-ban-3143357.html