Thành Đông xưa và đô thị nay

Công viên Bạch Đằng (phường Hải Dương) về đêm. Ảnh: PHÙNG BẢN

Truyền thống hào hùng

Dù cái tên chỉ còn trong ký ức nhưng đến dịp kỷ niệm 221 năm khởi lập Thành Đông (1804 - 2025) và 71 năm giải phóng thành phố (30/10/1954 - 30/5/2025), người dân thành phố Hải Dương cũ lại dâng trào niềm xúc động, tự hào về truyền thống hào hùng của mảnh đất này qua từng thời kỳ, chặng đường lịch sử.

Vào thời Lê, lỵ sở Hải Dương là thành Vạn (thành phố Chí Linh cũ), sau rời về Mao Điền (Cẩm Giàng cũ), rồi chuyển tới trấn Hàn. Trấn Hàn khi ấy là ngã ba sông Hàn Giang và Kẻ Sặt thuộc địa phận làng Hàn Giang, Hàn Thượng và Bình Lao. Tại đây, năm 1804 nhà Nguyễn đã xây dựng một thành kiên cố lấy tên là Thành Đông, đặt nền móng ban đầu cho sự phát triển thành phố Hải Dương sau này.

Hơn hai thế kỷ qua, Thành Đông luôn mang tinh thần quật khởi trong đấu tranh và ý chí vươn lên mạnh mẽ, khát khao phát triển. Từ khi có Đảng lãnh đạo, nơi đây sớm trở thành cái nôi của phong trào cách mạng. Tháng 8/1938, Chi bộ Đảng đầu tiên của thị xã Hải Dương được thành lập tại số 17 phố Đông Môn. Từ hạt nhân này đã dấy lên phong trào cách mạng sôi nổi, mạnh mẽ và rộng khắp của quần chúng như mít tinh, diễu hành, biểu dương lực lượng, phá kho thóc của Nhật. Đỉnh cao là khởi nghĩa giành chính quyền ở thị xã vào ngày 17/8/1945.

Năm 1946, thực dân Pháp trở lại xâm lược nước ta. Hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Thà hy sinh tất cả chứ không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”, quân dân thị xã Hải Dương đã anh dũng đứng lên và lập nhiều chiến công vang dội. Nhiều trận đánh ác liệt diễn ra tại Nhà Nông phố, Nhà máy Chai và Trường Con gái…

Quân và dân thị xã Hải Dương đã đồng lòng đánh hàng trăm trận lớn nhỏ, diệt bốt, phá tề, phục kích, chặn đường chi viện, tiếp tế của địch, tiêu diệt, bắt sống gần 3.500 tên địch. Phá hủy hàng trăm tấn vũ khí, đạn dược, phương tiện chiến tranh, ghi dấu ấn “Tiếng sấm đường 5” và góp phần cùng cả nước làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

8 giờ sáng 30/10/1954, tên lính viễn chinh cuối cùng của thực dân Pháp vừa qua khỏi cầu Phú Lương thì từ trên nóc rạp chiếu bóng Hoà Bình một hồi còi dài dóng dả cất lên. Cả thị xã Hải Dương như vỡ oà bởi tiếng reo hò đón quân ta vào giải phóng... Ngày 30/10/1954, thị xã Hải Dương được hoàn toàn giải phóng.

Khu vực thành phố Hải Dương cũ là một đô thị yên bình. Ảnh: THÀNH CHUNG

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, thị xã Hải Dương có vị trí chiến lược quan trọng, là đầu mối giao thông huyết mạch, nối liền Thủ đô Hà Nội với thành phố cảng Hải Phòng và các tỉnh trong vùng. Nhiều địa điểm như cầu Phú Lương, Nhà máy Đá Mài, Nhà máy Sứ, Ga Hải Dương… trở thành trọng điểm bắn phá ác liệt của không quân Mỹ.

Quân và dân thị xã đã anh dũng, kiên cường, vững vàng trong mưa bom, bão đạn, vừa trực tiếp tham gia chiến đấu ở các chiến trường, vừa dốc sức người, sức của chi viện cho các mặt trận, vì miền Nam ruột thịt. Quân và dân thị xã Hải Dương đã cùng cả nước viết nên bản anh hùng ca đánh thắng giặc Mỹ xâm lược với kết thúc thắng lợi của Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử ngày 30/4/1975.

Khi nước nhà độc lập, với truyền thống đoàn kết, chung sức, đồng lòng, tinh thần lao động cần cù, năng động, sáng tạo, quyết tâm cao, Đảng bộ và nhân dân TP Hải Dương đã đạt được những thành tựu to lớn, đáng tự hào, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng Chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc.

Năm 1997, thị xã Hải Dương trở thành đô thị loại III trực thuộc tỉnh và được Chính phủ quyết định thành lập thành phố. Sau 12 năm phấn đấu, năm 2009, Thủ tướng Chính phủ công nhận TP Hải Dương là đô thị loại II. Năm 2019, thành phố được công nhận là đô thị loại I đã mở ra bước ngoặt lớn trong tiến trình xây dựng và phát triển.

Sang trang sử mới

Sau 221 năm hình thành và phát triển, mảnh đất Thành Đông xưa đã có những bước tiến vượt bậc. Trước thời điểm thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, TP Hải Dương ngày càng được mở rộng về quy mô, tầm vóc. Từ diện tích 0,35 km² với khoảng 1.000 người khi xưa, TP Hải Dương đã là đô thị loại I có diện tích trên 111 km², dân số trên 300.000 người với 25 đơn vị hành chính.

Sự kiện sáp nhập tỉnh Hải Dương với thành phố Hải Phòng trở thành một dấu mốc lịch sử. Ảnh: THÀNH CHUNG

Ngày 12/6/2025, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết hợp nhất toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của tỉnh Hải Dương vào thành phố Hải Phòng. Đây là một quyết định mang tính lịch sử.

Thành phố Hải Dương từ 24 xã, phường sau sáp nhập thành 9 phường mới, gồm: Hải Dương, Lê Thanh Nghị, Việt Hòa, Thành Đông, Nam Đồng, Tân Hưng, Thạch Khôi, Tứ Minh, Ái Quốc.

Sau khi sáp nhập với Hải Phòng, khu vực thành phố Hải Dương cũ và toàn bộ khu vực phía tây có cơ hội trở thành một cực tăng trưởng kinh tế mới nhờ cộng hưởng thế mạnh cảng biển của Hải Phòng và công nghiệp chế biến của Hải Dương trước đây, thu hút đầu tư FDI lớn và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường.

Trước những cơ hội mới, khu vực thành phố Hải Dương trước đây được đặc biệt quan tâm đầu tư về cơ sở hạ tầng, giao thông. Tiêu biểu như tuyến đường kết nối Đông - Tây thành phố Hải Phòng có chiều dài khoảng 23,5 km, tổng mức đầu tư khoảng 19.128 tỷ đồng đang được thực hiện các thủ tục để xây dựng. Sau khi hoàn thành, tuyến đường không chỉ kết nối giao thông mà còn là trục phát triển chiến lược, liên thông trực tiếp với các trục huyết mạch hiện hữu, kết nối đồng bộ với vành đai 1 thành phố Hải Dương cũ, vành đai 5 vùng Thủ đô, cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, khu vực cảng Hải Phòng, tạo liên kết vùng, phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị, dịch vụ thương mại, khai thác dư địa, quỹ đất hai bên.

Thành Đông nay đã trở thành đô thị theo hướng hiện đại trong chỉnh thể thành phố Hải Phòng mới. Ảnh: THÀNH CHUNG

Dự án khu đô thị mới và sân golf Liên Hồng tại phường Thạch Khôi có tổng mức đầu tư dự kiến hơn 11.035 tỷ đồng, quy mô sử dụng đất hơn 126 ha cũng đang được triển khai các bước. Dự án được kỳ vọng tạo điểm nhấn cảnh quan cho khu vực đô thị vệ tinh của thành phố Hải Phòng. Dự án Trung tâm Thương mại AEON Hải Dương có quy mô 3,5 ha trên địa bàn phường Thạch Khôi cũng đang được triển khai, dự kiến đi vào hoạt động trong quý III/2026…

Cùng với tạo ra các động lực phát triển mới, việc mở rộng quy mô đơn vị hành chính cũng tạo điều kiện giải quyết tốt hơn các vấn đề về ô nhiễm môi trường, thu gom, xử lý chất thải, các vấn đề an sinh xã hội, bảo đảm an ninh - quốc phòng.

Trước những thay đổi mang tính lịch sử này, người dân Thành Đông đã thể hiện sự thích ứng linh hoạt, từ thay đổi tư duy đến cách thức kết nối xã hội. Dù mang tên gọi hay địa giới hành chính mới, tinh thần và bản sắc văn hóa xứ Đông sẽ vẫn được gìn giữ và tiếp tục tỏa sáng. Những lớp người Thành Đông xưa, thành phố Hải Phòng nay sẽ tiếp tục kiến tạo và dựng xây mảnh đất này, viết tiếp những trang sử hào hùng.

THU HƯƠNG - BHD

Nguồn: https://baohaiphong.vn/thanh-dong-xua-va-do-thi-nay-525054.html