Tiêu chuẩn - Động lực then chốt thúc đẩy chuyển đổi xanh và phát triển bền vững tại Việt Nam

Trước yêu cầu đổi mới mô hình tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, tiêu chuẩn đang trở thành nền tảng kỹ thuật không thể thiếu trong tiến trình chuyển đổi xanh của Việt Nam. Hệ thống tiêu chuẩn đo lường chất lượng không chỉ hỗ trợ hoàn thiện chính sách mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp đổi mới công nghệ, tối ưu quy trình và hướng tới phát triển bền vững.

Công cụ bảo đảm triển khai chuyển đổi xanh

Những năm gần đây, chủ trương của Đảng và Nhà nước về tăng trưởng xanh, giảm phát thải khí nhà kính và phát triển kinh tế tuần hoàn đã được cụ thể hóa bằng nhiều chiến lược, chương trình và nghị quyết. Cùng với đó, hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (TCVN) trở thành một cấu phần không thể tách rời, công cụ tạo nền tảng kỹ thuật để thực thi chính sách và triển khai các nhiệm vụ chuyển đổi xanh ở cả cấp quản lý và cấp doanh nghiệp.

Theo báo cáo của Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ, Việt Nam đã xây dựng hơn 14.200 TCVN, trong đó gần 400 tiêu chuẩn liên quan trực tiếp đến chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Các tiêu chuẩn này giúp thống nhất yêu cầu kỹ thuật, tăng tính minh bạch và khả năng đánh giá trong các lĩnh vực như quản lý môi trường, kiểm kê và giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng hiệu quả tài nguyên, nhãn sinh thái, sản xuất sạch hơn và đánh giá ESG.

Giảm phát thải khí nhà kính, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là hướng đi phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Trong lĩnh vực năng lượng, trụ cột của tiến trình giảm phát thải, Việt Nam đã ban hành hơn 40 TCVN về quản lý và sử dụng năng lượng hiệu quả; 37 TCVN về hiệu suất năng lượng cho thiết bị dân dụng và công nghiệp; cùng với các bộ tiêu chuẩn phát triển nhanh cho năng lượng tái tạo như 34 TCVN về điện gió, 40 TCVN về điện mặt trời, 18 TCVN về pin lưu trữ và 7 TCVN về pin nhiên liệu.

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, một trong ngành chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu cũng được chuẩn hóa mạnh mẽ nhằm thúc đẩy sản xuất bền vững. Hiện Việt Nam có 12 TCVN liên quan đến nông nghiệp hữu cơ, VietGAP và các thực hành nông nghiệp tốt. Các tiêu chuẩn này góp phần nâng cao chất lượng nông sản, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc, tăng giá trị gia tăng và giảm tác động đến môi trường trong quá trình canh tác.

Doanh nghiệp – Chủ thể tạo giá trị mới trong nền kinh tế xanh

Cũng theo báo cáo Ủy ban TĐC, mặc dù hệ thống TCVN cho chuyển đổi xanh đã đạt được những bước tiến đáng kể, song, vẫn còn tồn tại nhiều khoảng trống, đặc biệt là nhiên liệu xanh, hạ tầng hydro và kinh tế tuần hoàn. Hiện Việt Nam vẫn chưa ban hành tiêu chuẩn quốc gia cho lĩnh vực hydro, dù quốc tế đã có các chuẩn kỹ thuật từ ISO/TC 197 và IEC. Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn để theo kịp xu thế phát triển công nghệ và yêu cầu hội nhập.

Ngoài ra, việc triển khai rộng rãi để các doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận hơn vẫn gặp nhiều thách thức. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, gặp khó khăn trong việc áp dụng tiêu chuẩn do hạn chế về nguồn lực, công nghệ và nhân lực kỹ thuật. Việc mở rộng các mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn xanh vẫn cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ phía nhà nước, bao gồm tư vấn kỹ thuật, ưu đãi tài chính và thúc đẩy chứng nhận.

Bên cạnh khung tiêu chuẩn, doanh nghiệp chính là chủ thể trực tiếp triển khai, chuyển đổi mô hình sản xuất và tạo ra giá trị mới trong nền kinh tế xanh. Tuy nhiên, quá trình áp dụng tiêu chuẩn xanh trong doanh nghiệp vẫn gặp nhiều thách thức.

Theo ông Trần Công Hòa, Chủ tịch HĐQT MaiHoa Group, điểm nghẽn lớn nhất của doanh nghiệp không nằm ở chi phí hay công nghệ, mà ở tư duy vận hành đã cũ. Nhiều doanh nghiệp vẫn ngần ngại thay đổi quy trình, chưa đánh giá đúng giá trị kinh tế của chuyển đổi xanh và chưa có sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ phận. Khi mục tiêu được điều chỉnh nhưng tư duy không thay đổi, năng suất dễ suy giảm và hiệu quả chuyển đổi bị hạn chế.

Thực tế cho thấy phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn khi tiếp cận và áp dụng tiêu chuẩn do hạn chế về vốn, công nghệ và nhân lực. Trong khi đó, các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe về truy xuất nguồn gốc, năng lượng sạch, khí thải carbon hay chứng nhận môi trường. Nếu tiêu chuẩn trong nước chưa tương thích, hàng hóa Việt Nam sẽ gặp thách thức lớn khi xuất khẩu vào các thị trường như EU, Mỹ hay Nhật Bản.

Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng Bùi Thị An cho rằng một trong những vướng mắc hiện nay là sự liên kết chưa chặt chẽ giữa chính sách - tiêu chuẩn - doanh nghiệp. Chính sách hiện mới dừng ở mức định hướng, trong khi tiêu chuẩn dù đã phát triển nhanh nhưng vẫn chưa đạt mức tương thích với chuẩn quốc tế ở nhiều lĩnh vực. Điều này khiến doanh nghiệp khó xác định rõ trách nhiệm và lợi ích khi tham gia sản xuất xanh.

Ngoài ra, nhân lực xanh - bao gồm cán bộ kỹ thuật, quản lý chất lượng, chuyên gia môi trường - còn thiếu và chưa đáp ứng được yêu cầu chuyển đổi. Đây là một trong những điểm nghẽn mà doanh nghiệp cần được hỗ trợ mạnh hơn trong thời gian tới.

Từ góc nhìn thực tiễn, nhiều doanh nghiệp mong muốn tiêu chuẩn môi trường không chỉ dừng ở mức khuyến khích mà cần tiến tới các yêu cầu bắt buộc theo lộ trình rõ ràng, đi kèm cơ chế hỗ trợ phù hợp. Khi tiêu chuẩn được thiết kế hợp lý, doanh nghiệp không chỉ tuân thủ mà còn xem đây là cơ hội để đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất và gia tăng khả năng cạnh tranh.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, một trong ngành chịu tác động trực tiếp từ biến đổi khí hậu cũng được chuẩn hóa mạnh mẽ nhằm thúc đẩy sản xuất bền vững.

Để tiêu chuẩn thực sự trở thành động lực cho chuyển đổi xanh, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống TCVN theo hướng hiện đại, tiệm cận các chuẩn mực quốc tế, đặc biệt ở các lĩnh vực mới như hydro, nhiên liệu sạch, kinh tế tuần hoàn, giao thông xanh hay đô thị thông minh.

Song song với đó, Nhà nước cần thúc đẩy các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng tiêu chuẩn thông qua tư vấn kỹ thuật, hỗ trợ tài chính, ưu đãi đổi mới công nghệ và đẩy mạnh chứng nhận. Việc tăng cường liên kết giữa cơ quan quản lý – viện nghiên cứu – trường đại học – doanh nghiệp sẽ giúp rút ngắn khoảng cách từ nghiên cứu đến thực tiễn, đồng thời nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp.

Một giải pháp khác là cần thúc đẩy các mô hình thử nghiệm, dự án thí điểm, phòng thí nghiệm chuẩn để kiểm chứng công nghệ trước khi áp dụng trên quy mô lớn. Đây là bước quan trọng nhằm bảo đảm tính khả thi, hiệu quả và phù hợp của tiêu chuẩn trong từng ngành cụ thể.

Cũng theo Viện trưởng Bùi Thị An, với sự đồng hành của Nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp và các tổ chức khoa học công nghệ, tiêu chuẩn sẽ tiếp tục phát huy vai trò là "hạ tầng mềm" dẫn dắt chuyển đổi xanh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Phát triển xanh không chỉ là yêu cầu của thời đại mà còn là cơ hội để Việt Nam xây dựng một nền kinh tế có khả năng chống chịu cao, hiện đại và bền vững.

Trung tâm Truyền thông KH&CN

Nguồn: https://mst.gov.vn/tieu-chuan-dong-luc-then-chot-thuc-day-chuyen-doi-xanh-va-phat-trien-ben-vung-tai-viet-nam-197251120145010627.htm