TP Hồ Chí Minh mới - Bài 1: Phát triển logistics thông minh để nâng tầm trung tâm dịch vụ

TP Hồ Chí Minh cần khai thác “vành đai công nghiệp” gắn với cảng biển và hệ thống logistics đồng bộ, tích hợp số hóa để tăng năng lực cạnh tranh, tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Trọng tâm là logistics như một dịch vụ cao cấp, gắn kết kết nối thông minh, hạ tầng tích hợp, từ đó bơm “dòng máu” mới cho thương mại, sản xuất và phân phối vùng.

Tam giác vàng của Đông Nam Bộ

Trong Đề án đưa TP Hồ Chí Minh trở thành trung tâm dịch vụ lớn nhằm cụ thể hóa Nghị quyết của Bộ Chính trị, Thành phố xác định các mục tiêu trọng tâm: Đánh giá thực trạng, xác định tầm nhìn, xây dựng bộ tiêu chí dịch vụ cao cấp và đề xuất các nhóm giải pháp then chốt.

TP Hồ Chí Minh đặt mục tiêu phát triển ngành dịch vụ logistics phát triển bền vững.

Trên nền tảng đó, Thành phố lựa chọn 9 ngành dịch vụ trọng yếu gồm: Thương mại, tài chính, logistics, công nghệ thông tin - truyền thông, khoa học - công nghệ, bất động sản, giáo dục, y tế và lưu trú – ăn uống. Các ngành này hiện chiếm hơn 90% cơ cấu dịch vụ và duy trì mức tăng trưởng bình quân 8,1% giai đoạn 2010 - 2024.

So với TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu có tỷ trọng dịch vụ thấp hơn (lần lượt 87% và 78%), song lại nổi bật ở các lĩnh vực logistics, vận tải - kho bãi, cảng biển, vận tải quốc tế và du lịch, tạo thế cộng hưởng đa tầng với TP Hồ Chí Minh.

Nhờ đó, hình thành cấu trúc dịch vụ gia tăng giá trị, trong đó thương mại bán buôn, bán lẻ dẫn đầu với 216.847 tỷ đồng (khoảng 25% GRDP dịch vụ), tiếp đến là vận tải, kho bãi đạt 149.592 tỷ đồng (khoảng 17%), tạo “đường băng” giúp Thành phố vươn lên vị trí trung tâm dịch vụ hàng đầu cả nước.

Ông Lương Quang Thi, Ủy viên Ban Chấp hành, Trưởng Ban Chính sách – Pháp chế Hiệp hội Logistics TP Hồ Chí Minh, cho biết sự sáp nhập ba tỉnh đã tạo nên một “tam giác vàng” logistics – kinh tế hoàn chỉnh.

Cụ thể, Bình Dương sở hữu mạng lưới khu công nghiệp (KCN) rộng khắp, định hướng phát triển thêm 10 KCN mới đến năm 2030, tập trung vào công nghệ cao, cơ khí và công nghệ thông tin. Chiến lược kết nối cảng sông – đường bộ với cụm cảng Cái Mép – Thị Vải và sân bay Long Thành đang giúp hình thành hành lang vận tải liền mạch.

TP Hồ Chí Minh đóng vai trò “não bộ” của vùng - trung tâm thương mại, dịch vụ, đầu mối tiêu thụ, phân phối, tài chính và công nghệ. Trong khi đó, Bà Rịa – Vũng Tàu giữ vai trò cửa ngõ quốc tế, sở hữu cụm cảng nước sâu Cái Mép – Thị Vải đạt tiêu chuẩn khu vực, tạo lợi thế lớn trong xuất nhập khẩu.

Bà Huỳnh Đinh Thái Linh, Giám đốc Phát triển hệ sinh thái thương mại dịch vụ Tập đoàn Becamex, kiêm CEO WTC Bình Dương New City, nhận định, vai trò logistics đa phương thức cùng đề xuất tuyến đường sắt nhanh TP Hồ Chí Minh – Cái Mép – Bàu Bàng – Cần Thơ (dài 324 km) sẽ kết nối các cảng nước sâu, giảm chi phí, tăng hiệu quả và rút ngắn thời gian chuỗi cung ứng.

Theo bà Linh, việc hợp nhất ba nền kinh tế không chỉ là phép cộng cơ học, mà giá trị cốt lõi nằm ở bộ máy vận hành chung, giúp huy động và kết nối các nguồn lực hiện có của vùng.

Dù tiềm năng rất lớn, nhưng theo ông Lương Quang Thi, “tam giác vàng” vẫn thiếu đồng bộ và chưa tích hợp sâu. “Tư duy liên kết cần chuyển từ kết nối liên tỉnh sang tích hợp nội vùng, hình thành chuỗi cung ứng đơn lẻ - liền mạch giữa các cực kinh tế. Đây là điều kiện tiên quyết để khai phóng quy mô khổng lồ của ‘siêu vùng’”, ông Thi nhấn mạnh.

Bức tranh doanh nghiệp logistics cũng cho thấy nhiều thách thức. Theo Tổng cục Thống kê, năm 2022, cả nước có hơn 30.000 doanh nghiệp logistics, trong đó trên 5.000 doanh nghiệp cung ứng dịch vụ 3PL. Mặc dù doanh nghiệp trong nước chiếm hơn 80% tổng số, nhưng chỉ nắm giữ khoảng 30% thị phần, phản ánh tình trạng phân mảnh của thị trường và nhu cầu cấp bách phải nâng cao năng lực dịch vụ, chuẩn hóa quy trình, liên thông dữ liệu, nhằm giúp logistics Việt Nam vươn lên nấc thang giá trị cao hơn.

Về hạ tầng, khu vực phía Nam – nơi đảm nhận 45% tổng khối lượng hàng hóa và hơn 60% khối lượng container của cả nước vẫn đang chịu áp lực lớn về giao thông đường bộ. Các tuyến huyết mạch như quốc lộ 51, tuyến “độc đạo” kết nối Bà Rịa – Vũng Tàu với TP Hồ Chí Minh, thường xuyên quá tải, kéo dài thời gian vận chuyển, làm tăng chi phí và bào mòn lợi thế cạnh tranh của khu vực.

Đây được xem là “điểm nghẽn cổ chai” cần sớm được tháo gỡ bằng việc phát triển đa phương thức vận tải (đường thủy – đường sắt – đường bộ – hàng không) và tổ chức lại dòng hàng dựa trên dữ liệu, hướng tới mạng lưới logistics hiện đại, thông suốt và bền vững.

Học gì từ các nước

Để xây dựng lộ trình logistics hướng tới dịch vụ cao cấp, TP Hồ Chí Minh cần tham chiếu các mô hình quốc tế thành công.

Singapore đầu tư mạnh vào cảng thông minh, tích hợp tự động hóa – IoT – AI cùng nền tảng dữ liệu dùng chung giữa cảng, kho bãi, hãng tàu và hải quan. Nhờ đó, quốc đảo này hiển thị xuyên suốt chuỗi cung ứng, tối ưu hiệu quả cho cả “first mile” lẫn “last mile”, đồng thời giảm đáng kể chi phí vận hành.

Rotterdam lại đi theo hướng logistics bền vững, đặt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Dự án tiêu biểu Porthos CCS (thu giữ và lưu trữ CO₂) cho thấy, quá trình “xanh hóa” logistics không phải là chi phí phụ trội mà là lợi thế cạnh tranh dài hạn giúp cảng duy trì sức hút toàn cầu.

Trong khi đó, Thượng Hải kết hợp hạ tầng tích hợp với cải cách thể chế, áp dụng mô hình khu thương mại tự do (FTZ) giúp rút ngắn một nửa thời gian thông quan. Thành phố này cũng khuyến khích phát triển dịch vụ giá trị gia tăng như phân loại, đóng gói, dán nhãn; ưu đãi thu hút nhân lực hàng hải, đồng thời thúc đẩy vận hành thông minh và xanh thông qua luồng thông quan nhanh, xe tải điện và sử dụng LNG cho tàu biển.

Cảng biển phát triển logistic là yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của chuỗi cung ứng.

TS Nguyễn Huệ Minh, giảng viên Trường Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh cho biết, khi so chiếu với các mô hình quốc tế, tương lai logistics không nằm ở quy mô mà ở khả năng liên kết các thành tố thành một hệ sinh thái vận hành liền mạch, hiệu quả và có trách nhiệm với môi trường.

Đối với TP Hồ Chí Minh mới, mấu chốt là chuyển đổi số logistics. Trọng tâm gồm: Chuẩn hóa dữ liệu, xây dựng nền tảng chia sẻ (data lake) cho cảng – kho – ICD – hải quan – hãng tàu; tối ưu tuyến, container rỗng và tải trọng bằng thuật toán; triển khai hệ thống OMS/WMS/TMS thế hệ mới, chuẩn EDI quốc tế; và hình thành hành lang thủ tục “một cửa – không giấy”.

Theo ông Minh, Thành phố cần ưu tiên đầu tư công cho các tuyến huyết mạch kết nối cảng – khu công nghiệp, đồng thời thu hút đầu tư PPP vào cảng trung tâm mới, hệ thống cảng cạn (ICD), kho lạnh và trung tâm phân phối đô thị.

Ông Nguyễn Ngọc Hòa, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh nhận định, Thành phố nên phát triển song song logistics hàng hóa và logistics hành khách, khai thác mạng lưới vận tải đa phương thức (đường hàng không – đường sắt – đường thủy – đường bộ) để hình thành hệ sinh thái dịch vụ toàn diện. Đây là “cơ hội vàng” để TP Hồ Chí Minh mới tái cấu trúc logistics, củng cố vị thế của Việt Nam trên bản đồ chuỗi cung ứng toàn cầu – từ cửa ngõ xuất nhập khẩu vươn lên trung tâm dịch vụ, dữ liệu và kết nối khu vực.

Dưới góc nhìn quản lý nhà nước, ông Nguyễn Văn Được, Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh cho biết, trong giai đoạn tới, Thành phố sẽ ưu tiên phát triển hạ tầng logistics thông minh gắn với mạng lưới cảng biển, sân bay, đường thủy và đường sắt, hình thành các cụm trung tâm logistics cấp vùng dọc theo Vành đai 3, Vành đai 4 và khu vực Cái Mép – Thị Vải.

Thành phố sẽ triển khai hệ thống quản trị logistics số dựa trên dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI), kết nối các kho bãi, ICD, trung tâm phân phối và doanh nghiệp vận tải qua nền tảng dữ liệu dùng chung.

Bên cạnh đó, TP Hồ Chí Minh thúc đẩy hợp tác công – tư (PPP) để đầu tư các trung tâm logistics vệ tinh tại TP Thủ Đức, Củ Chi, Bình Chánh và Nhà Bè, gắn với cảng trung tâm mới và hệ thống kho lạnh đạt chuẩn quốc tế.

Ông Được nhấn mạnh: “Logistics sẽ là hạ tầng mềm cho kinh tế đô thị và vùng, là động lực tăng trưởng mới, giúp TP Hồ Chí Minh giữ vai trò ‘hub’ thương mại – tài chính – dịch vụ của ASEAN trong giai đoạn 2025–2030”.

Bài cuối: Phát triển cảng biển nước sâu để xây dựng trung tâm hàng hải quốc tế 

Nguồn: https://baotintuc.vn/thi-truong-tien-te/tp-ho-chi-minh-moi-bai-1-phat-trien-logistics-thong-minh-de-nang-tam-trung-tam-dich-vu-20251022201122703.htm