Trò Xuân Phả - viên ngọc quý sáng mãi giữa đất trời xứ Thanh

Giữa kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam, có một Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vẫn còn là một "ẩn số" thú vị đầy mê hoặc - Trò Xuân Phả. Khởi phát từ cách đây hơn 1000 năm, thuở ban đầu Trò Xuân Phả xuất phát từ cung đình, trải qua những thăng trầm của lịch sử, trò diễn đã được dân gian hoá, bám rễ sâu sắc và trở thành dấu ấn linh hồn trong văn hoá cộng đồng người dân xứ Thanh - một báu vật vô giá trong đời sống xã hội xưa và nay. Mỗi điệu múa trong trò Xuân Phả vì thế in đậm dấu ấn nghệ thuật diễn xướng cung đình và trí tuệ dân gian - một sự hoà quyện tinh tế, giàu bản sắc và mang những nét độc đáo riêng biệt.

Vậy điều gì đã làm nên giá trị của di sản này, khiến nó được mệnh danh là một "nền sân khấu cổ riêng biệt", không thể hòa lẫn với các loại hình nghệ thuật khác như Chèo hay Tuồng? 

Sân khấu của nghi lễ - Khi "Trò" không phải là "Vở"

Điểm khác biệt cốt lõi của Trò Xuân Phả là tính nghi lễ. Không có kịch bản đối thoại giữa các nhân vật, không có cốt truyện tự sự. Mỗi trò diễn là một chuỗi màn trình diễn biểu tượng, giữ nguyên các điệu múa và lời ca cổ, không có sự pha trộn. 

Tên gọi "Trò" cũng đã nói lên bản chất: Đây không phải là một vở diễn kịch nghệ mà là một “trò diễn” kể những câu chuyện về tình đoàn kết, sự hòa hảo và giao lưu văn hóa, kết tinh trí tuệ và tài hoa của người Việt - một hình thái sân khấu đặc biệt, nơi vũ đạo, biểu tượng, trang phục và mặt nạ thay thế cho lời thoại.

Độc đáo Trò diễn Xuân Phả 

Ngôn ngữ biểu đạt độc đáo qua vũ điệu, trang phục và mặt nạ

Ngôn ngữ của sân khấu Xuân Phả được thể hiện qua những chiếc mặt nạ bằng da bò hoặc bằng gỗ độc đáo, có phần kỳ dị nhưng đầy tính biểu tượng, cùng với phục trang cầu kỳ tạo nên những "nhân vật" không cần lời nói. Trong Trò Xuân Phả, trang phục vô cùng cầu kỳ, được thiết kế tỉ mỉ, đầy màu sắc. Mỗi bộ trang phục đều là một tác phẩm nghệ thuật, góp phần định hình nhân vật, tạo nên bức tranh tổng thể sống động trên sân khấu.

Linh hồn của các "trò diễn" nằm ở 5 điệu múa cổ (Ngũ trò) mang hình tượng "Ngũ quốc lân bang đồ tiến cống": Hoa Lang, Tú Huần, Ai Lao, Ngô Quốc và Chiêm Thành. Mỗi điệu múa là một thế giới nghệ thuật riêng biệt nhưng đều tái hiện hình ảnh các đoàn sứ thần đến chầu vua Nam Việt.

Di sản quốc gia và nỗ lực "giữ lửa" của xứ Thanh

Chính bởi những giá trị nghệ thuật đặc sắc này, Trò Xuân Phả đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều làm nên sự quý giá của di sản còn nằm ở tính độc nhất: nó chỉ tồn tại duy nhất tại xã Thọ Xuân.

Từ lâu, Trò Xuân Phả đã là tài sản chung của cả cộng đồng. Bởi vậy, việc bảo tồn và quảng bá báu vật này là minh chứng cho chiến lược phát triển du lịch đúng đắn của tỉnh Thanh Hóa - lấy việc phát huy các giá trị văn hóa bản địa độc đáo làm nền tảng cốt lõi. Theo đó, Trò Xuân Phả được trình diễn trong khuôn khổ lễ hội, kết hợp với du lịch trải nghiệm tại xã Thọ Xuân hay được quảng bá tại một số sự kiện theo chương trình văn hóa của tỉnh. Hướng đi này không chỉ giúp di sản văn hóa trở thành một tài nguyên du lịch có giá trị đặc thù mà còn tạo ra một nguồn sinh kế bền vững cho người dân, khuyến khích họ tích cực chung tay cùng chính quyền tham gia vào công tác bảo tồn, phát huy di sản trong thời đại mới.

Bên cạnh đó, để gìn giữ những giá trị ngàn đời mà trò diễn này mang lại, tại địa phương, công tác truyền dạy đang được triển khai một cách bài bản và tâm huyết. Từ mái trường tiểu học đến trung học cơ sở, những điệu múa của các trò diễn đã được gieo mầm và nuôi dưỡng một cách bền bỉ. Các em học sinh không chỉ được hướng dẫn những kỹ năng múa mà còn được mở ra cánh cửa tri thức để thấu hiểu sâu sắc hơn về lịch sử và văn hóa quê hương mình. Việc học và tiếp xúc với Trò Xuân Phả giúp các em kết nối với cội nguồn, bồi đắp thêm tình yêu, niềm tự hào dân tộc. Và cứ như vậy, câu chuyện về sức sống của trò diễn vẫn đang hàng ngày, hàng giờ được viết tiếp một cách đầy cảm hứng.

Giữa nhịp sống hiện đại, Trò Xuân Phả vẫn là một di sản văn hóa giữ được sức hút riêng 

Giữa nhịp sống hiện đại, Trò Xuân Phả vẫn giữ được sức hút riêng. Trò Xuân Phả không chỉ là một điệu múa mà như một cánh cửa hiếm hoi để nhìn về một nền sân khấu cổ đại của người Việt, nơi vũ đạo thay lời kể và truyền thống sống qua từng nhịp trống. Bởi vậy, được trực tiếp chứng kiến câu chuyện di sản đáng tự hào - Trò Xuân Phả - là một lần được chạm vào quá khứ, cảm nhận sức sống mãnh liệt của di sản trường tồn cùng với thời gian.

Tìm về miền quê xứ Thanh ấy không chỉ là một chuyến đi, mà là cơ hội để chứng kiến, chiêm nghiệm một di sản cấp quốc gia "độc nhất vô nhị", để cảm nhận sự nỗ lực bền bỉ của đất và người xứ Thanh cũng như tri ân cộng đồng đang ngày đêm "giữ lửa" cho báu vật ngàn năm của dân tộc mãi toả sáng. 

Vietnam.vn