Những cuộc khảo sát và khai quật khảo cổ học vào cuối thế kỷ 20 đến đầu thế kỷ 21 đã phát lộ ra nhiều nền móng kiến trúc và hiện vật tại các di tích Cấm Mít (Hòa Phong), Quá Giáng (Hòa Khương), Phong Lệ (Hòa Thọ Đông)… Dấu vết phế tích kiến trúc và di vật Champa còn được tìm thấy rải rác ở Hóa Quê, Khuê Trung, Ngũ Hành Sơn, Xuân Dương, An Sơn…
Bi ký Hóa Quê và Khuê Trung - dấu tích của “Rudrapura”
Tại làng Hóa Quê (còn gọi là Hóa Khuê) thuộc Hòa Vang, vào đầu thế kỷ 20, các nhà khảo cổ Pháp đã phát hiện một tấm bia sa thạch, ký hiệu C142. Theo nội dung bia Hóa Quê, vùng đất này là quê hương của một dòng họ hoàng thân có liên hệ mật thiết với triều đình Indrapura. Người phụ nữ có tên Pu Po Ku Rudrapura, có tước hiệu gắn liền với Rudra; các nhà nghiên cứu xác định bia Hóa Quê có niên đại năm 909-910.
Cách Hóa Quê không xa về phía đông, tại phường Khuê Trung, vào năm 1985 một bi ký khác được phát hiện, có niên đại năm 899; cả hai bi ký đều thuộc triều đại Sri Jaya Simhavarman, nội dung cùng ca tụng vị thần Rudra.
Đáng chú ý, văn bia Hóa Quê cho biết gia tộc này đã xây dựng nhiều ngôi đền thờ Siva - Rudra. Như vậy, Đà Nẵng, với các địa điểm Hóa Quê, Khuê Trung, Phong Lệ, Quá Giáng… có lẽ từng là một trung tâm Siva giáo nằm trong mạng lưới thờ thần Rudra - Siva trải dọc miền Trung.
Trong hệ thống thần thoại Veda, Rudra là vị thần của bão tố, bệnh tật và sự chuyển hóa, tái sinh, là một trong những hóa thân của thần Siva. Rud - trong tiếng Phạn có nghĩa là “gào thét, làm rung chuyển, gây sợ hãi”, “Pura” có nghĩa là thành phố hoặc nơi cư ngụ - Rudrapura nghĩa là “thành phố của thần Rudra”, hoặc “nơi thần bão tố ngự trị”.
Từ địa danh cổ đến khí tượng vùng đất - dấu ấn thần bão tố
Trong lịch sử tự nhiên Việt Nam, Quảng Nam - Đà Nẵng là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của các cơn bão từ Biển Đông. Trong bài viết Bão, lụt ở Quảng Nam nửa đầu thế kỷ 19: Chính sách ứng phó của triều Nguyễn, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Thịnh dẫn theo Châu bản triều Nguyễn, Đại Nam thực lục và công trình Nghiên cứu về lũ lụt ở miền Trung thế kỷ 19-20 (TS. Đỗ Bang chủ biên, xuất bản năm 2002) cho biết, giai đoạn từ triều vua Minh Mạng đến vua Tự Đức, bão lụt thường xuyên xảy ra, gây nhiều thiệt hại về người và tài sản ở nhiều tỉnh thành của miền Trung.
Trong đó có nhiều trận bão lụt lớn tại Quảng Nam - Đà Nẵng. Riêng trong thế kỷ 21, những trận bão lớn như Xangsane (2006), Chanchu (2006), Kesana (2009), Molave (2020) đều gây thiệt hại nghiêm trọng về người và nhà cửa.
Về phương diện địa lý, khí tượng học, vịnh Đà Nẵng là một vịnh nửa kín, được bao bọc bởi dãy Bạch Mã - Hải Vân ở phía tây bắc và núi Sơn Trà ở phía đông nam, tạo thành vòng cung ba mặt kín, cửa vịnh hướng đông - đông nam. Chính địa hình ấy giúp vịnh thường kín gió, sóng êm, phần lớn thời gian trong năm ít chịu ảnh hưởng của sóng lớn và gió mạnh, thuận lợi cho tàu thuyền neo đậu, do đó đã trở thành thương cảng từ rất sớm trong lịch sử.
Tuy nhiên, khi bão di chuyển đúng hướng mở của vịnh, tức hướng đông hoặc đông nam, các luồng gió xoáy thuận sẽ dồn thẳng vào lòng vịnh, tạo ra hiệu ứng phễu gió: Gió bị nén lại giữa hai dãy núi khiến cường độ gió cục bộ tăng lên nhiều cấp, sóng biển dâng cao đột biến, năng lượng sóng dội mạnh vào bờ làm tăng sức phá hủy lên khu vực Tiên Sa, Thuận Phước và các vùng ven vịnh; nếu gặp những vật cản lớn và kiên cố như bờ kè đường Như Nguyệt thì sức công phá của sóng càng mãnh liệt.
Ngay cả vào thời điểm không có bão tố, vẫn có thể xảy ra sóng lớn, theo tài liệu U.S. Marines in Vietnam: The Landing and the Buildup, 1965 của Jack Shulimson - một nhà sử học người Mỹ, buổi sáng ngày 8/3/1965, khi lực lượng Thủy quân lục chiến Mỹ đổ bộ vào bãi biển Xuân Thiều - Đà Nẵng, sóng biển cao tới 8-10 feet (tương đương 2,4-3 m) khiến cuộc đổ bộ phải chậm lại khoảng 1 tiếng đồng hồ.
Hiện tượng này cho thấy sự tương tác phức hợp giữa địa hình - hướng gió - áp suất không khí trong cấu trúc khí hậu Đà Nẵng. Nó lý giải vì sao nơi đây vừa là cảng tự nhiên lý tưởng, vừa là vùng bị tác động mạnh bởi khí hậu cực đoan - một nghịch lý tự nhiên mà con người Đà Nẵng đã học cách thích ứng qua nhiều thế hệ.
Nếu đối chiếu với địa lý hiện đại, khu vực Đà Nẵng là nơi thường xảy ra gió mạnh, bão tố, mưa lũ; sự trùng hợp này khiến giả thuyết Rudrapura - thành phố của thần Bão tố là tiền thân của thành phố Đà Nẵng trở nên có cơ sở, không chỉ về ngữ nghĩa mà cả về môi trường tự nhiên.
Rudrapura - biểu tượng của địa linh miền Trung
Trong dòng chảy văn hóa Champa, Rudrapura không chỉ là một địa danh mang tính tôn giáo mà còn là một ẩn dụ về năng lượng sinh tồn của vùng đất này - nơi mà hằng năm người dân nơi đây phải hứng chịu mưa bão như là lẽ tự nhiên của đất trời, nơi mà sự hủy diệt luôn song hành với sự hồi sinh và tái thiết, ở đó con người phải học cách sống hòa hợp với thiên nhiên để tồn tại và phát triển thay vì đối kháng hoặc can thiệp thô bạo vào thiên nhiên…
Từ góc nhìn văn hóa, có thể xem những hiện tượng mưa bão dữ dội ấy là sự tiếp nối của “thần tính Rudra” - một loại “địa linh” tồn tại xuyên thời gian. Đối với người Chăm cổ, việc thần thánh hóa bão tố là cách để chuyển hóa nỗi sợ hãi thiên nhiên thành năng lượng thiêng. Với người Đà Nẵng hiện nay, điều ấy biểu hiện ở những giá trị nhân bản hiện đại mang “chất Rudra” trong chiều sâu tâm thức văn hóa, đó là ý chí kiên cường, đoàn kết và khả năng thích ứng để hồi sinh sau thiên tai.
Nguồn: https://baodanang.vn/tu-rudrapura-den-thanh-pho-da-nang-3311967.html
Bình luận (0)