Đền thờ cá Ông nằm trong Cụm di tích Diêm Phố (xã Vạn Lộc).
Trong tâm thức cư dân chài lưới, cá Ông không chỉ là loài sinh vật biển có sức vóc mà còn là hiện thân của thần linh, luôn dõi theo bảo vệ, phù trợ cho mỗi chuyến đi biển của họ được thuận lợi, gặp nhiều may mắn, tôm cá đầy khoang, vượt qua mọi nguy nan, bất trắc. Bởi vậy, tục thờ cá Ông có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng của người dân vùng biển.
Về với vùng biển Diêm Phố mới cảm nhận hết sự đa dạng sắc màu văn hóa tâm linh nơi đây. Cụm di tích ở đây gồm có chùa Liên Hoa thờ Phật, nghè cả thờ Tứ vị Thánh nương, đền thờ Đức vua Thông Thủy - Nẹ Sơn, đền thờ cá Ông. Ngoài ra, nơi đây còn một miếu nhỏ thờ vong hồn 344 người dân xã Ngư Lộc tử nạn trong chuyến đi biển năm 1931.
Đền thờ cá Ông được xây dựng từ lâu đời, trước đây có tiền đường, trung đường, hậu cung gồm 10 gian. Tuy nhiên, sau nhiều lần phải dịch chuyển do sóng biển xâm thực, đền không còn lưu giữ được quy mô, kiến trúc ban đầu. Hiện đền có ba gian; phía trên bức tường sát mái treo bức đại tự sơn son thếp vàng có ba chữ Hán: “Vạn cổ hương” (hương thơm muôn đời)...
Đặc biệt, trong đền có một hòm lớn, đặt ngay trước bệ thờ, chiều cao bằng bệ thờ, chiều dài 2m, chiều rộng chừng 0,70m, phía trước mặt và hai bên đều làm bằng kính, bên trong hòm đựng ngọc cốt của cá Ông. Trên mặt hòm một đầu đặt mũ của đức ông được thêu kim tuyến màu vàng, một đầu đặt một thuyền rồng nhỏ cũng màu vàng rực rỡ. Cạnh nơi đặt mũ cắm một biển gỗ sơn son thếp vàng, nội dung ghi trên biển là hai chữ Hán: “Hoàng triều”...
Bộ xương cá voi ở đền còn giữ được khá nguyên vẹn, bao gồm phần đầu và 21 đốt xương sống, đốt lớn nhất có đường kính tới 0,45m, ngoài ra còn nhiều xương sườn kích thước khá lớn.
Liên quan đến ngọc cốt của cá Ông, làng Diêm Phố vẫn còn lưu truyền nhiều truyền thuyết, thần tích. Theo đó, buổi sáng tháng Chạp năm 1739 dân làng phát hiện có một con cá Ông (cá voi) dạt vào bờ biển làng mình. Dân làng thấy đó là điềm may nên mỗi người ai về nhà ấy kiếm đủ một trăm lá chiếu đắp lên mình cá Ông sau đó làm lễ chôn cất. Ba năm sau, dân làng làm lễ bốc hài cốt cá Ông, xương cốt được rửa bằng rượu thơm, phơi khô gọi là “thượng ngọc cốt” và lập miếu thờ.
Trên vùng đất biển Vạn Lộc, ngoài đền thờ cá Ông nằm trong Cụm di tích Diêm Phố còn có ngôi đền thờ ngài Nam Hải linh thiêng, minh chứng cho sự vận động, sức sống bền bỉ, vai trò và ý nghĩa của tục thờ cá Ông trong đời sống cư dân miền biển. Được biết, hàng chục năm trở về trước, cách đền thờ cá Ông làng Diêm Phố không xa về phía Bắc, tại bãi sú vẹt, thôn Hùng Thanh, xã Vạn Lộc có một con cá voi trôi dạt vào. Ngay sau đó, dân làng tập trung làm lễ, chôn cất và hơn 1 năm sau thì đưa bộ xương cá voi vào bờ và tiến hành các nghi lễ đưa bộ xương về thờ tại Phủ Gảnh trong làng. Đến năm 2015, người dân hai thôn Hùng Thành và Yên Lộc đã cùng chung tay góp sức xây dựng nên ngôi đền thờ ngài Nam Hải.
Bộ xương cá voi có chiều dài khoảng 12m, khung xương rộng gần 2m, 40 đốt xương sống, 2 xương mang và 24 chiếc xương sườn, xương hình cánh quạt, xương hình cánh cung, được đặt ngay ngắn, trang trọng trong không gian đền. Trước khi đưa vào trưng bày trong tủ kính, mỗi chiếc xương cá từ to đến nhỏ đều được vệ sinh sạch sẽ bằng rượu rồi phơi nắng để chống nấm mốc.
Thực tế, tại các cửa lạch, nơi những con sông gặp biển ở Thanh Hóa hiện có nhiều nơi lập đền, nghè, miếu thờ cá Ông như: nghè Hậu, làng Bạch Câu, xã Nga Sơn; đền thờ ông Nam Hải ở phường Sầm Sơn, đền thờ ở làng Đồn Điền, xã Quảng Bình, Công viên văn hóa du lịch tâm linh Hòn Bò - Lạch Trường, xã Hoằng Tiến...
Sách “Văn hóa dân gian biển - đảo xứ Thanh” của tác giả Hoàng Bá Tường viết: “Trải các đời vua Nguyễn, triều đình đều ban sắc phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân tôn thần. Rất tiếc trải thời gian và gió bão tàn phá những đền miếu thờ ông Nam Hải cùng với sắc phong phần nhiều đã mất hoặc thất lạc, số còn lại rất ít nên khó cho việc hình dung được đầy đủ sự tôn vinh của triều Nguyễn đối với thần Nam Hải. Tuy vậy, với những đền miếu, di vật, cổ vật còn hiện hữu trong các di tích thờ thần và quan trọng hơn qua các di sản văn hóa phi vật thể như truyền thuyết, tục thờ, lễ hội... lưu giữ trong tâm thức dân gian, tín ngưỡng thờ cá voi - Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân tôn thần vẫn luôn là mảng màu tươi đậm trong đời sống tâm linh của cư dân biển đối với cá voi - vị thần của biển khơi giàu nhân nghĩa”.
Ngày nay, những ngôi đền, nghè thờ cá Ông vẫn là nơi rộn ràng lễ hội, điểm hẹn văn hóa tâm linh của bà con trong vùng. Những người con của biển nghiêm cẩn đứng trước ban thờ, dâng nén hương thơm gửi gắm mong cầu, ước nguyện về sức khỏe, may mắn, bình an. Sắc màu văn hóa tâm linh nơi đây làm đẹp, phong phú thêm dòng chảy văn hóa xứ Thanh...
Bài và ảnh: Đăng Khoa
Bài viết sử dụng nhiều tư liệu trong sách “Văn hóa dân gian biển - đảo xứ Thanh” (2022, NXB Thanh Hóa) của Hoàng Bá Tường.
Nguồn: https://baothanhhoa.vn/tuc-tho-ca-ong-cua-cu-dan-vung-bien-xu-thanh-256809.htm
Bình luận (0)